Morgunblaðið - 05.03.1995, Blaðsíða 2

2 B SUNNUDAGUR 5. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
HÖFNIN í Mar del Plata í Argentínu þar sem Einar hóf að kynna sér fiskveiðar í Suður-Ameríku.
Allar aðstæður voru afar ólikar því sem þekktist í Valparaíso.
EINAR á farþegaskipi á leið
frá New York til Buenos
Aires. „Það var átján daga
ógleymanleg ferð.“
togarar gerðir út frá Buenos Aires,
en þeir voru flestir japanskir. Ég
frétti hins vegar af litlum fískibæ
sem heitir Mar del Plata og þangað
lagði ég leið mína í því skyni að
forvitnast um fiskveiðar. Þar rakst
ég síðan á grein í sjávarútvegsblaði
þar sem fiskveiðum í Chile var hrós-
að mikið og ekki að ósekju."
Fyrir aflaféð komst Einar til Suð-
ur-Ameríku; tók farþegaskip frá
New York á túristaklassa. „Það var
átján daga ógleymanleg ferð.“ Eftir
viðkomu í Brasilíu og Uruguay kom
Einar til Buenos Aires en hélt þaðan
rakleiðis til Rosario de Santafe, þar
sem Ingimundur bjó. Hann hóf þeg-
ar'störf hjá sláturfélaginu og var í
tvö ár innan vébanda þess. A þeim
tíma ferðaðist hann dálítið um.
Sá enga kúreka
„Fiskveiðar voru alls ekki for-
senda þess að ég fór til Argentínu,"
segir Einar. „Ég var spenntari fyrir
kúrekunum en sá aldrei neina slíka.“
Sjórinn hafði hins vegar heillað hann
frá blautu bamsbeini - enda alinn
upp á fiskibát og í flæðarmálinu.
Einar stóðst því ekki mátið og innan
skamms var hann kominn á kaf í
sjávarútvegsmál Suður-Ameríku.
„Argentína var nokkuð langt á
veg komin varðandi fiskveiðar á
þessum tíma. Til dæmis vom fjórtán
EINAR ásamt seglfiski nokkrum sem hann veiddi við strendur
Mexíkó árið 1952; vó skepnan 65 kg. Hann tók fjölda ljósmynda
í Chile en þær glötuðust allar í bruna mörgum árum síðar.
EINAR og Ingimundur Guðmundsson störfuðu saman í slátur-
húsi Swift í Argentínu.
Það var síðan í nóvember 1939
að Einar fékk leyfi frá störfum hjá
Swift. Hann hafði þá engar vöflur
á heldur skellti sér til Chile. „Ég fór
bara sem ferðamaður; ætlaði ekkert
að stoppa þar. Það var út af fyrir
sig skemmtilegt og viðburðaríkt að
fara í lest yfir Andesfjöll til Sant-
iago. Síðan fór ég til Valparaíso og
skipti engum togum, við ákváðum
að kaupa fyrirtæki, sem gerði út
þrjá báta, eins og það lagði sig. Það
var í eigu Englendings sem vildi
hætta fyrir aldurs sakir.“
Bjargaði öldruðum manni
Einar segir að fyrirtækið hafi
verið lítið en vel tækjum búið. „Þetta
voru sjö metra langir opnir bátar -
svokallaðir „bongos" - en um 300
slíkir voru gerðir út frá þessari einu
verstöð. Það var góð fiskihöfn þarna
nálægt en fiskimennimir máttu ekki
koma nálægt henni og vegna þess
varð að taka alla báta upp í sandinn
í íjörunni. Þeir voru því allir flat-
botna og sérþjálfaðir menn, svokall-
aðir „tiradoris", störfuðu alfarið við
að draga þá upp í ljöruna. Þetta
var oft erfítt því öldumar voru
gjarnan háar og brotnuðu við
ströndina, auk þess sem bátamir
voru oft mjög hlaðnir. Ég lenti einu
sinni í því að bjarga öldruðum manni
sem fór um koll í lendingunni þegar
hann var að koma inn af fiskimiðun-
um.“
Sjávarfangið var ýsutegund sem
VERFUM rúma
hálfa öld aftur í
tímann; funhiti,
fjöllótt landslag og
spriklandi fiskur í
flæðarmálinu.
Staðurinn er Chile,
mjó landræma í
Suður-Ameríku, sem teygir sig um
4.300 kílómetra frá landamæmm
Perú suður að Eldlandi. Fræknir
fískimenn eiga stefnumót við ægi
og í æðum eins þeirra seytlar svell-
kalt og rammíslenskt sjómannsblóð.
Hann heitir Einar Egilsson og gerir
út þijá opna báta frá Valparaíso auk
þess að standa í ýmsurri öðmm stór-
ræðum. í dag, heilum mannsaldri
síðar, rifjar þessi eldhressi ofurhugi
ævintýrið upp, eins og það hafí gerst
í gær.
Einar er Gaflari í húð og hár;
borinn og barnfæddur í Hafnarfírði.
Hann ólst upp við sjó og físk enda
föðurbræður hans - Hellubræður -
þekktir fískimenn. Einar fór korn-
ungur i sinn fyrsta róður með föður
sínum Agli Guðmundssyni frá Hellu
og á unglingsáram stundaði hann
nám og togarasjómennsku jöfnum
höndum. Eftir gagnfræðapróf frá
Flensborgarskóla árið 1928 var
hann í eitt ár á Surprise með Sigur-
jóni Einarssyni, þeirri kúnnu aflakló.
Síðan lá leiðin í verslunarskóla á
Englandi. Þar var Einar í tvö ár.
Eftir heimkomuna fékk Einar
vinnu á skrifstofunni hjá Kveldúlfi,
stærsta útgerðarfélagi landsins, fyr-
ir atbeina eins þingmanna Gull-
bringu- og Kjósarsýslu, Ólafs Thors.
Einar hafði leitað ásjár Ólafs fýrir
Englandsförina og sá síðamefndi
skrifað upp á víxil fyrir hann á þeirri
forsendu að augljóst væri að hann
nennti að vinna. Einar var ráðinn á
skrifstofuna hjá Kveldúlfí í tuttugu
daga; þeir urðu að sex ámm. Hann
minnist þessara ára með hlýhug, en
Kveldúlfur var á þessum tíma nokk-
urs konar ríki í ríkinu í fiskveiðum
og fisksölu.
Eitt atvik stendur þó upp úr. Það
var þegar hann bjargaði með snar-
ræði sex ára hnokka frá drakknun
við Kveldúlfsbryggjuna. Einar var
þá rumlega tvítugur, hraustur og
snarráður eins og þessi frækilega
björgun ber með sér, eins og blaða-
maður Morgunblaðsins komst að
orði daginn eftir. Löngu síðar bar
piltur þessi kennsl á velunnara sinn
á götu í New York.
í víking til Ameríku
Einar hafði alltaf langað til að
fara utan og skoða sig um í heimin-
um. í nóvember 1936 kvaddi hann
því Kveldúlf og hélt í víking til
Ameríku. „Ég hef lengi brotið heil-
ann um það hvers vegna ég var að
þessu og eina ástæðan sem mér
hefur komið í hug er ævintýraþrá
eins og hjá víkingunum í gamla
daga.“ Einar hafði ritað sveitunga
sínum, Ingimundi Guðmundssyni,
sem búsettur var í Argentínu, bréf
og fyrir tilstilli hans bauðst honum
starf hjá sláturhúsi Swift - einu
því stærsta sinnar tegundar í heim-
inum.
Þá þurfti bara að koma sér á stað-
inn en á ýmsu gekk á leiðinni. Gjald-
eyrishöft hér heima og útlendinga-
eftirlitið í Bandaríkjunum vora Ein-
ari óþægur ljár í þúfu, en hann
hugðist hafa viðkomu hjá frændum
sínum í Boston. Um siðir var honum
þó hleypt inn í landið. Fjárhagur
Hafnfírðingsins unga var þröngur
en lágaðist nokkuð eftir að hann
komst fyrir tilviljun í þijá túra með
Jóni Ásgeirssyni skipstjóra á togar-
anum Kings Cross sem gerður var
út frá Boston.
Fior i
fjörunni
heimamenn kölluðu „merlusa" eða
„pescada“ og var Einar sjálfur á
einum bátanna en tveir menn vora
jafnan um borð. Hann byijaði á því
að leggja net; stundum var veiðin
gífurleg og þá var báturinn yfírleitt
hlaðinn. Þá lentu Einar og félagar
hans tíðum í erfíðleikum með að
koma honum upp í sandinn. Undir
slíkum kringumstæðum vora fleiri
menn kvaddir á vettvang, „tirador-
is“ til fulltingis.
Útilokað að plata þá
Verðmæti aflans var skipt í þijá
hluta; sjómennimir fengu sinn hlut-
ann hvor og eigendumir þann þriðja.
„Chilebúamir vora afar nákvæmir
þótt þeir kynnu hvorki að lesa né
skrifa. Það var því útilokað að plata
þá,“ segir Einar sposkur á svip.
Hann segir að mikill handagangur
hafí verið í öskjunni þegar bátamir
komu að landi; sölumenn hafí verið
á hveiju strái og ástandið minnt á
uppboð. „Við fórum yfirleitt út
klukkan 3 eða 4 að nóttu og komum
því inn snemma um morguninn. Þá
var geysilegt fjör í fjöranni. Það var
um að gera að vera nógu snemma
á ferðinni því eftir því sem leið á
morguninn lækkaði verðið. Þarna
vora menn sem keyptu heilu far-
mana og var aflinn þá frystur og
fluttur til Santiago, en þar var stór
fiskmarkaður. Bróðurpartur aflans
var seldur með þessum hætti; af-
gangurinn á götum úti.“
Einar segir gnótt góðra físki-
manna hafí alið manninn í Valpara-
íso á Qórða og fímmta áratugi aldar-
innar. Eini gallinn hafi verið sá að
þeir voru býsna breyskir til ölsins.
Eftir að hafa fangað „pescada"
um hríð ákvað Einar að venda kvæði
sínu í kross og snúa sér að túnfísk-
veiðum. Hann segir að ógrynni ofan-
sjávarfíska hafí vaðið í torfum á
þessum slóðum og túnfiskurinn hafi
fengist um hásumar. „Ég hafði
ákaflega góðan mann með mér sem
þekkti vel til. Túnfiskurinn var ekki
veiddur á stöng að hætti sportveiði-
manna; það var alltof seinvirk að-
ferð fyrir okkur. Við höfðum tvær
árar út frá hvorri hlið á bátnum og
á þeim voru línur; önnur fremst á
árinni og hin í miðjunni. Þannig
sigldum við eins hratt og mótorinn
gekk til að leita að túnfískinum. Það
var eiginlega fuglinn sem benti okk-
ur á hann. Hann sótti í sama æti
og túnfiskurinn og ef maður sá fugl
stinga sér í hópum var nokkurn
veginn öraggt að það var túnfiskur
undir. Veiðin var ákaflega misjöfn;
stundum fengum við örfáa físka en
það kom líka fyrir að við fýlltum
bátinn. Túnfiskurinn gengur í hóp-
um og við fórum í hringi til að auð-
veldara væri að draga hann, en tún-
fiskurinn er mjög sterkur fískur.
Ef báturinn er kyrr er nær ómögu-
legt að draga hann.“
Rignir 2-4 sinnum á ári
Einar segir að túnfiskveiðarnar
hafí verið sérstaklega skemmtileg
lífsreynsla. Veðrið sé afar þægilegt
á þessum slóðum og kveðst hann
einatt hafa séð fyrir hvernig það
yrði yfir daginn þegar hann vaknaði
á morgnana. „Þarna rignir tvisvar
til fjóram sinnum á ári. Þá er hann
á norðan; annars alltaf ferskur
sunnanvindur frá pólnum og ósköp
þægilegt þótt hitinn sé 35 stig.“
Eftir einn hinna fátíðu norðan-
vinda fór Einar út við annan mann
og fengu þeir leyfí til að nota skipa-
höfnina þar sem aldan var svo mik-
il. Það var eins og við manninn
mælt, þeir hittu á torfu og fengu
72 fiska á hringnum, en þá var
báturinn svo hlaðinn að sjór gekk
inn. Þótti þetta þrekvirki hið mesta,
enda voru þeir einir úti. Fóru af því
miklar sögur.
„Þetta atvik varð til þess að
blaðamaður og ljósmyndari fóru
með mér út skömmu síðar. Þá feng-
um við einungis tvo fiska. Það var
aðeins undiralda og þeir urðu svo
sjóveikir að þeir gátu enga mynd
tekið. Þegar nær dró landi datt fé-
laga mínum hins vegar það snjall-
ræði í hug að setja annan fiskinn
út og setja krókinn á hann. Myndin
varð ágæt og birtist í blaðinu en
því miður er ég búinn að tapa
henni.“