Morgunblaðið - 22.03.1995, Síða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 22. MARZ 1995
AÐSEIMDAR GREINAR
MÓRtíUflBLAÐIÐ
Sjúkrahúsin í Reykjavík
- framtíð í fjárþröng
Á ÞVÍ kjörtíinabili
sem nú er að ljúka
hafa útgjöld til heil-
brigðismála minnkað
umtalsvert miðað við
kjörtímabilið á undan.
Skv. upplýsingum frá
stjórnvöldum sem
m.a. birtust nýlega í
Morgunblaðinu hafa
þau lækkað um 1.500
milljónir árin 1991-
1995 og er gert ráð
fyrir tæplega 20 millj-
arða heildarútgjöldum
til heilbrigðismála
skv. fjárlögum þessa
árs. Þrátt fyrir þetta
hafa umsvif aukist talsvert á sama
tíma, byggðar hafa verið nýjar
heilsugæslustöðvar, hjúkrunar-
heimili, sjúkrahúsálmur utan
Reykjavíkur, ný tækni við lækn-
ingar verið tekin í notkun, o.s.frv.
Heilbrigðismál taka til sjötta
hluta útgjalda ríkissjóðs. Góð heil-
brigðisþjónusta mun þó ætíð kosta
fé og minna ber á að kröfur um
gæði þjónustunnar og óhindraðan
aðgang að henni munu fremur
Útgjöld heilbrigðisgeir-
ans hafa minnkað um
1.500 millj. kr. árin
1991-’95. Signrður
Guðmundsson telur að
sameining Landspítala
og Borgarspítala geti
leitt til verulegrar hag-
ræðingar.
aukast en minnka. Aðhald í þess-
um efnum er þó nauðsynlegt og
af hinu góða en hvað getum við
gengið langt? Hér verða stóru
sjúkrahúsin í Reykjavík gerð að
umtalsefni.
Niðurskurður þrátt
fyrir aukin „afköst“
Landspítalanum og Borgarspít-
alanum er gert að spara samtals
410 milljónir króna á þessu ári.
Þetta skiptir þá sem þjónustu
sjúkrahúsanna njóta og þá sem
þar starfa að sjálfsögðu miklu. Á
meðan læknar hafa staðið í harð-
vítugum ritdeilum sín á milli um
tilvísanir hefur minna heyrst um
viðbrögð við þessum niðurskurði.
Fram kemur hjá stjórnvöldum að
niðurskurðurinn eigi að sjálfsögðu
ekki að bitna á þjónustunni, heldur
á öðrum sviðum. Spurningin sem
starfsfólk og stjórnendur ájúkra-
húsanna spyija sig er, hvar?
Fjárveiting til Landspítalans
árið 1994 var hin sama og árið
1991, 6,6 milljarðar, og gert er
ráð fyrir að hún verði 6,4 milljarð-
ar árið 1995. Starfsemi sjúkra-
hússins hefur hinsvegar aukist
verulega síðasta áratug. Fjöldi
innlagðra sjúklinga á lyflækninga-
deild Lsp. þennan tíma jókst um
tæp 40%, á handlækningadeild
rúmlega 30%, á kvennadeild um
30%, svo dæmi séu nefnd. Meðal-
V *
;ev/ ÍLL7
5 88 55 22
legutími hefur styst
um 2,5-5 daga á þess-
um deildum á sama
tíma. Ymsar nýjungar
í þjónustu hafa litið
dagsins ljós á undan-
förnum árum. Þar má
nefna skurðaðgerðir
með kviðsjá, sérstakar
bakaðgerðir, hjartaað-
gerðir fullorðinna og
nú nýlega barna,
segulómun, glasa-
fijóvgun, segaleys-
andi meðferð og æð-
aútvíkkun við hjarta-
drepi, nýrnasteinbijót,
ný krabbameinslyf,
meðferð alnæmissjúklinga,
o.s.frv., o.s.frv. Þó þau hugtök eigi
e.t.v ekki við þegar fjallað er um
starfsemi sjúkrahúsa er ljóst að
„framleiðni" eða „afköst“ sjúkra-
hússins hafa aukist verulega þrátt
fyrir hlutfallslegan sparnað síð-
ustu ára. Hvað er unnt að kreista
sjúkrahúsin lengi og fast á ónefnd-
um stað án þess að starfsemi
þeirra trufiist og þau láti í sér
heyra?
Stóru sjúkrahúsin í Reykjavík
flaggskip heilbrigðis-
þjónustunnar
í þessu sambandi verðum við
hafa í huga að stóru sjúkrahúsin
í Reykjavík eru í reynd flaggskip
heilbrigðisþjónustunnar í landinu.
Þegar verulega á bjátar eru sjúk-
lingar sendir þangað, þar er erfið-
ustu tilvikunum sinnt. Þar er fram-
þróun í heilbrigðisþjónustunni
leidd, þar koma nýjungar fyrst
fram. Á stóru sjúkrahúsunum eða
í tengslum við þau fer einnig fram
nærfellt öll klínísk kennsla heil-
brigðisstétta, einkum lækna og
hjúkrunarfræðinga. Þrátt fyrir að
íslenskir læknar hafí sótt fram-
haldsmenntun sína út fyrir land-
steinana og svo verði áfram, er
grunnur menntunar þeirra lagður
á þessum sjúkrahúsum með vax-
andi skipulögðu framhaldsnámi.
Síðast en ekki síst fer langstærst-
ur hluti rannsókna í heilbrigðisvís-
indum á íslandi, bæði klínískra
rannsókna og grunnrannsókna,
fram innan vébanda spítalanna eða
í tengslum við þá. Veruleg aukning
hefur orðið á gæðum og magni
vísindarannsókna hérlendis und-
anfarin ár og nú birtast tugir rit-
smíða árlega um niðurstöður rann-
sókna íslenskra lækna sem gerðar
eru hérlendis, bæði klínískra og
grunnrannsókna, í erlendum vís-
indatímaritum. Fyrir 10-15 árum
heyrði slíkt til undantekninga.
Þessi framsækni og framþróun
er að mestu leyti tilkomin að frum-
kvæði þeirra sem á sjúkrahúsun-
um starfa, ekki er verið að upp-
■fylla lagaskyldur eða reglugerðar-
ákvæði, heldur er fyrst og fremst
um faglegan metnað að ræða,
skilning á því að heilbrigðisþjón-
usta á Islandi geti og eigi að vera
í fremstu röð.
Markmið okkar hefur verið að
veita betri þjónustu fyrir það fjár-
magn sem til reiðu er. Einhvern
tíma kemur að því að frekari fjár-
þröng hljóti að skerða þjónustu
og margir starfsmenn spítalanna
eru á þeirri skoðun að nú sé að
því komið. Ennfremur mun frekari
niðurskurðu.r draga úr því frum-
kvæði ti! þróunar og nýjunga sem
áður er getið og áhrifa þess mun
gæta næstu áratugi. Er þetta það
sem við viljum? Væntanlega ekki.
Önnur úrræði til aðhalds: ný
forgangsröðun, sameining
sjúkrahúsa
Eru aðrar leiðir færar til sparn-
aðar í heilbrigðiskerfinu til lang-
frama, aðrar en þær að skera fjár-
veitingar til stóru spítalanna í
Reykjavík niður við trog? Ymis
úrræði koma til greina þó einung-
is örfá skuli nefnd hér.
Önnur forgangsröðun fjárveit-
inga til sjúkrahúsa er tímabær.
Mörgum starfsmönnum spítalanna
í Reykjavík finnst að þeir hafi
verið fyrir borð bornir á undan-
fömum árum miðað við sjúkrahús
á landsbyggðinni. Nær 20 smærri
sjúkrahús eru starfrækt víðsvegar
um landið. Veruleg uppbygging
hefur farið á sumum þeirra, dýrar
nýbyggingar reistar með fullkom-
inni aðstöðu bráðasjúkrahúsa.
Nýting þessarar dýru aðstöðu hef-
ur víða verið minni en skyldi, og
hún notuð sem hjúkrunarheimili
sem mátt hefði reisa með mun
minni tilkostnaði. Þróun 3-4
sjúkrahúsa utan Reykljavíkur, á
Vesturlandi, Vestfjörðum, Norður-
landi og á Austfjörðum er þó nauð-
synleg: Aðgengi landsbyggðar-
manna að háþróaðri heilbrigðis-
þjónustu þarf a.ö.l. að tryggja á
annan hátt, fyrst og fremst með
bættum samgöngum, bættu vega-
kerfi, þyrlum, o.s.frv.
Sameiningu Landspítala og
Borgarspítala gæti leitt til veru-
legrar hagræðingar. Oft hefur
verið bent á (m.a. af alþjóðlegu
fyrirtæki um rekstrarráðgjöf til
sjúkrahúsa) að samkeppni sjúkra-
húsa á borð við Landspítala og
Borgarspítala í litlu landi um dýra
hátækniþjónustu, um meðferð
vandamála sem kalla á samstarf
margra þátta og sérgreina heil-
brigðiþjónustunnar, o.s.frv., sé
óhagkvæm. Með samruna þeirra
væri auðveldara að afla nýrra og
dýrra tækja, og nýting þeirra yrði
hagkvæmari, fágætar og nýjar
sérgreinar læknisfræðinnar nýtt-
ust betur, sjúkradeildir nýttust
betur vegna stærðar, auknir
möguleikar væru á frekari sérhæf-
ingu starfsfólks, sérstakar bak-
vaktir fyrir sérhæfða þjónustu
nýttust betur, aðstaða til rann-
sókna og kennslu ykist og batnaði
og jafnvel væri unnt að spara
kostnað við stjórnun. Sjúkrahúsin
ættu ekki að vera í samkeppni
hvort við annað að þessu leyti
heldur við sambærileg sjúkrahús
í nálægum löndum. Þannig héldum
við best uppi gæðum þjónustu án
þess að tilkostnaður ykist umfrm-
am það sem nú er.
Heilbrigðismál sem
kosningamál
Þó að hcilbrigðis- og trygginga-
mál séu þeir málaflokkar sem
þyngst vega í útgjöldum hjá ríkis-
sjóði hefur lítið borið á þeim í
umræðum fyrir kosningar, sjaldan
hefur verið kosið um stefnu í heil-
brigðismálum. Menn hafa ef til
vill verið sammála um hvert skuli
stefna eða kannski hefur stefnan
ekki verið til. Að undanförnu hefur
þó borið meira á skoðanaskiptum
og átökum um þessi mál, þegar
skórinn kreppir að í fjármálum.
Hvað viljum við gera nú, viljum
við halda niðurskurði áfram á
stóru sjúkrahúsunum, viljum við
halda áfram byggingu sjúkra-
stofnana á landsbyggðinni, viljum
við sameiningu stóru sjúkrahús-
anna, viljum við allt þetta og ef
svo er, í hvaða röð? Nú þegar
kosningar eru á næsta leiti, hafa
kjósendur áhuga á hug frambjóð-
enda hinna ýmsu stjórnmálaflokka
í þessum efnum. Kominn er tími
til að þeir tjái sig um þennan
stærsta útgjaldalið ríkissjóðs.
Höfundur er læknir á
Landspítalanum, dósent við
læknadeild HÍ.
Sigurður
Guðmundsson
Kjósendur
móta sið-
ferðiskröfur
EFTIR að skil urðu
ógreinilegri milli
stjórnmálaflokka,
vegna þess að stefna
sumra þeirra hefur
einfaldlega gengið sér
til húðar, hafa kjós-
endur gert auknar
kröfur til starfshátta
stjórnmálamanna.
Hugmyndafræðilegur
ágreiningur, sem
byggðist á átökum
sósíalista annars veg-
ar og markaðshyggju-
manna hins vegar, er
úr sögunni. Sósíalist-
ar sjá, að ekki dugar
að ganga fyrir kjós-
endur undir merkjum ríkisforsjár
og ríkisrekstrar. Vegna ákafra
hugsjónaátaka voru kjósendur til-
búnir til að sjá í gegnum fingur
við stjórnmálamenn. Yfirsjón var
ýtt til hliðar, ef hún rakst á hug-
sjón.
Nú nálgast menn viðfangsefni
stjórnmálanna eftir öðrum leiðum.
Hvarvetna beinist athygli í meira
mæli en áður að vinnubrögðum
stjórnmálamanna. Hér á landi og
annars staðar verða hinir kjörnu
fulltrúar að vera við því búnir, að
einkahagir þeirra og embættis-
færsla lendi undir smásjá fjölmiðla
og þar með almennings.
Réttur
borgaranna
í kosningayfirlýsingu Sjálf-
stæðisflokksins er að finna kafla,
sem heitir Réttur borgaranna
verndaður. Þar segir:
Töluverðar umræður
hafa orðið á kjörtímabil-
inu um siðbót í stjórn-
málum. í þessari grein
minnir Björn Bjarna-
son á, að með atkvæði
sínu móti kjósendur sið-
ferðiskröfumar. Þeir
felli dóm um flokkana.
„Fylgt sé fram reglum er hindra
óeðlilega samþjöppun valds, hvort
heldur í stjdrnmálum, atvinnumál-
um, stjórnsýslu eða fjármálalífi.
Eftirlit til að tryggja samkeppni
sé virkt. Framkvæmd stjórnsýslu-
laga sé tryggð og staðinn vörður
um störf umboðsmanns Alþingis.
Dómskerfið þróist í samræmi við
mannréttindakröfur og komið
verði á opinberri réttaraðstoð.
Áfram verði unnið að umbótum í
fangelsismálum. Réttur manna til
að standa utan félaga sé viður-
kenndur í verki.
Áfram verði unnið að því að
jafna kosningaréttinn og ekki
horfið frá því markmiði að fækka
þingmönnum."
Aðeins með því að starfa á
þennan veg geta stjórnmálaflokk-
ar stuðlað að því að sporna gegn
spillingu í opinberu lífi og við-
skiptalífinu. I umræðum á Alþingi
um skýrslu umboðsmanns Alþing-
is hefur til dæmis verið vakin at-
hygli á brotalöm í starfsháttum
utanríkisráðuneytisins varðandi
ráðningu tollvarðar á Keflavíkur-
flugvelli og ráðstöfun á verkefnum
fyrir varnarliðið. Af-
skipti umboðsmanns
og umræður á þingi
hafa leitt til þess, að
utanríkisráðuneytið
hefur heitið að taka
upp ný vinnubrögð.
Því miður var að-
eins örlítið skref stigið
á þessu kjörtímabili til
að leiðrétta misvægi í
atkvæðaþunga eftir
búsetu. Baráttu í því
mikla réttlætismáli
verður að halda
áfram. Augljóst er, að
það dugar skammt að
heyja hana á forsend-
um samkomulags
milli flokka. I skjóli ranglátra
kosningalaga þróast óheilbrigðir
stjórnarhættir.
Strangara eftirlit
í framhaldi af því, að samþykkt
voru stjórnsýslulög, sem mæla
fyrir um starfshætti opinberra
aðila, ákvað Davíð Oddsson for-
sætisráðherra að láta semja lög
um upplýsingaskyldu stjórnvalda.
Því miður lauk því starfi ekki á
kjörtímabilinu. Slík löggjöf er for-
senda þess, að unnt sé markvisst
að framfylgja kröfum um strang-
ara eftirlit kjósenda með umboðs-
mönnum sínum og stjórnvöldum.
Siðbót í stjórnmálum felst ekki
aðeins í því, að stjórnmálamenn
sinni embættisskyldum sínum í
samræmi við kröfur, sem til þeirra
eru gerðar. Hún byggist einnig á
því, að stjórnmálaflokkar setji sér
viðmið, beiti ekki tæknibrellum
eða stuðli að siðferðilegri ringul-
reið með ábyrgðarlausum mál-
flutningi. Sigurður Líndal prófess-
or benti á þessi atriði á fundi sem
réttarfars- og stjórnskipunarnefnd
Sjálfstæðisflokksins hélt fyrir
nokkrum vikum um siðferði í
stjórnmálum. Hann sagði einnig:
„Stjórnmálamenn elta þrýsti-
hópana og reyna að þóknast þeim.
Hvers konar hvatir eru færðar í
búning siðferðilegra gilda. Undir
merki fijálslyndis og umburðar-
lyndis eru öll gildi orðin jafnrétt-
há. I stað þess að sýna vandræða-
mönnum umburðarlyndi og þolin-
mæði eru-þeir hafnir á stall; hið
afbrigðilega verður að sjálfsögðum
og eðlilegum hlut. Andóf gegn því
fær á sig stimpil ofríkis, íhalds-
semi, ef ekki afturhalds."
Þegar við stjórnmálamenn leit-
um eftir stuðningi kjósenda, er
okkur hollt að hafa þessi orð pró-
fessorins hugföst. Það eru ekki
alltaf hinir háværustu, sem eiga
að fá mestu athygli. Hinn þögli
meirihluti hefur mest að segja við
kjörborðið.
Við sjáum nú stjórnmálaflokk
á hlaupum eftir þrýstihópum. Við
vitum af stjórnmálaflokki sem
hefur neitað að upplýsa um og
gera upp við fortíð sína en vill
samt láta líta á sig sem siðbótar-
afl. Við þekkjum stjórnmálaflokk,
sem gengið hefur í gegnum mikl-
ar þrengingar á kjörtímabilinu,
vegna spillingarumræðna.
Kröfur til stjórnmálamanna
hljóta að verða metnar eftir því,
hve mikið fylgi einstakir flokkar
fá í kosningunum 8. apríl. Þar
hafa kjósendur síðasta orðið, þeir
móta kröfurnar með atkvæði
sínu.
Höfundur er þingmaður
Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík.