Morgunblaðið - 05.03.1995, Side 19

18 B SUNNUDAGUR 5. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Ljósm./Baldur Sveinsson
SÍÐASTA F-4E vélin bíður eftir flugtaksleyfi og F-15C fer á loft á meðan. 25. nóv. 1985.
Saga 57. f lugsveilarinnar f rá Keflavík
F-89D vélarnar sem hingað komu
1955 og 1956 urðu alls a.m.k. 26.
Þær stóðu sig þokkalega. Sökum
þess að hreyflunum var komið fyrir
undir búk vélanna, áttu menn alla
tíð í vandræðum með að halda akst-
urssvæðum og flugbrautum nægi-
lega hreinum svo ekki færi grjót í
hreyflana, því hreyflamir virkuðu
eins og ryksugur. Ennfremur stríddu
menn í upphafi við tæringarvanda,
en viðhaldsdeildir náðu tökum á því.
Hinsvegar er ljóst af myndum frá
þessum tíma að hið ytra útlit, við-
hald á málningu og þess háttar var
mun lakara þá en síðar. Oft mátti
sjá flagnaða málningu og merki, sem
ekki sást hin síðari ár á öðrum gerð-
um flugvéla. Flugvélarnar urðu líka
að standa úti að nokkrum hluta
vegna skorts á flugskýlum.
Allmargar F-89D vélanna enduðu
daga sína á æfíngasvæði
slökkviliðsins á Keflavíkurflugvelli
árið 1962 þegar skipt var yfir í mun
öflugri flugvélategund eða Convair
F-102A Delta Dagger. Á árinu 1962
var ljóst að F-89D vélarnar höfðu
runnið sitt æviskeið til enda. Viðhald
var orðið mikið og erfitt, vélunum
fækkaði um að meðaltali eina á
mánuði vegna ástands og ekki um
annað að ræða en skipta um vélar.
(Sjá Líftími flugvéla.)
F-102A var hraðfleygari, búin
mun öflugri ratsjá og innbyggðum
tölvubúnaði er sá um útreikninga á
árásarferli. Þá bar hún sjálfstýrðar
eldflaugar sem og óstýrðar. Ekki var
hún þó búin byssum. Það var ekki
fyrr en þegar bandaríski flugherinn
þurfti að berjast í lofti yfír Viet Nam
með flugvélar á borð við F-4 Phan-
tom sem ekki var búin byssum. að
menn sáu að sér og breyttu um fyrir-
komulag. Síðan eru allar orrustu-
flugvélar bandaríska hersins búnar
a.m.k. einni hraðskeyttri fallbyssu.
5. júlí 1962 koma fyrstu F-102A
vélarnar til landsins. Um það leyti
fóru Rússar að fljúga niður til Kúbu
Flugsveit 57 á Keflavíkurflugvelli hefur nú
verið lögð niður, en hún hefur starfað hér á
landi frá árinu 1954. Baldur Sveinsson þekk-
ir manna best sögu sveitarinnar og segir óvíst
hvort hún verði endurvakin.
Ljósm./Baldur Sveinsson
MCDONNELL Douglas F-4E á flugi yfir Suðurlandi í maí 1979.
flugsveitin sem lögð var
niður 2. mars sl. á Kefla-
| víkurflugvelli var fyrst
sett á stofn 15. janúar
1941 á vesturströnd Bandaríkjanna.
Hún var búin Bell P-39 Aircobra
orrustuflugvélum. Sveitin var flutt
til Elmendorf, Alaska, í maí 1942. Á
tímabilinu til desember s.á. tóku ell-
efu flugmenn frá henni þátt í bardög-
um við Japana í Aleutan eyjum.
Staðfest er að þessir flugmenn
grönduðu þrem japönskum flugvél-
um og líklega tveim í viðbót. Sveitin
er síðar send til Bartow flugvallar í
Flórída þar sem hún var búin P-51
Mustang vélum og annaðist þjálfun
flugmanna fyrir þessa gerð. Sveitin
var lögð niður 1. maí 1944.
Næst var sveitin sett á stofn sem
hluti af varaliðinu frá 15.5. 1947 til
27.6.1949 en var aldrei raunverulega
sett í gang ef svo má að orði komast.
27. mars 1953 var sveitin endur-
vakin á Presque Isle flugvelli í Ma-
ine. Hún var búin Northorp F-89C
Scorpion fiugvélum og starfaði í
varnarkeðju austurstrandarinnar.
Flugsveitin stóð stöðuga 24 tíma
vakt þar til í október 1954 að hún
var send til íslands. Þá var rétt ný-
byijað að skipta F-89C vélunum út
fyrir nýja gerð af Scorpion, F-89D.
Munurinn á þessum gerðum fólst
fyrst og fremst í því að C gerðin var
eingöngu vopnuð sex fallbyssum í
nefinu og var ekki fær um að gera
árásir með því að reikna út stöðu
óvinavéla fram í tímann og stefna á
þann stað („collision course" útreikn-
ingar). Þetta var í raun nauðsynlegt
fyrir Scorpion vélar þar eð þær voru
ekki nógu hraðfleygar til að elta
uppi óvinasprengjuþotur ef þær lentu
fyrir aftan þær. D gerðin var útbúin
samkvæmt nýjustu hugmyndum
flughersins um að byssur í orrustu-
flugvélum væru úreltar og bar því
eingöngu flugskeyti. Þetta voru 104
smáeldflaugar sem komið var fyrir
framan á vængendatönkunum rétt
framan við eldsneytið! Eins gott að
hafa góðar hlífar á milli. Þessar eld-
flaugar voru hvorki fjarstýrðar né
sjálfstýrðar, heldur flugu beint áfram
í þá stefnu sem flugvélin hélt þegar
hleypt var af. Flugvélin virkaði því
raunar eins og risastór fallbyssa með
104 stórum kúlum!
Sveitin heldur til íslands frá
Presque Isle í október og nóvember
1954. Flugvélunum var flogið í tveim
hópum. Fyrri hópurinn lagði af stað
20. október en síðari hópurinn lagði
af stað 10. nóvember en varð veður-
tepptur í tíu daga í Narsarssuak. Flug-
sveitin setti upp viðbragðsvakt um
leið og hún kom, þó sérstakt við-
bragðsskýli (Alert Hangar) væri ekki
tekið í notkun fyrr en í mars 1956.
í janúar 1955 réð flugsveitin yfir
fímmtán F-89C, tveim Lockheed T-
33A æfingaþotum og einni North
American TB-25K Mitchell vél. B-25
vélin var gömul sprengjuflugvél úr
síðari heimsstyrjöldinni, breytt til að
geta borið nokkra farþega og notuð
til að skjótast á milli staða. Þetta var
algengt í flugsveitum þess tíma. Einn-
ig átti flugsveitin þijár F-89C vélar
sem enn biðu færis í Maine auk
tveggja sem voru í skoðun á Hill flug-
stöðinni í Utah. Þrátt fyrir að sveitin
hefði þannig aðeins 20 af 25 vélum
sem var fullur styrkur, flaug sveitin
í júní 1955 flesta tíma af öllum 22
sveitum flughersins sem búnar voru
F-89 vélum.
qg lá leið þeirra um loftvarnarsvæði
Islands. Fljótlega varð þessi straum-
ur Rússa stöðugur og vaxandi. Þann-
ig varð það að 57. sveitin varð fræg
víða um heim fyrir myndir af F-102A
við hliðina á rússneskum „Björnum".
Þetta var gott tækifæri bæði fyrir
bandaríska flugherinn að skoða rúss-
neskar sprengju- og könnunarflug-
vélar og ekki síður fyrir Rússa að
kanna viðbrögð Bandaríkjamanna.
Ekki fer sögum af því hvort einhveij-
ar rússneskar vélar komust óséðar í
gegnum kvörnina en 57. sveitin bjó
sér til mottó á þessum tíma sem
hljóðaði svona: „Ef við náðum þeim
ekki, komu þeir ekki“. Á þeim ellefu
árum sem F-102A vélarnar voru
staðsettar hér tóku þær á móti u.þ.b.
1.200 rússneskum flugvélum, aðal-
lega ýmsum útgáfum af gerðinni
Tupolev TU-95 Bear. Sérstaklega var
mikið um að vera í tvær vikur kring-
um hundruðustu ártíð Leníns árið
1970. Á þessum tveim vikum var
sveitin svo til stöðugt á flugi og flaug
á móti 100 vélum! Það var algert
met sem sveitin fékk sérstaka viður-
kenningu fyrir.
Arið 1970 vann sveitin til svo-
nefnds Hughes bikars sem
besta orrustuflugsveit bandaríska
flughersins. Um þennan bikar er
hörð samkeppni og aðeins ein sveit
fær hann á hveiju ári. Þennan bikar
fékk sveitin einnig árið 1976 með
F-4C Phantom vélum og í þriðja
skiptið árið 1987 með F-15 Eagle
vélum. Þetta er einstakt afrek.
Árið 1973 var komið að endumýj-
un flugvélakostsins og urðu nú fyrir
valinu McDonnell F-4C Phantom
þotur. Hér var um að ræða mikla
framför. F-102A vélarnar voru ein-
ungis búnar einum hreyfli. Um borð
var aðeins einn flugmaður, sem varð
að sjá um ratsjána jafnframt því að
fljúga vélinni og hafði því nóg að
gera. Phantom vél ber tvo menn,
flugmann og ratsjármann. Þá er hún
tveggja hreyfla sem jók mjög öryggi
í flugi yfír hijóstrugu landi og úfnu
hafí. Þessar vélar þjónuðu hér með
mikilli prýði þar til
1978 að ákveðið var
að flytja hingað end-
urbætta gerð Phantom véla.
F-4E vélarnar sem komu vorið
1978 voru nú loks búnar innbyggðri
fallbyssu undir nefinu sem breytti
útliti þeirra verulega. Nefið varð
lengra og mjórra og vélin rennilegri
fyrir vikið. Ennfremur voru í þeim
F-4E vélum sem hingað komu mun
fullkomnari flugleiðsögutæki en í
eldri gerðinni og raunar í öðrum F-4E
vélum á þeim tíma. Árið 1982 fór
flugsveitin eins og raunar oftar til
þátttöku í svonefndri „William Tell“
keppni á Tyndall flugvelli á Flórída.
Keppni þessi er milli flugsveita flug-
hersins og er skipt í riðla eftir teg-
undum. Þetta ár vann 57. sveitin F-4
riðilinn.
Flug til móts við rússnesku TU-95
„Bear“vélarnar hélt áfram jafnt og
þétt allan þennan tíma og voru eng-
ir flugmenn jafn vanir að mynda
„Björninn" frá öllum hliðum.
Árið 1985 þykir ástæða til að
skipta aftur um vélar hjá 57. sveit.
Nú eru í fyrsta skipti fengnar hing-
að vélar sem eru það nýjasta og
fullkomnasta sem flugherinn hefur
á að skipa. Flestir flugmenn sem
ég talaði við á árinu 1984 töldu að
hingað yrðu sendar F-15A vélar eða
fyrsta gerð F-15 véla, en fljótlega
kom í ljós að þetta yrði F-15C gerð-
in, sú nýjasta og besta. Sjálfsagt
má spyija hvað það var í heims-
ástandinu árið 1984 og 85 sem or-
sakaði þetta.
F-15C vélarnar hafa staðið sig
með stakri prýði hér og haldið uppi
merkjum „Svörtu riddaranna“ með
sóma. Það er að vísu ljóst að flugvél-
arnar fljúga ekki sjálfar. Árangur
sveitarinnar ræðst af hinu nána sam-
spili allra meðlima hennar og raunar
styrktarsveitanna einnig.
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 5. MARZ 1995 B 19
Ljósm./Baldur Sveinsson
NORTHROP F-89C Scorpion á flugi yfir íslandi 1955 eða 56. Ljósm. 57. flugsveitin.
----—
Ljósm./Baldur Sveinsson
MCDONNELL Douglas F-4C í lendingu 1978.
Ljósm./Baldur Sveins-
Lockheed T-33A árið
1977.
Ljósm./Baldur Sveinsson
F-15C vélar við hlíðar Snæfellsjökuls í maí 1986.
l^jósm./Ragnar J. Ragnarsson
CONVAIR F-102A Delta Dagger í Keflavík 1972.
Rússarnir héldu áfram að koma
þangað til í september 1991
að þessu flugi lauk. Þá hafði 57.
sveitin flogið á móti meira en 3.000
rússneskum flugvélum frá árinu
1962 eða a.m.k. þreföldum fjölda á
við allar aðrar sveitir flughersins til
samans!
Með þessu segja sumir að hlut-
verki 57. sveitar hafi lokið. En varn-
arsamningurinn er enn við lýði og
loftvarnir skulu tryggðar. Sveitin
breytti því um aðferðir við æfingar
og tók upp æfingar hins nýja skipu-
lags viðbragðssveita. Á árunum
1992-1994 voru hópar véla sendir
víða um heim til að æfa áhafnir við
breytilegar aðstæður og einnig komu
sveitir norskra F-16 véla og breskra
Tornado véla til Keflavíkur til æf-
inga.
I október og nóvember 1991 sendi
sveitin hóp véla til Tyndall flugvallar
í Flórída til æfinga. Meðan á þeim
stóð var sveitinni skipað í svonefnda
„Long Arrow“ keppni milli orrustu-
flugvéla. Þessi keppni gefur þáttak-
endum ekki tækifæri til að undirbúa
sig sérstaklega fyrir hana, gagn:
stætt t.d. William Tell keppninni. í
þessari keppni voru meða annarra
sveitir sem tekið höfðu þátt í Persa-
flóastríðinu og voru því vel undirbún-
ar. Ekki er að orðlengja að 57. sveit-
in vann þessa keppni.
2. mars 1995 var sveitin lögð nið-
ur á Keflavíkurflugvelli. Nákvæmari
saga hennar verður að bíða betri tíma
og meira rýmis. Ekki er hægt að
segja fyrir nú hvort 57. sveitin verð-
ur endurvakin og þá hvar, en „Svörtu
riddararnir" eru stignir af baki að
sinni.
Höfundur er flugáhugamaður
Óhöpp
o g slys
57. sveitin varð fyrir nokkr-
um skakkaföllum með F-89
Scorpion vélarnar og fórust
nokkrar þeirra, auk óhappa
eins og þegar þjól fara upp á
braut, lyól fara ekki niður
fyrir lendingu og lent á elds-
neytistönkunum, hreyfill
sprakk á flugi yfir Vatnajökli
og flugmaðurinn náði að lenda
o.fl smáræði.
F-102A vélarnar voru
nokkru öruggari. Á ellefu
árum fórust þtjár vélar, þar
af ein sem fórst yfir Suður-
landi. Þar tókst flugmannin-
um að skjóta sér út í fallhlíf.
T-33A vélarnar hafa verið
mjög öruggar, og ekki orðið
banaslys á þeim. Athyglisverð-
asta óhappið varð í nóvember
1968 þegar skipta átti út vél-
um af árgerð 1953 fyrir ár-
gerð 1956. Þá eyðilögðust all-
ar þijár vélarnar í lendingu á
flugvellinum í Syðra-Straums-
firði í slæmu veðri.
Frá 1973 hefur aðeins orðið
eitt flugslys þar sem áhöfn
hefur farist. Það var í janúar
1986 þegar F-15C vélin 80-037
fórst sunnan við Iand. Þetta
öryggi við aðstæður eins og
hér, þykir frábært og ber þess
vott hversu reyndir flugmenn
hafa verið þjá 57. flugsveit. í
haust birtust upplýsingar um
það í blaði flughersins, að 57.
sveitin hefði að meðaltali
reyndustu F-15 flugmenn i
öllum flughernum.
27. janúar 1974 lenti ein
F-4C vél (63-7575) á eldsneyt-
istönkunum eftir að hjólin
fóru ekki niður. Vélin
skemmdist ekki meir en svo
að gert var við hana hér á
landi og tók það rétt rúman
mánuð.
Árið 1980 varð ein F-4E vél
(66-304) fyrir því að vængend-
ar hennar iögðust upp í flug-
taki, en F-4 var upprunalega
hönnuð fyrir flugmóðurskip
og þvi hægt að stytta vænghaf
hennar á þennan hátt. Ekki á
að vera hægt að fþ’úga F-4
með vængina lagða upp, en
flugmaðurinn hélt ró sinni og
með réttum viðbrögðum hafði
hann af að sleppa aukaelds-
neytisgeymum og lenda síðan
vélinni á mun meiri hraða en
venjulega.
Líftími
flugvéla
F-89C vélar 57. sveitar voru
samkvæmt því sem næst verð-
ur komist af árgerð 1951 (þær
voru pantaðar á fjárhagsárinu
1951). Þær voru því orðnar
fjögurra ára gamlar þegar
þeim var flogið til baka til
Bandarikjanna árið 1956 og
voru þá taldar „gamlar og
úreltar“ samkvæmt bókum
sveitarinnar frá þeim tima.
F-89D vélarnar sem hér
voru, komu flestar á árinu
1956 og voru allar af árgerð
1954. Þær voru því nýjar þeg-
ar þær komu til 57. sveitar.
Líftími þeirra hér var þvi um
sex ár. Allar aðrar gerðir, sem
sveitin hefur síðan haft á að
skipa, voru notaðar þegar þær
komu hingað og því mun eldri.
F-102 vélamar voru af ár-
gerð 1956 og voru hér í ellefu
ár frá 1962-1973. Þá var þeim
að vísu flestum lagt í eyðimörk
Arizona. Sumum var að vísu
síðar breytt í fjarstýrð fljúg-
andi skotmörk til æfinga
þannig að orrustuflugmenn
hefðu raunveruleg skotmörk
til að reyna að granda.
F-4C vélarnar voru allar af
árgerð 1963 og höfðu allar
verið notaðar í Viet Nam er
þær komu hingað 1973. Þær
fóru allar í notkun hjá öðrum
sveitum eftir að þær fóru
1978. Margar þeirra voru í
notkun a.m.k. til 1987.
F-4E vélamar vom af ár-
gerðum 1966 og 1967. Þær
fóra allar héðan i góðu ásig-
komulagi 1985 og voru flestar
seldar til Tyrklands árið 1987.
F-15C og D vélarnar hér
hafa verið af árgerðunum
1979, 1980 og 1981. Þær fara
allar héðan í góðu lagi eftir
9-10 ára dvöl. Þær fara í fulla
notkun lyá öðrum sveitum.
T-33A vélar hafa verið hér
af ýmsum árgerðum allt frá
1954, en síðustu þijár vélarn-
ar voru af árgerð 1957 og 8.
Þær vora hér frá 1969-1985
og fóru þá í áframhaldandi
notkun i Bandarikjunum.
Af þessu sést að ending
flugvéla hefur aukist veru-
lega' með fullkomnari vélum.
Einnig eru flugvélar mun dýr-
ari nú en áður og því nauðsyn-
legt að nýta Qárfestinguna
lengur. Ekki síður hefur þró-
unin í gerð orrastuflugvéla
ekki verið eins hröð og áður.
í siðari heimsstyrjöldinni
komu fram nýjar gerðir t.d.
af bresku Spitfire vélunum
oft á hveiju ári, og ársgamlar
vélar urðu nánast úreltar.
Miklar framfarir liafa eimiig
orðið í viðhaldi og þjálfun
þeirra sem um það sjá og
nákvæmar haldið utan um
ástand allra hluta vélarinnar.
V araflugvellir
Orrustuvélarnar á Kefla-
víkurflugvelli hafa _ aldrei
haft neinn varavöll á Islandi,
lieldur í Skotlandi og í Nor-
egi! Þetta er skv. öryggiskr-
öfum handaríska flughersins,
en Ijóst er að a.m.k. ein F-89D
liefur lent í Reykjavík og
F-4C, F-4E og F15 geta lent
í Reykjavík i neyð. Hér lenti
t.d. F-lllF vél í neyð þegar
Keflavíkurflugvöllur lokaðist
skyndilega sumarið 1991.