Morgunblaðið - 19.08.1995, Blaðsíða 22

22 LAUGARDAGUR 19. ÁGÚST 1995
AÐSENDAR GREINAR
Óvanaleg viðbrögð
við fræðigrein
AÐ UNDANFÖRNU hafa geisað
miklar umræður og blaðaskrif
vegna greinar sem undirrituð skrif-
aði ásamt dr. Sigríði Dúnu Krist-
mundsdóttur mannfræðingi og birt
var í tímaritinu The European
Journal of Women’s Studies, 2. árg.
2. tbl. maí 1995. Það er ánægjulegt
þegar fræðigrein sem birtist í fag-
tímariti nær athygli helstu fjölmiðla
landsins. En því miður spratt at-
hyglin að þessu sinni ekki upp af
fræðilegum áhuga, heldur beindist
umræðan fyrst og fremst að per-
sónu Sigríðar Dúnu og hæfni henn-
ar, og þar með minnar, sem fræði-
manns.
Ritrýnd grein
Vegna þessara óréttmætu um-
mæla finnst mér rétt að ég geri
grein fyrir aðdragandanum, sem
leiddi til samvinnu okkar Sigríðar
Dúnu. Ég átti í upphafí hugmyndina
að greininni og fékk Sigríði Dúnu
til liðs við mig bæði vegna hæfni
hennar sem fræðimanns og vegna
langrar og margbrotinnar reynslu
hennar innan Kvennalistans. Hún
hafði sem fræðimaður strax mikinn
áhuga á samstarfinu, en vildi alls
ekki gera persónulega reynslu sína
að aðalatriði. Reyndin varð líka sú,
að hennar reynsla varð bara eitt
dæmi af fjórum, sem vitnað er til
í greininni og hefði efni greinarinn-
ar ekki breyst þótt því hefði verið
sleppt. Ég hélt því þó til streitu að
við vitnuðum til reynslu hennar.
Eins og Sigríður Dúna hefur þegar
bent á var það vegna þess að það
er eina skjalfesta dæmið og einmitt
þess vegna var ekki hægt að sleppa
því, að mínu mati.
Greinin birtist í virtu evrópsku
kvennafræðitímariti og var hún rit-
rýnd. Það þýðir að a.m.k. þrír fræði-
menn lásu greinina og dæmdu hvort
hún væri sem fræðigrein hæf til
birtingar. Hér er um erlenda fræði-
menn að ræða, sem ekki eru mótað-
ir af íslensku pólitísku dægurþrasi,
heldur af faglegri þekkingu. Þeir
voru sammála frá upphafi um að
greinin stæðist fræðilegar kröfur
og væri mikilvægt framlag til hinn-
ar alþjóðlegu umræðu um eðlis-
hyggju og feminisma. Samþykktu
þeir greinina nær óbreytta. Það
má bæta við að aðeins brot af þeim
greinum sem berast til
þessa tímarits eru sam-
þykktar til birtingar.
Þjóðfrelsisbarátta
og ástandskonur
Eins og sumum les-
endum er kunnugt, hef
ég lengi unnið við
rannsóknir á viðbrögð-
um og umræðu íslend-
inga um íslenskar kon-
ur sem áttu í ástarsam-
böndum við bandaríska
hermenn á stríðsárun-
um. í rannsóknum
mínum leitaði ég skýr-
inga á hinum sterku
og neikvæðu viðbrögð-
um og hinum þrálátu mmningum
um samband íslenskra kvenna og
erlendra hermanna. Rannsóknir
mínar leiddu í ljós að þessi sterku
viðbrögð mátti ekki aðeins rekja til
öfundar íslenskra karlmanna eða
fordóma í garð útlendinga. Orsak-
imar lágu dýpra. Þær voru ná-
tengdar hugmyndum þjóðemis-
hugsuða um hina hreinu, sterku og
algóðu íslensku móður, sem talin
var uppspretta andríkis og pólitísks
valds Islendinga, og þá fyrst og
fremst íslenskra karlmanna.
í doktorsritgerð minni „Nationa-
lism, Gender and the Contemporary
Icelandic Women’s Movement",
(1992), færi ég rök fyrir því að á
táknrænan hátt hafi sjálfstæðisbar-
átta íslendinga verið uppreisn sona
gegn Danakonungi, „föðurnum",
með fulltingi móðurinnar. íslend-
ingar réttlættu kröfur sínar um
sjálfstæði þjóðarinnar á þeim for-
sendum að þeir ættu sér einstaka
móður. Móðirin var landið sjálft,
menning þess, saga og tunga. Hún
var uppspretta íslensks þjóðemis,
íslenskrar karlmennsku og valda.
Móðirin var því á táknrænan hátt
miðlæg í orðræðu þjóðemishugs-
uða, og voru hugmyndir um hana
síðan yfirfærðar á íslenskar konur.
ímyndin um hina hreinu konu
og móður hefur, eins og ég hef leitt
rök að annars staðar, mjög tvíbent
áhrif á stöðu kvenna. Hún getur
leitt til frelsis og valda. Eins og
Sigríður Dúna segir í doktorsritgerð
sinni „Doing and Becoming: Wom-
en’s Movements and Women’s Per-
Inga Dóra
Björnsdóttir
sonhood in Iceland
1870-1990“ (1990)
nýttist íslenskum kon-
um þessi hugmynd vel
í baráttunni fyrir kosn-
ingarétti kvenna í upp-
hafi þessarar aldar. Én
þessi ímynd getur
einnig leitt til kúgunar.
Kúgunarmáttur þess-
arar huginyndar kem-
ur einkum fram þegar
hegðun kvenna brýtur
í bága við hina rétt-
mætu hegðun hinnar
hreinu, góðu konu og
móður. Það gerðist ein-
mitt á stríðsárunum.
Með ástarsamböndum
sínum við erlenda hermenn óhreink-
uðu íslenskar konur í senn líkama
og sál hinnar hreinu móður og grófu
þar með á táknrænan hátt undan
karlmennsku íslenskra karlmanna
og um leið sjálfstæði íslensku
þjóðarinnar.
Kvennalistinn og hin
þjóðlega móðir
Ég var frá upphafi mikil stuðn-
ingskona Kvennalistans og í bytjun
efaðist ég ekki um ágætf hugmynd-
arinnar um hina góðu konu og
móður og um mátt hennar til að
bæta stöðu kvenna og íslensks sam-
félags í heild. Ég var ekki ein um
það. Fylgi Kvennalistans frá byijun
spratt einmitt upp af þessum hug-
myndum. Þær hrifu ekki aðeins
konur eins og mig, heldur og marga
karlmenn, sem voru orðnir lang-
þreyttir á spillingu karlaflokkanna.
Það var síðan í gegnum rann-
sóknir mínar að ég gerði mér smátt
og smátt grein fyrir skyldleika hug-
mynda Kvennalistans um hina góðu
konu og móður og hugmynda ís-
lenskra þjóðernishugsuða um hina
þjóðlegu móður. Mér varð ljóst að
kvennalistakonur sóttu ekki aðeins
hugmyndir sínar og styrk í nýjar
og róttækar kvenfrelsishugmyndir
erlendis frá, heldur og til hinna
hefðbundnu og þjóðlegu kven-
ímyndar. Eins og við Sigríður Dúna
höfum báðar bent á var ákveðinn
samhljómur milli hina nýju hug-
mynda um konur og kvennamenn-
ingu og hugmyndanna úm hina
þjóðlegu konu og móður og þessi
Grein okkar Sigríðar
Dúnu fjallar ekki aðeins
um Kvennalistann, seg-
ir Inga Dóra Björns-
dóttir, heldur er hún
hluti af umræðu sem er
í brennidepli um þessar
mundir innan alþjóð-
legra kvennafræða.
samhljómur skýrir að hluta þær
skjótu og góðu undirtektir sem
Kvennalistinn fékk. Kvenréttinda-
baráttan á þessum tíma varð þjóð-
ernisbarátta í nýju formi. Landa-
mæri höfðu þó breyst. Danir voru
ekki lengur óvinurinn, holdgerving-
ur menningarleysis og spillingar,
heldur íslenskir karlmenn.
ímyndin um hinar hreinu og
óspilltu stjómmálakonur veitti
Kvennalistanum brautargengi, en
um leið setti hún kvennalistakonum
skýr mörk: Þær urðu að halda
hreinleika sínum. Það var á honum
sem fylgi og völd listans byggðu.
Því er ekki að undra að þegar hegð-
un kvennalistakvenna braut í bága
við hina hreinu ímynd þá urðu
kvennalistakonur að grípa til sinna
ráða og um þau ráð fjöllum við í
hinni margumræddu grein.
Framlag til alþjóðlegrar
umræðu
Grein okkar Sigríðar Dúnu fjallar
ekki aðeins um Kvennalistann,
heldur er hún hluti af umræðu sem
er í brennidepli um þessar mundir
innan alþjóðlegra kvennafræða:
Hugmyndin um að konur séu á
hærra siðferðisstigi en karlmenn
og mál því nátengdu, kvennakúgun
innan kvenrétindahreyfmga. ís-
lenskar kvennréttindakonur era alls
ekki einar um að hafa aðhyllst hug-
myndina um að konur séu í eðli
sínu góðar. Og það era ekki aðeins
konur sem starfað hafa innan
Kvennalistans sem hafa verið beitt-
ar kúgun, heldur konur í kvenrétt-
indahreyfingum víða annars staðar
í heiminum.
Nú reyna fræðikonur að leita
skýringa á þessu og m.a. hefur ver-
ið sýnt fram á náin tengsl milli hug-
mynda um að konur séu í eðli sínu
góðar og kúgunar innan kvenna-
hreyfínga. Kvenréttindakonur töldu
margar að fyrst konur væra í eðli
sínu svona góðar, þá þyrfti ekki að
setja reglur um lög og starfsemi
hreyfinganna. Það var konum ekki
eðlilegt að misbeita valdi. Réttlætið
og réttsýnin kæmu bara af sjálfum
Hagspeki Arna Sigfússonar
ÖFUND er slæmur fylgifískur og
hún knýr margan manninn til van-
hugsaðra athugasemda og aðgerða,
en það á einmitt við um grein borgar-
fulltrúans Árna Sigfússonar í Mbl.
í síðustu viku.
Oddvitar sjálfstæðismanna í borg-
arstjórn eru greinilega illa haldnir
af þessum kvilla. Þeim gremst að
Reykjavíkurlistinn hefur sýnt dug,
þor og samstöðu til að takast á við
verkefnin, en lætur ekki allt reka á
reiðanum eins og Sjálfstæðisflokkur-
inn gerði meðan hann réð í borgar-
stjórn Reykjavíkur.
Eðli strútsins
Þegar fjárhagsstaða borgarinnar
tók að versna og undirrituð reyndi
ítrekað að fá umræðu um þá nöktu
staðreynd og benti á ýmsar lykiltölur
í rekstrinum máli sínu til stuðnings,
svaraði þáverandi meirihluti ætíð að
um misskilning væri að ræða.
Það þýðir ekki að hafa fyrir hag-
stjómartæki eðli strútsins og stinga
höfðinu í sandinn og reyna þannig að
telja sér trú um að engin vandamál
séu til, enda hefur þetta hagstjómar-
tæki þeirra orðið okkur dýrkeypt.
Þar sem öllum er nú
orðið ljóst þvílík koll-
steypa varð í fjármálum
Reykjavíkurborgar á
síðasta kjörtímabili er
rétt að rifja upp um-
mæli Ama Sigfússonar
í grein í DV 19. maí
1994.
„Sjálfstæðismenn
hafa ætíð lagt mikla
áherslu á styrka og ör-
ugga stjóm Ijármála
borgarinnar. Reykja-
víkurborg er því nú með
fjársterkustu sveitarfé-
lögum sem um get-
ur ... “!!!
Breyttur maður?
Hvernig getur Árni Sigfússon
leyft sér að skrifa greinar eins og
þessa frá 11. ág.
Fékk hann ekki völd í 75 daga
til að stjórna borginni? Hvað ein-
kenndi þann tíma? Stjómlaus eyðsla.
Meiri umframeyðsla en noickurn
tíma hefur verið á jafnstuttum tíma.
Umframeyðsla sem öll fór á yfir-
drátt í Landsbanka íslands á dýr-
asta lánsformið, en þannig kom
gamli meirihlutinn sér
hjá að fjármál borgar-
innar væra rædd í borg-
arráði og á opinberum
vettvangi.
Árni eyddi að mig
minnir um 10 m.kr. á
dag umfram heimildir
eða um 700 m.kr.
þessa örlagaríku vor-
daga.
Hvers vegna hafði
Árni Sigfússon ekki
áhyggjur þá af fjárhag
borgarinnar?
Einkennilegt að odd-
vitar Sjáifstæðisflokks-
ins báðir lýsi núna yfir
áhyggjum af fjármál-
um borgarinnar.
Hvers vegna heyrðist ekkert í
þeim þegar yfirdrátturinn hjá borg-
inni var ár eftir ár 2,5 milljarður
(tvö þúsund og fimm hundruð millj-
ónir)? Eflaust vegna þess að það
var talið betra að vekja ekki at-
hygli á hrikalegri stöðu borgarsjóðs
eða þá að trúað var að þetta lagað-
ist bara einhvern veginn af sjálfu
sér.
Hvers vegna settu þeir ekki á
Bútasaumsefní
1.000 nýjar gerðir frá helstu framleiðendum voru að koma.
Ávallt 400 bókatitlar á staðnum.
Sími 568-7477
■*#%
^pVIRKA
°Pið
Mörkin 3
við Suðurlandsbraut.
to-1 oH^föst.
1Q.
Sigrún
Magnúsdóttir
MORGUNBLAÐIÐ
sér. Þessi hugmynd hefur í sumum
tilfellum leitt til hins andstæða:
Grófrar misbeitingar á valdi. Með-
ferð Kvennalistans á prófkjörsmál-
um í Reykjavíkurkjördæmi er ein-
mitt gott dæmi um slíkt.
Hlutleysi og hlutlægni
Í viðtali við Morgunblaðið áfellist
Guðný Guðbjörnsdóttir, alþing-
iskona Kvennalistans, Sigríði Dúnu
fyrir að vera ekki hlutlaus aðili því
í greininni er fíjallað um persónulega
reynslu hennar. Eins og áður sagði
er reynsla hennar aðeins eitt dæmi
af fjórum, sem vitnað er til í grein-
inni og hefði efni greinarinnar ekki
breyst þótt því hefði verið sleppt.
Hlutleysi og hlutdrægni hafa
löngum verið til umræðu innan
hug- og raunvísinda og er það of
langt mál í þessu samhengi að rekja
þá umræðu. Ríkjandi skoðun er þó
sú að hinn hlutlausi rannsakandi
hafí aldrei verið og verði aldrei til.
Persónuleg reynsla fræðimanna er
oft og iðulega hvati og kveikja að
fræðilegri umfjöllun innan hinna
ýmsu fræðigreina. Það er hin mann-
lega löngun og ástríða að kafa
dýpra og öðlast víðari skilning á
atburðum og reynslu hins daglega
lífs sem rekur fræðimenn til rann-
sókna. En það sem gerir fræði-
mennsku svo skemmtilega og
spennandi er að maður veit aldrei
hvert hún leiðir og að hvaða niður-
stöðum ér komist.
Sem dæmi get ég nefnt mína
eigin reynslu. Ekki datt mér í hug,
þegar ég hóf rannsóknir á konum
sem giftust bandarískum hermönn-
um á stríðsáranum, að ég ætti eft-
ir að veija miklum tíma í rannsókn-
ir á hugmyndum íslenskra þjóðern-
ishugsuða. Og allra síst hafði mér
dottið í hug að tengsl væra á milli
hugmynda þeirra um hina hreinu
algóðu konu og móður og hug-
mynda kvennalistans!
Hið sama er að segja um sam-
starf okkar Sigríðar Dúnu. Sem
fræðimaður sá hún vitanlega að
viðbrögð kvennalistakvenna gagn-
vart henni voru ekki einstök. Aðrar
kvennalistakonur höfðu sætt svip-
aðri meðferð, þótt ekki hafi það
orðið að almæli í blöðum og manna
og kvenna á milli. Hér var um að
ræða viðbrögð og hegðunarmunst-
ur, sem réðust af hugmyndum
Kvennalistans um hina sönnu
kvennalistakonu. Og í greininni
góðu í European Journal of Wom-
en’s Studies fer fram fræðileg
greining á þessu fyrirbæri. Umræð-
an um greinina hefur hins vegar
minnt meira á pólitískt dægurþras
en fræðilega umræðu og er það
miður.
Höfundur er mannfræðingur.
R-Iistinn hefur, segir
Sigrún Magnúsdóttir,
skipað hagræðingar- og
sparnaðamefnd um
rekstur borgarinnar.
laggirnar hagræðingar- og sparn-
aðarnefnd um rekstur borgarínnar?
Slíka nefnd skipaði Reykjavíkur-
listinn sl. vetur og skilaði hún af
sér í maí.
Opinská vinnubrögð
Ég geri mér fullkomlega grein
fyrir að það getur tekið tíma að vinda
ofan af áratuga óráðsíu sjálfstæðis-
manna og er ekkert auðvelt. Reykja-
víkurlistinn kýs að sýna hagsýn og
opinská vinnubrögð og leggur því
spilin á borðið fyrir stjórnarandstöð-
una og borgarbúa.
Öfund vegna styrkrar stjórnar
Reykjavíkurlistans má ekki leiða
menn í ógöngur. Sjálfstæðismenn
höfðu svo sannarlega tækifæri í ára-
tugi til að sanna getu sína við fjár-
málastjórn borgarinnar - en brugð-
ust.
llöfundur er borgarfulltrúi
Reykjavíkurlistans.