Morgunblaðið - 26.04.1995, Blaðsíða 16

16 MIÐVIKUDAGUR 26. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Grannar á Akureyri
AMARIEL Nordöy: „Vestrivogur — Þórshöfn" 1993, olía á striga.
MYNPLIST
Listasafn Akurcyrar
LIST FRÁ FÆREYJUM OG
GRÆNLANDI
Opið frá 14-18 alla daga nema mánu-
daga. Til 29 apríl. Aðgangur ókeypis.
NÆSTU nágrannar okkar í norðri
og suðri eru ótvírætt Grænlendingar
og Færeyingar og ber okkur að vera
vel meðvitaðir um það. Færeyingar
hafa oft kynnt myndlist sína á ís-
landi og við höfum vel kunnað að
meta það, en minna hefur farið fyrir
Grænlendingum enda er list þeirra
og þjóðmenning harla ólík okkar. Við
erum þó vel meðvitaðir um líf og list-
fengi inúíta, og þannig hafa ýmsir
safnáð hinum svonefndu uppvakning-
um (Túpilökkum) og átti t.d. Valtýr
heitinn Pétursson listmálari mikið
safn þeirra, ásamt fleiru merkilegu
er tengdist þjóðháttum á Grænlandi.
Fyrir nokkrum árum var eftir-
minnileg sýning á list- og þjóðháttum
Grænlendinga í Norræna húsinu, og
þennan mánuð er sérstök kynning á
menningu þeirra og Færeyinga á
listasafninu á Akureyri. Hélt rýnirinn
norður til að líta á framkvæmdina
og hittist þá svo á að frammámenn
menningar- og skólamála frá þessum
löndum voru í heimsókn í tilefni
hennar. Voru þeir einmitt að ljúka
við að skoða listaskólann á Akureyri
er mig bar að, og var auðséð að
þeir höfðu mikinn áhuga á starfsem-
inni, enda spurðu þeir margs í deild
grafískrar hönnunar, sem er ríkulega
útbúin tölvum. Grænlenzku fulltrú-
amir voru þó kannski hrifnastir af
bamadeildinni, en þeir eiga ekki hlið-
stæðu í sínu landi og hafa fullan hug
á að bæta úr því.
Á listasafninu ber mest á framlagi
Grænlendinga, sem er í stómm drátt-
um þrískipt. Olíumálverk á dúk, trér-
istur, teikningar og vatnslitamyndir
auk þess sem sýnd em dæmi um
útskurðarlist í bein, tré og tálgu-
stein. Færeyingar hafa hins vegar
litið á framkvæmdina sem hreina list-
sýningu og em mættir með þijá
nafnkennda málara þá Zakarías Hei-
nesen (f.1936), Amariel Nordoy
(f.1945) og Eyðun av Reyni (f.I951).
Verk Zakaríasar fylla einn sal á safn-
inu, en framhald sýningarinnar er í
Deiglunni, sem er hinum megin við
götuna.
Nú veit ég að sitthvað forvitnilegt
er að gerast í Grænlenzkri myndlist,
en hér em þeir einungis mættir með
hefðbundna hluti. Eðlilega barst
málaralistin með Dönum til Græn-
lands og voru Danir búsettir á Græn-
landi lengi meðal þeirra fremstu
málara og má hér nefna þá Otto
Rosing (1896-1965) og Peter Rosing
(1906-1965), sem em fyrirferðarm-
iklir á sýningunni. Ber mest á róman-
tískri túlkun á náttúranni og áhuga
á daglegu lífi og menningu í mjög
hefðbundnum og frekar ófrumlegum
búningi, þar sem skólun er lítið
merkjanleg. En myndirnar falla vel
að sýningunni sem lifandi framhald
af listiðnaði. það er svo helst Hans
Lynge (1906-1988), sem er með eitt-
hvað sem hægt er að nefna málaral-
ist og hin frjálsa tjáning hans er
mjög í ætt við úthverft innsæi.
Fyrsti Grænlendingurinn, sem
lagði stund á listnám við Listaaka-
demíuna í Kaupmannahöfn var M.F.
Dalger á ámnum 1789-92, en þeir
eiga þó enga eiginlega málarahefð í
líkingu við okkar, þó ung verði að
teljast. Hins vegar væri forvitnilegt
að fá hingað vel skipulagða sýningu
á grænlenzkri málaraiist frá upp-
hafi, en það bíður síns tíma. Mestu
athygli mína vöktu tréristur Arons
frá Kangeq (1822-1869), fyrir hinn
næma og hreina skurð, sem kemur
svo miklu til skila þótt myndirnar
séu mjög Iitlar. Tréristan var listform
sem Grænlendingar áttu eðlilega
auðvelt með að tileinka sér. Var ég
með sanni furðu lostinn að sjá þessar
tréristur með hliðsjón af aidri þeirra,
því að þær gefa seinni tíma myndum
ekkert eftir og trérista i jafnferskri
og fijálslegri útfærslu var ekki tiltak-
anlega mikið iðkuð á þessu tíma-
skeiði og enn nokkuð í land að Ed-
vard Munch endurreisti hana.
Aron var mikill og nafnkenndur
veiðimaður, og að auk uppfræðari,
tréskurðarmeistari og málari, sem
bjó í skeijagarði byggðakjarnans
Kangeq um það bil 25 kílómetra
norðan við Nuuk, og bjuggu þar um
1860 einungis 129 manns. Eftirlits-
maður Suðurgrænlands H. Rink kom
árið 1885 á fót lítilli prentsmiðju í
Nuuk og sendi þau skilaboð til íbúa
Grænlands, að þeir skyldu senda
honum frásögur, sagnir, teikningar
og kort til útgáfu í prentsmiðjunni.
Aron var fljótur að taka við sér og
öðlaðist sérstöðu meðal þeirra fjöl-
mörgu sem lögðu H. Rink til efni
og talaði hann um Aron sem „þjóð-
listarmann11. Aron var sjálfmenntað-
ur en með dijúga eðiislæga hæfileika
svo sem myndimar bera með sér.
Fyrir andiát sitt, og sjúkur maður,
safnaði hann 56 þjóðsögum og mynd-
lýsti með um 40 tréristum, auk fjölda
vatnslitamynda og rissa og hafa 308
þeirra varðveist. Auk tréristanna,
sem em til sýnis á listasafninu á
grænlenzka þjóðminja- og skjala-
safnið 160 vatnslitamyndir eftir lista-
manninn og eru þær varðveittar sem
þjóðargersemar.
Þetta litla dæmi segir okkur margt
um listfengi Grænlendinga, og þótt
þeir hefðu mjög takmarkað hráefni
gerðu þeir sér handhæg áhöld og
klæði og má sjá dæmi um það í ein-
um glerskápanna. Þannig hefur jafn-
vel skyggni til varnar snjóblindu yfír
sér listrænt handbragð, og minna
má á að þeir þróuðu með sér merki-
legar aðferðir um sútun skinna, sem
nemendur textíldeildar hafa verið að
rannsaka og læra af við Myndlista-
og handíðaskóla íslands!
Sýningin ber það eðlilega með
sér, að hún kemur frá grænlenzka
þjóðminja- og skjalasafninu og það
mun höfuðástæða þess, að minna er
um hreina myndlist og full snögg
skil frá grænlensku deildinni yfir í
þá færeysku. Engu að síður er hún
mjög áhugaverð frá sjónarhóli mynd-
Iistarmanns og einkum em útskornu
grímumar frábærar og afhjúpa í
raun skyldleika ínúíta og indíána
Norður og Suður-Ameríku og vísa
jafnframt til forfeðranna í austri.
Þrátt fyrir að ég sakni nýrri tíma
listar, kann ég mjög vel að meta það
sem til sýnis er, og ber að vona að i
Grænlendingum auðnist að þróa
mjög nútímalega list án þess að '
missa sjónar á arfleifðinni og er ég
raunar fuliviss um það. í ljósi hinnar
ríku arfleifðar. Annað teldist vestræn
úrkynjun.
Til að móta sterka heildarmynd
hefðu Færeyingar þannig annað-
hvort orðið að senda muni frá þjóð-
háttasafni sínu, eða Grænlendingar
kynna samtímalist í ríkari mæli. En |
málverkasýning Færeyinganna er
því marki brennd að vera full einhæf
og keimlík því sem áður hefur borist I
til landsins, en vel að merkja ekki
Akureyrar. Þannig er Zakarías Hei-
nesen vel þekkt nafn hér á landi og
Amariel Nordöy hefur einnig átt
myndir á sýningum hér. Hins vegar
held ég að Eyðun av Reyni sé minna
þekktur, en hann er sonur hins stór-
góða málara Ingálvs av Reyni. Allir
sýna þeir verk sem em mjög einkenn- |
andi fyrir list þeirra, en hængurinn
er sá að myndimar njóta sín ekki 1
sem skyldi hvorki á listasafninu né l
í Deiglunni. Salurinn í listasafninu
er enn of hrár og kuldalegur og
Deiglan er mun frekar húsnæði fyrir
innsetningar og umhverfisverk en
málverk.
Það hlýtur að vera metnaður Akur-
eyrarbæjar, að ljúka sem fýrst við
byggingu listasafnsins til að sýningar
sem siíkar fái notið sín til fulls og
þá mun verða mun auðveldara að fá
merkar sýningar til að gista staðinn.
Fram hefur komið í sambandi við
þessa framkvæmd, að annars konar
fólk sækir hana heim en almennar
myndlistarsýningar, og m.a. mun
meira úr sveitunum, sem mun auðvit-
að stafa af forvitni um menningu
Grænlendinga, og þeir hinir sömu
hafa búist við líkum hlutum frá
Færeyjum. En þessar sýningar eru
ekki samanburðarhæfar vegna þess
hve ólíkar forsendur menn hafa gef-
ið sér við samsetningu þeirra. Hins
vegar er öldungis óþarfi fyrir áhuga-
fólk um sjónmenntir að sitja heima,
því myndlist finnst einnig ríkulega í
hlutum þjóðhátta.
Hér er um góða framkvæmd að
ræða, og væri hún viðameiri og í
öllu fullgerðu safninu, kæmi ekki á
óvart, þó margur frá Suðvesturhorn-
inu gerði sér ferð til Akureyrar, sem
væri auðvitað hagur fyrir bæjarfé-
lagið sem flugfélögin.
Og svo er að þakka fyrir sig með
virktum.
Bragi Ásgeirsson.
Lista- og menningardagar á Akureyri
Skemmtileg
sýning sem
kemur á óvart
JÖFN og góð aðsókn er að Lista-
safninu á Akureyri og þangað
hafa fjölmargir Iagt leið sína síð-
ustu daga til að skoða sýningu á
verkum eftir grænlenska og fær-
eyska listamenn.
Flest grænlensku verkanna,
sem eru af ýmsum toga bæði
eldri listaverk og ný, en fær-
eysku verkin eru einkum í Deigl-
unni, gengt Listasafninu og eru
þau flest ný af nálinni, eftir yngri
kynslóð færeyskra málara.
Ymsir frammámenn í menn-
ingar- og skólamálum á Græn-
landi og Færeyjum voru á Akur-
eyri um helgina og litu m.a. inn
á sýninguna á Listasafninu og í
Deiglunni, en tilgangur þeirra
var einkum sá að skoða mögu-
leika á samskiptum landanna
þriggja á sviði skóla- og menn-
ingarmála.
Útskornir
smáskúlptúrar
Jóel Berglund forstöðumaður
Þjóðminjasafnsins á Grænlandi
sagði menningararfleifð Græn-
lendinga ríka, þar hefði m.a. ver-
ið prentað fyrsta dagblaðið í lit-
um árið 1830 þannig að menn
hefðu þá þegar búið yfir mikilli
þekkingu. A sýningunni eru fjöl-
margir útskornir smáskúlptúrar
í tré og fleira, sem Jóel sagði
byggjast á ævafornum grunni
inúítamenningar, þær áttu að
vera svo litlar að þær kæmust
fyrir í lófa þess sem skar út.
Grænlenska sýningin gæfi þann-
ig sögulega innsýn í Iíf og starf
þjóðarinnar um aldirnar.
Færeyingar fóru aðra leið,
sýna ný málverk eftir unga
myndlistamenn, en það var Bárð-
ur Jakobsen forstöðumaður
Listaskáians í Þórshöfn sem
hafði veg og vanda að því að
ve\ja verkin á sýninguna.
Stórfallegar myndir
„Mér finnast þessar græn-
lensku myndir margar stórfal-
legar,“ sagði Björn Arason sem
var að skoða sýninguna um helg-
ina. Björn hefur sótt marga
kúrsa í Myndlistarskólanum á
Akureyri og hefur virkilega
gaman af myndlist, en gefur sér
að eigin sögn ekki mikinn tíma
til að fást við að mála heima við.
HÓPUR forsvarsmanna menningar- og skólamála í Færeyjum og Grænlandi var á ferð á Akureyri til
að kynna sér stöðu mála á þeim sviðum en m.a. var sýning á verkum landa þeirra í
Virðing fyrir listastarfsemi
„Fólkið er afar ánægt með
hvernig staðið hefur verið að
þessu hér á Akureyri og vænta
þess að það sé fyrsta skrefið í
stærra ferli sem hefur að mark-
miði að koma á samvinnu á sviði
lista- og menningar," sagði ívar
Jónsson lektor við stjórnsýlsu og
rekstrardeild Grænlandsháskóla
í Nuuk og benti á að þessir þrír
staðir, Nuuk, Þórshöfn og Akur-
eyri, væru staðir af svipaðri
stærð og ættu margt sameigin-
legt.
Ivar taldi alla möguleika á að
koma á t.d. námsmannaskiptum
milli skólanna, en margir sþenn-
andi kostir stæðu stúdentum m.a.
frá Grænlandi til boða í skólum
á Akureyri.
Listasafninum á Akureyri skoðuð.
BJÖRN Arason ræðir hér við Árna Steinar Jóhannsson