Morgunblaðið - 08.07.1995, Blaðsíða 22

22 LAUGARDAGUR 8. JÚLÍ1995
JMtrgmnM&Mífr
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ATVINNULIF OG
UMHVERFI
UTFLUTNINGUR á gosvikri sexfaldaðist á síðasta ári
og varð tæplega 230.000 tonn. Tekjur af útflutningn-
um námu um 480 milljónum króna. Talsverðir möguleikar
eru taldir liggja í vikurnámi og -vinnslu, eins og fram kom
í fréttaskýringu í Morgunblaðinu síðastliðinn fimmtudag.
Þar kemur sömuleiðis fram að gífurleg ásókn sé nú í náma-
leyfi og hafi mörgum verið synjað. Hefðu allar umsóknir
hins vegar verið samþykktar, hefði útflutningurinn getað
farið í hálfa milljón tonna.
Vinnsla vikurs getur verið nýr vaxtarbroddur í íslenzku
atvinnulífi, eins og áðurnefndar tölur sýna. Vikurnám er
hins vegar starfsemi, sem er lýsandi dæmi um að hagsmun-
ir atvinnulífs og umhverfissjónarmið geta rekizt á. Það sýna
til dæmis deilur, sem orðið hafa undanfarið um gjalltöku í
Kapelluhrauni og áform um vikurnám í stórum stíl í Seyðis-
hólum í Grímsnesi. Rök má færa fyrir því að hvort tveggja
spilli sérkennilegu umhverfi, sem telja má til lífsgæða rétt
eins og þann efnahagslega ávinning, sem er af vikurútflutn-
ingi eða efnistöku til framkvæmda yfirleitt. Raunar má líka
halda því fram að annars konar efnahagslegur ávinningur
geti falizt í óspilltri náttúru; hún dregur að ferðamenn, sem
skila landinu miklum gjaldeyristekjum.
Til þessa hefur lítið verið skeytt um umhverfisáhrif efnis-
töku. Námavinnslan er að sjálfsögðu nauðsynleg, en senni-
lega eru dæmi þess þó alltof mörg að náttúrunni hefur
verið spillt að ósekju, þar sem ganga hefði mátt fram af
meiri varfærni, og enn fleiri eru þau um að ekki hafi verið
gengið frá námunum eftir á. Atvik í Mosfellsbæ, þar sem
hópur íbúa taldi sig knúinn til að sá grasfræi í malarnámu
án samráðs við eiganda hennar, sýnir að þessi mál eru sums
staðar komin í ógöngur.
Ástæða þessa vanda er sú að heildarstefnu hefur skort
um efnistöku og hvernig megi takmarka umhverfisáhrif
hennar. Ný lög um umhverfismat eru þáttur í slíkri stefnu-
mótun, en þó þarf að gera betur. Af hálfu stjórnvalda þarf
að liggja fyrir skýr stefnumótun um það, hvers konar jafn-
vægi verður skapað á milli þeirra gæða, sem um ræðir —
ávinnings af efnistöku, verndar náttúru og landslags og
langtímaávinnings af henni í formi tekna af ferðaþjónustu.
Eins og málum er nú háttað er viss hætta á að skammtíma-
hagur af námavinnslu verði tekinn fram yfir langtímasjón-
armið. Hagsmunir atvinnulífs og umhverfis eiga hins vegar
ekki að þurfa að rekast á — það má koma málum í þann
farveg að þeir fari saman.
„VANNÝTT“ ÚTSVAR?
IUMRÆÐUM í borgarstjórn Reykjavíkur um reikninga
borgarinnar fyrir árið 1994 komst Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir, borgarstjóri, svo að orði, að Reykjavíkurborg
ætti „vannýtt" útsvar að upphæð um 700 milljónir króna.
í samtali við Morgunblaðið í dag segir borgarstjóri, að eng-
in áform séu um að hækka útsvar á Reykvíkingum, sem
þessu nemur.
Reykjavíkurborg stendur frammi fyrir miklum halla-
rekstri alveg eins og fleiri stærstu sveitarfélög landsins og
ríkið sjálft. Það mátti færa rök fyrir þessum hallarekstri á
meðan kreppan var sem verst en ekki lengur. Bæði ríki og
sveitarfélög verða að gera stórátak á þessu ári til þess að
draga úr hallarekstri og aðlaga opinber útgjöld að tekjum.
Það er ekkert til, sem heitir „vannýtt" útsvar. Þótt laga-
heimild sé fyrir hærra útsvari en Reykjavíkurborg innheimt-
ir nú og sum nágrannasveitarfélög innheimti hærra útsvar
er ekki hægt að líta á þennan mismun sem einhveija inn-
eign, sem borgin getur gripið til. Þvert á móti má búast við
að ríkisstjórn og sveitarfélög standi frammi fyrir vaxandi
kröfum um skattalækkun á næstu misserum.
Skattgreiðendur munu segja sem svo: við tókum á okkur
auknar skattbyrðar á kreppuárunum. Nú býr þjóðin við
umtalsverðan efnahagsbata. Þá er eðlilegt að skattar verði
lækkaðir á ný, jafnframt því, að ríki og sveitarfélög dragi
úr margvíslegum útgjöldum, sem m.a. hefur verið stofnað
til í því skyni að skapa atvinnu en telja verður vafasamt
að hafi í raun og veru skilað þeim árangri, eins og að var
vikið í forystugrein Morgunblaðsins sl. sunnudag.
Það eru engir „vannýttir“ skattstofnar til. Hins vegar er
nóg til af „ofnýttum" skattstofnum og tími til kominn að
draga úr notkun þeirra.
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 8. JÚLÍ 1995 23
MANNRETTINDABROT
hafa í auknum mæli
færst úr fangelsum og
út á götur þjóðríkja.
Hemaðarátök eru orðin algengasta
umgjörð mannréttindabrota, ekki síst
í borgarastyijöldum eða í kjölfar
átaka sem verða þegar ríkisstjórnir
hrökklast frá völdum. Þjóðemisátök
em sérstaklega skæð í þessu sam-
bandi, enda virðist vægðarleysið vera
nær gegndarlaust ef trúarbrögð eða
litarháttur skilja að andstæðinga, en
ekki aðeins hugmyndafræði eða út-
þenslustefna.
151 land er á lista Amnesty Inter-
national vegna mannréttindabrota á
seinasta ári. Þar af höfðu 78 lönd
samviskufanga í haldi, fangar voru
pyntaðir í 120 löndum og í 34 þeirra
létust fangar af völdum pyntinga.
Yfírvöld í 54 löndum tóku fólk af lífi
án dóms og laga og fólk hefur „horf-
ið“ í 29 löndum. Aftökur voru fram-
kvæmdar í 33 löndum og í 57 löndum
bíða fangar aftöku. I 36 löndum
frömdu vopnaðir andspyrnuhópar
mannréttindabrot á borð við pynting-
ar og aftökur án dóms og laga. í 70
löndum em pólítískir fangar í haldi
án undangenginna réttarhalda eða
lagagrundvallar og þúsundir pólí-
tískra fanga eru í haldi í 33 löndum
eftir málsmeðferð sem forsvarsmenn
AI segja óréttláta.
Sæta ekki refsingum
Stjórn AI sem kynnti skýrsluna í
fyrradag, benti einnig sérstaklega á
þá þróun á heimsvísu að illræðismenn
sæta ekki refsingum fyrir ódæði sín,
að jafnaðr vegna þess að yfírvöld í
viðkomandi löndum veiti þegjandi
samþykki sitt eða efna ekki til rann-
sóknar á glæpum þeim sem um ræð-
ir. „Refsileysið er afar alvarlegt mál
því að fyrir vikið halda menn upptekn-
um hætti og aðrir komast á bragðið.
Refsileysið gerir mönnum auðvelt fyr-
ir að fremja mannréttindabrot og það
er AI mikið áhyggjuefni að ekki sé
tekið á þessum málum,“ segir Jó-
hanna K. Eyjólfsdóttir framkvæmda-
stjóri íslandsdeildar AI.
Mannréttindabrot í Vestur-Evrópu
einkennast að mörgu leyti af vaxandi
kynþáttahatri og umburðarleysi
gagnvart innflytjendum að sögn
Stanislas Bohic stjórnarmanns í Is-
landsdeildinni. AI hefur einkum beint
sjónum sínum að illri meðferð sem
íbúar þriðja heimsins sæta í höndum
lögreglu í löndum sem eiga að þykja
fyrirmynd annarra hvað varðar
mannréttindamál. Þar er nær ekkert
land Vestur-Evrópu undanskilið,
nema ísland og Noregur.
í Austur-Evrópu má hins vegar
benda á gróf mannréttindabrot í
tengslum við átökiii í ríkjum fyrrum
Júgóslavíu, sem þarflaust er að fjöl-
yrða um hér, og hernaðaraðgerða
Rússa í Tsjetsjníju. Einnig má nefna
að Tyrkir hafa einnig brotið harka-
lega á mannréttindum Kúrda sem búa
við landamæri íraks, og þar eru skrá-
sett að minnsta kosti 29 dauðsföll af
völdum pyntinga meðan á varðhaldi
stóð og helmingi fleiri hurfu í fyrra
en 1993, eða að minnsta kosti 55
manns.
Hryllingurinn í Rúanda
Fjöldamorðin í Rúanda á seinasta
ári þykja eitt skelfilegasta dæmið um
breytta ásýnd mannréttindabrota sem
skrásett er í ársskýrslunni. Milljónir
flúðu land og lífið var murkað úr að
minnsta kosti hálfri milljón íbúa á
hroðalegan hátt. Jóhanna minnir á
að Rúanda og nágrannaríkið Búrundí
voru svokölluð týnd eða --------
gleymd lönd sem fjölmiðlar
fylgdust ekkert með, en
það einkenni AI umfram
mörg önnur samtök að
horfa til allra landa, en
ekki eingöngu þau sem eru í sviðsljós-
inu hveiju sinni.
„Áður en fjöldamorðin áttu sér stað
í Rúanda hafði AI bent á hættuna á
að eitthvað slíkt gæti gerst, sökum
þess hversu mikill áróður hafði verið
rekinn í fjölmiðlum landsins mánuð-
um saman til að hvetja fólk til að
drepa Tútsí-menn. Nú er dómskerfið
þar í lamasessi og fangelsin yfirfull
af fólki sem talið er að beri ábyrgð
á þessu morðæði, sem hefur skapað
mikinn vanda um réttarmeðferð. AI
hefur farið fram á að alþjóðlegt sam-
félag, þar á meðal SÞ, reyni að styrkja
dómskerfið í Rúanda þannig að tryggt
verði að þeir sem ásakaðir eru um
Arsskýrsla Amnesty International komin út
Dökk mynd af
ástandi mann-
réttindamála
Mannréttindabrot í heiminum taka stöðugt
á sig grófari mynd ef marka má ársskýrslu
Amnesty Intemational. í samantekt Sindra
Freyssonar kemur fram að flöldamorð
færast í vöxt, mannshvörf gerast æ algengari
og fangar sæta grófum misþyrmingum
og pyntingum.
Vandi flótta-
manna er I
brennidepli
fjöldamorðin fái réttláta dómsmeðferð
og að dauðarefsingum verði ekki
beitt,“ segir Jöhanna.
Hún bendir einnig á mannréttinda-
brot í Sierra Leone, þar sem átök
stjórnarhermanna og upp-
reisnarmanna hafa leitt til
pyntinga á báða bóga, lim-
lestinga og drápa, sem hafa
bitnað á saklausum borg-
urum, konum og börnum.
„Af öðrum Afríkuríkjum má nefna
Súdan þar sem borgarastyijöld hefur
ríkt árum saman með tilheyrandi
blóðsúthellingum. Þar situr við völd
herforingjastjórn sem kennir sig við
íslam og hefur gegnt mjög hart fram
í að refsa konum sem ekki skýla and-
lit sitt eða hylja hár, en þær geta átt
á hættu að vera handteknar og pynt-
aðar fyrir þessar „sakir“. Loks má
nefna Angola og Malí, þar sem bæði
ríkisstjórnir landanna og andspyrnu-
hópar hafa staðið fyrir margvíslegum
mannréttindabrotum."
Ársskýrsla AI íjallar einnig um
mannréttindabrot í Asíu og Suður-
Ameríku, en ástandið í báðum heim-
sálfum þykir mjög slæmt. Þess er
getið að í Kína séu dauðarefsingar
afar algengar og mikið áhyggjuefni
hversu margar eru framkvæmdar þar
í landi, en einnig í Indlandi, Malasíu,
Tævan, Japan, Suður-Kóreu og í Sin-
gapúr.
„Oft eru þessar dauðarefsingar
fyrir litlar sakir að því er okkur finnst,
t.d. ölvunarakstur," segir Sigurður
Einarsson, stjórnarmaður íslands-
deildar AI. „Vitað er um að 1.791
var tekinn af lífi í Kína í fyrra en
tæplega 2.500 dauðadómar voru
felldir. Þetta er stórfelld aukning frá
því að þessi hrina dauðadóma hófst
um 1990. Þar er að finna mjög marga
samviskufanga, þar á meðal marga
sem sitja inni eftir mótmælin á Torgi
hins himneska friðar árið 1989. Pynt-
ingar eru algengar þar í landi og fólk
deyr af þeirra völdum í miklum mæli,
og oft er ekki réttað yfir mönnum
eða réttarhöldin eru mjög yfirborðs-
kennd. Ofsóknir gegn trúuðum og
mannréttindafrömuðum viðgangast
og munkar og nunnur í Tíbet sæta
misþyrmingum og fangelsisvist fyrir
að vinna að sjálfstæði landsins. Kín-
veijar nota einnig „endurhæfingar-
búðir“ í auknum mæli.“
í Mið-Austurlöndum er ástand
mannréttindamála bágt og hefur lítt
farið batnaði séinustu ár, að sögn
Sigrúnar Ásu Markúsdóttur formanns
íslandsdeildar AI. Hún benti sérstak-
lega á eitt hinna „gleymdu" landa,
Bahrain, þar sem að minnsta kosti
30 fangar og þar af nokkrir hugsan-
legir samviskufangar eru hafðir i
haldi án dóms og laga eða á hæpnum
lagalegum forsendum. Einnig voru
mörg hundruð manns fangelsuð í
desember á seinasta ári sökum trúar-
bragða sinna eða pólítískra skoðana.
Hún nefndi einnig Alsír þar sem sér-
sveitir lögreglu og hópar heittrúaðra
múslima eiga í harðri baráttu, með
þeim afleiðingum að mörg _________________
þúsund mtinns hafa beðið MannshvÖrf
bana eða skaðast. hafa aukist
Ættingjar ofsóttir gífurlega
í ísrael voru um 6.000
í írak er talið að nokkur þúsund
manns hafi verið hneppt í varðhald
án dóms og laga á seinasta ári og
aukinna ofsókna gætir gegn ættingj-
um þeirra sem sitja inn sökum pólítí-
skra skoðana eða mannréttindabar-
áttu. Staða mannréttindamála í Sýr-
landi er slæm og erfitt að afla upplýs-
inga þaðan.
Herferð fyrir konur
Inngangur skýrslunnar er að þessu
sinni helgaður konum undir yfirskrift-
inni Mannréttindi eru kvenréttindi.
„Það er ekki mjög einkennilegt að
konur séu nú í brennidepli, því að í
september er fjórða kvennaráðstefna
Sameinuðu þjóðanna haldin í Pek-
ing,“ segir Sigrún Ása.
„Nú er hafin herferð AI vegna
mannréttindabrota gagnvart konum,
sem eru mjög alvarleg og fara mun
leyndar en gagnvart körlum. Ástæðan
er ekki að fullu kunn, en hins vegar
hefur verið nokkurt vandamál í gegn-
um árin að safna jafnvíðtækum upp-
lýsingum um brot á mannréttindum
kvenna en karla. Margar konur sitja
í fangelsum vegna mannréttindabar-
áttu sinnar og algengt er að konur
sæti sérstaklega illri meðferð í t.d.
styijöldum, nauðgunum og misþyrm-
ingum af ýmsu tagi, meðal annars
af völdum þeirra sem ættu í raun að
vernda þær, svo sem hermanna og
annarra liðsmanna yfirvalda í viðkom-
andi ríkjum.
Einnig er um að ræða brot sem
tengjast konum sérstaklega vegna
kynferðis þeirra, oft á tíðum meðferð
sem hægt er að líta í menningarlegu
samhengi, hefðir sem ríkja og eru
hluti af menningarlegri arfleifð sam-
félaga eða samfélagshópa. Þarna má
t.d. benda á brúðarbrennur á Ind-
landi, útburð á stúlkubörnum í Kína,
umskurð á konum í Sómalíu og í
öðrum ríkjum Afríku o.s.frv. Mál sem
þessi tengjast ekki beinlínis verksviði
AI, en hins vegar hljóta samtökin að
skora á þá fulltrúa sem sitja kvennar-
áðstefnu SÞ í haust að vinna að úrbót-
um í þessum efnum sem allra fyrst,
enda eru drögin að lokaskjali ráð-
stefnunnar afar óljós í alla staði,
almennt orðuð og án skýrrar stefnu-
mörkunar."
í fyrra blésu samtökin til herferð-
ar gegn pólítískum morðum og
mannshvörfum sem vakti athygli
fjölmiðla og almennings um heim
allan. Jóhanna segir að í Afríku,
Austurlöndum fjær og nær hafi
mannshvörf aukist gífurlega á sein-
ustu misserum, en eins og annars
staðar í heiminum finnist.alltaf ein-
hver sem hafi vitneskju um hvar fólk,
sem handtekið er á götum úti og
fleygt í leynileg fangelsi eða myrt,
er niðurkomið. „Mannshvörf eru að
breiðast út og eru ekki lengur bund-
in við Suður-Ameríku eins og var
um tíma. Þarna er um að ræða mik-
ið áhyggjuefni," segir Jóhanna.
Fræðsla og
flóttamenn
Félagar AI eru nú yfir 1,1 milljón
talsins og styrktaraðilar eða deildir
eru starfandi í 170 þjóðríkjum. Sam-
tökin vinna nú með mál yfir 8.000
einstaklinga sem eru fórnarlömb
mannréttindabrota og fengu yfir 460
ný mál til meðferðar á seinasta ári,
en 320 málum lauk með því að sam-
viskufangar eða hugsanlegir sam-
viskufangar voru leystir úr haldi.
Samtökin leggja stöðugt meiri
áherslu á mannréttindafræðslu, inn-
an samtakanna og utan. Vandi
flóttamanna er einnig í brennidepli
_________ innan samtakanna, en
yfir 23 milljónir manna
teljast flóttamenn sam-
kvæmt upplýsingum frá
Flóttamannahjálp SÞ.
„AI hefur einkum
Palestínuarabar handteknir af örygg-
isástæðum og yfir 5.000 Palestínu-
menn til viðbótar sitja í fangelsum í
ísrael, þar af 240 án dóms og laga.
Yfir 82 Palestínumenn voru drepnir
í átökum við her- eða öryggissveitir
Israelsmanna. Palestínumenn gerðist
einnig sekir um alvarlega mannrétt-
indabrot á sjálfstjórnarsvæðum sín-
um. Þar á meðal voru yfir 70 manns
drepnir af pólítískum hópum, einkum
á þeim forsendum að vera meintir
samstarfsmenn ísraelsstjórnar. Ör-
yggissveitir í Palestínu gerðust sekar
um 15 aftökur án dóms og laga og
nokkur hundruð manns gista fangelsi
þar án undangenginna réttarhalda.
áhyggjur af takmörkunum á aðgangi
flóttamanna að ýmsum vestrænum
ríkjum, bæði Evrópuríkja og Banda-
ríkjanna, þar sem reglan um að senda
flóttamenn ekki til baka til eigin
lands nema að mál þeirra sé sannan-
lega skoðað, hefur ekki verið virt
nema að litlu leyti.
Má þar nefna flóttamenn sem hafa
komið frá Haiti og Kúbu en þeim
var unnvörpum snúið aftur án þess
að mál þeirra væru rannsökuð til
hlítar," segir Sigrún. Hún mim
einnig á þá kröfu AI að settur verði
á stofn alþjóðlegur stríðsglæpadóm-
stóll sem tæki á ýmsum mannrétt-
indabrotum.
Arsskýrsla Félagsmálastofnunar Reykjavíkur 1994
Starfsemi í þágu aldraðra 32,8%
Framkvæmd félagsmála 13,1%
Fjárhagsaðstoð 30,2 %
Félagsleg
heimaþjónusta 4,5%
Annað 2,4%
Vistun 5,9%
Heimili fjölskyldudeildar5,1%
— Afskriftir 1,3%
Þjónusta við unglínga 3,4%
Liðveisla 1,4%
Stofmmin aðstoðar
um 9% borgarbúa
Nærri lætur að 18% af heildarútgjöldum
Reylqavíkurborgar gangi til Félagsmálastofn-
unar. Dóra Maguúsdóttir kynnti sér nýút-
komna ársskýrslu stofnunarinnar og helstu
breytingar sem orðið hafa á þjónustu hennar.
INYUTKOMINNI árskýrslu Fé-
lagsmálastofnunar Reykja-
víkurborgar kemur fram að
þeim sem leita eftir aðstoð
stofnunarinnar hefur fjölgað um
tæp 14% og hefur aðstoðin í krónum
talið aukist um 110 milljónir. Þrátt
fyrir það hefur hlutfall stofnunar-
innar af heildartekjum borgarinnar
lækkað.
Tæp 9% íbúa borgarinnar
þiggja aðstoð
Félagsmálastofnunar
Stærsti félagshópurinn sem leitar
til Félagsmálastofnunar eru ein-
hleypar konur, hlutfall þeirra er 43%
málafjöldans. Rúmlega helmingur
er með börn undir 16 ára aldri á
framfæri og tæpur helmingur er
með unglinga yfir 16 ára aldri á
framfæri eða engin börn. Næst-
stærsti hópurinn er einhleypir karl-
ar, eða 38% málafjöldans og eru
1,6% af þeim með böm á framfæri.
Alls 8,9% íbúa borgarinnar er með
mál sín til meðferðar hjá fjölskyldu-
deild og félagsráðgjafasviði öldrun-
arþjónustudeildar Félagsstofnunar.
Á fundi Félagsmálastofnunar
kom fram að mikil aukning hefur
orðið á félagslegri heimaþjónustu
og liðveislu við fatlaða og einnig
hefur tilsjónarmönnum fjölgað.
Lára Björnsdóttir félagsmálastjóri
segir að það sé í samræmi við við-
horfsbreytingar í þjóðfélaginu og
breyttar lagasetningar í kjölfarið.
Eining sé um það meðal ráðamanna
og starfsfólks í félagsmálaþjónustu
að hjálpa beri þeim, sem á þurfa
að halda, til sjálfshjálpar.
Tæp 18% af útgjöldum
borgarinnar í rekstur
Félagsmálastofnunar
Reykjavíkurborg varði á sl. ári
1.788 milljónum króna til reksturs
Félagsmálastofnunar en sú upphæð
var 17,9% af heildarútgjöldum borg-
arinnar er það ívið lægra hlutfal!
en frá árinu 1993 sem var 18,6%.
Deildir stofnunarinnar eru þijár,
fjölskyldudeild, öldrunarþjónustu-
deild og stoðdeild en undir hana
flokkast m.a. húsnæðisdeild, fjár-
mála- og rekstrardeild, rannsóknar-
og þróunarsvið. Barnaverndarnefnd
heyrir beint undir borgarstjórn sam-
kvæmt skipuriti Félagsmálastofn-
unar en starfar samhliða fjölskyldu-
deild.
í skýrslunni kemur fram að fjár-
hagsaðstoð og þjónusta í þágu aldr-
aðra eru stærstu rekstrarliðimir af
ráðstöfunarfjármagni Félagsmála-
stofnunnar. Ekki hefur orðið mikil
aukning milli ára í þjónustu við aldr-
aða en fjárhagsaðstoð hefur aukist
um 25,4% og liðveisla við fatlaða
hefur aukist um tæp 26%.
Liðveisla og tilsjónarmannakerfí
flokkast undir stuðningsþjónustu
þar sem leitast er við að styðja ein-
staklinga á eigin heimili og í mörg-
um tilfellum er slík þjónusta beinn
stuðningur við fjölskyldur þeirra
einstaklinga sem aðstoðina þiggja.
Svokallað tilsjónarmannakerfí við
böm, unglinga og aðra sem á þurfa
að halda færist í vöxt. Vandamálin
era í þeim tilfellum skoðuð og verk-
svið tilsjónarmannsins, sem verður
persónulegur ráðgjafi þess er að-
stoðina þiggur, er skilgreint. Fjöldi
ófaglærðs fólks tekur á sig hlutverk
tilsjónarmanns og reynir þannig að
hjálpa einstaklingi, í flestum tilvik-
um barni eða unglingi, að ijúfa fé-
lagslega einangrun og finna já-
kvæðar fyrirmyndir. Dvöl barna hjá
stuðningsfjölskyldum hefur einnig
aukist um ríflega helming.
Stefnan að aldraðir geti dvalist
heima sem lengst
Svipuð heildarstefna er uppi á
teningnum í öldrunarþjónustu.
-Stefnt er að því að aldraðir geti
dvalið heima hjá sér sem lengst.
Oldruðum sem fá félagslega heima-
þjónustu fjölgar um 6,3%. Sigur-
björg Sigurgeirsdóttir, formaður
öldrunarþjónustudeildar, segir að
það sé rótgróinn miskilningur að
félagsleg aðstoð við aldraða á heim-
ilum þeirra felist eingöngu í þrifum.
Fólk, sem heimsækir aldraða reglu-
lega, þrífur, kaupir inn, fer í banka
og annast mörg önnur erindi fyrir
aldraða. Einnig hefur ellilífeyrisþeg-
um sem fá heimsendan mat hjá öldr-
unarþjónustudeild fjölgað um 18,5%
og þeim sem þiggja aðstoð við böð-
un í félags- og þjónustumiðstöðvum
hefur fjölgað um 14,4%.
Öldrunarmál á íslandi með
sérstökum hætti
Sigurbjörg segir að öldrunarmál
á íslandi séu með nokkuð sérstökum
hætti miðað við Norðurlöndin. Með-
alaldur á íslandi er um 10 árum
lægri hér og við emm nú að sigla
inn í sömu vandamál og Norður-
landaþjóðirnar glímdu við fyrir um
áratug. „Það fólk sem nú dvelur á
stofnunum getur ekki með nokkru
móti sinnt sínum þörfum upp á eig-
in spýtur. Öldrunarfræði í hveiju
landi endurspeglar þjóðfélagsgerð
fyrri tíma. Þjónustugreinar komu
seinna inn í atvinnumynstur íslend-
inga en á Norðurlöndunum. Elsta
núlifandi kynslóðin samanstendur
að stómm hluta af fólki sem stund-
aði erfiðisvinnu, húsmæðrum sem
áttu mörg börn og svo framvegis.
Það fólk sem í meira mæli stundaði
þjónustugreinar getur enn að miklu
leyti séð um sig sjálft, en á Norður-
löndunum er elsti þjóðfélagshópur-
inn fólk sem í miklum mæli innti
ýmiss konar þjónustustörf af hendi.
Sigurbjörg segir að íslendingar, eins
og fleiri þjóðir, þurfi að fínna lang-
tímalausnir fýrir málefni aldraðra
því þeim muni fjölga mikið hlutfalls-
lega í komandi framtíð.
Nelkvæð barnaverndarumræða
getur skaðað mál í góðum
farvegi
Barnaverndarmál hafa verið of-
arlega í þjóðfélagsumræðunni á
undanfömum mánuðum. Anni G.
Heugen, formaður fjölskyldudeild-
ar, sagði að því miður hefði orðið
aukning umfjöllunar bamaverndar-
nefndar um málefni barna og sagði
hún að því miður virtist aukið at-
vinnuleysi og bágur fjárhagur
margra fjölskyldna hafa bein áhrif
á aukningu þeirra mála sem korfia
fyrir nefndina. Fjallað var um mál
234 barna á árinu og þar af töldust
177 mál til meiriháttar barnavemd-
armála.
Á fundi Félagsmálastofnunar
kom fram að sú neikvæða umræða
um meðferð barnavemdarmála sem
uppi hefur verið, hafi orsakað tals-
verða hræðslu meðal þeirra sem em
með sín mál til umfjöllunar og með-
ferðar. „Fólk fær svona ranghug-
myndir um að hér starfi vondar
konur sem hrifsi bömin til sín um
leið og foreldrar stígi inn um húss-
ins dyr,“ segir Lára. Hún segir að
vissulega þurfí að vanda til umræðu
um barnaverndarmál og það sé ljósst
að ófagmannleg umfjöllun eins
fjölmiðils getur dregið umfjöllun
allra fjölmiðla niður í svaðið. „Það
eru engin mál eins viðkvæm og þau
sem barnaverndarnefnd hefur til
umljöllunar. Það er ef til vill ekkert
óeðlilegt að fólk sem er ósátt við
niðurstöður barnaverndarnefnda
mótmæli með því að fara til fjöl-
miðla. Nefndin er, eins og alkunna
er, bundin þagnareiði en ef til vill
mætti skoða það betur hvort ekki
sé ástæða til að nefndin fjallaði um
málsmeðferðir við fjölmiðla þegar
hin hlið málsins hefur birst í smáatr-
iðum á prenti," segir Lára ennfrem-
ur.
Á fundinum kom einnig fram að
breytingar vegna laga um húsa-
leigubætur og breyttar reglur um
fjárhagsaðstoð væru ekki farnar að
skila sér með afgerandi hætti til
Félagsmálastofnunar.