Morgunblaðið - 19.08.1995, Qupperneq 26

26 LAUGARDAGUR 19. ÁGÚST 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 19. ÁGÚST 1995 27
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
STJÓRNARFORMAÐUR: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
GATT-KLUÐRIÐ
ÞEGAR samstaða náðist um nýtt GATT-samkomulag
í desember 1993 var tekið eitt stærsta skref í átt
að fijálsari viðskiptum milli ríkja frá upphafi. Samkomu-
lagið er talið eiga eftir að örva hagkvæmni og auka heims-
framleiðslu um þúsundir milljarða króna á ári, fyrst og
fremst vegna aukins fijálsræðis í viðskiptum með landbún-
aðarafurðir.
GATT-samkomulagið er hins vegar að fá á sig þá ímynd
hér á landi að það leiði til hækkaðs vöruverðs, nýrra hafta
og pólitískrar skömmtunar. Frá því að lög um framkvæmd
GATT-samningsins tóku gildi hefur hvert dæmið á fætur
öðru komið upp um að vörur hækki í verði frá því sem
áður var; innflytjendum hefur reynst erfitt að fá leyfi
fyrir innflutningi á búvörum — til dæmis kjúklingakjöti
og kalkúnum — og tollkvótum er úthlutað samkvæmt
skömmtun ráðuneyta.
„Innflutningur [á grænmeti] verður . . . ekki takmark-
aður meira en áður var og tollar verða ekki hærri,“ sagði
Friðrik Sophusson fjármálaráðherra í Morgunblaðinu þann
28. júní. Samt koma stöðugt upp ný dæmi um verðhækkan-
ir á grænmeti, jafnvel þó að engin innlend framleiðsla sé
á viðkomandi tegundum, nú síðast á selleríi. Svo virðist
sem stjórnkerfið hafi ekki séð fyrir þessi vandamál og
bregðist því fyrst við þeim, þegar þau koma upp.
A fimmtudag úthlutaði landbúnaðarráðuneytið tollkvóta
á lágmarkstollum vegna ostainnflutnings. Allur kvótinn
fer til að flytja inn osta, sem ekki eru framleiddir hér,
og hráefni tilostagerðar, í samræmi við ákvæði reglugerð-
ar á vegum landbúnaðarráðuneytisins þar sem kveðið er
á um að slíkir ostar skuli njóta forgangs við úthlutun.
Það er því ljóst að innlendir framleiðendur fá ekki sam-
keppni hvað varðar verð osta. Úrvalið kann að aukast,
en erlendir ostar í verslunum verða dýrir. Það kemur í
ljós að Osta- og smjörsalan, sem einmitt hefði þurft á
samkeppni frá erlendum ostaframleiðendum að halda, fær
úthlutað þriðjungi innflutningskvótans!
Ostaduft, sem notað er til að framleiða nasl og var
áður flutt inn á lágum tollum, er nú aukinheldur flutt inn
á hluta tollkvótans, og ýtir þannig fullunnum ostum í
neytendaumbúðum til hliðar.
Nú hefur komið í ljós að ýmis landbúnaðarhráefni til
iðnaðarframleiðslu — þar á meðal ostaduftið — hafa hækk-
að í verði eftir gildistöku GATT-laganna. í Morgunblaðinu
í dag kemur fram að þetta sé vegna þess, að þessi hrá-
efni hafi áður verið bannvara, en landbúnaðarráðherrar
fyrri ára veitt einstökum fyrirtækjum undanþágur og inn-
flutningsleyfi til að flytja hráefnin inn á engum eða lágum
tolli. Nú, þegar innflutningsbann er aflagt og teknir upp
verndartollar í staðinn, hækka vörurnar — að því er virð-
ist óvænt — í verði vegna þess að stjórnkerfið virðist
hafa horft framhjá því að ýmis bannvara var flutt inn á
undanþágu.
Af hveiju var ekki brugðist við þessu með einhveijum
hætti í stað þess að embættismenn ráðuneytanna sitji nú
á skrifstofum sínum og velti vöngum yfir því hvernig
megi leysa vandann? Friðrik Sophusson fjármálaráðherra
segir í Morgunblaðinu í dag að ráðuneyti hans hafi ekki
verið kunnugt um að þessi innflutningur færi fram með
þessum hætti. Hvers vegna komu þessar upplýsingar ekki
fram af hálfu landbúnaðarráðuneytisins er embættismenn
þess og fjármálaráðuneytisins störfuðu saman að samn-
ingu GATT-frumvarpsins?
Það hlýtur að verða leyst úr vanda þeirra iðnfyrir-
tækja, sem um ræðir. Þótt það hafi ef til vill ekki verið
til fyrirmyndar að veita útvöldum fyrirtækjum undanþág-
ur frá innflutningsbanni á sínum tíma, ber til þess að Iíta
að verið var að gera göt í fornaldarlegt haftakerfi, og
fyrirtækin ættu ekki að gjalda þess nú, þegar tilgangur-
inn er vonandi að koma á skynsamlegri og fijálslegri við-
skiptaháttum. Sökin er ekki þeirra, heldur kerfisins, sem
þau bjuggu við.
Framkvæmd GATT-samkomulagsins hér á landi er orð-
in þvílíkt klúður, að það er hvorki stjórnkerfinu almennt
né ríkisstjórninni sérstaklega, til sóma. Með gildistöku
GATT-samkomulagsins bauðst kjörið tækifæri til að auka
frelsi í viðskiptum íslands við umheiminn, bæta hag neyt-
enda og veita innlendum framleiðendum aðhald. Ríkis-
stjórnin verður að taka sig á, ætli hún ekki að glutra því
niður.
Nýjar reglur um snjóflóðavarnir
■j-JSÍ /;%Orkybú
y // Vestfjarba*
Fyrri byggð er nœr öll
á snjóflóðahœttusvœði
Akabub
Barnaskófinn
300
500 m
Viiji
Alþingis
„Áhersla er lögð á að sveitar-
félagið nái samningum við hús-
eigendur og hljóta þar að vera
lagðir til grundvallar heildar-
hagsmunir sveitarfélagsins. Fé-
lagsmálanefnd lítur svo á að sé
slíkt lagt til grundvallar sé eðli-
legt að sveitarfélagið geri samn-
inga um mismunandi greiðslur
eftir því hvort verið sé að greiða
fjárhæð vegna þess að viðkom-
andi hyggist byggja að nýju inn-
an sveitarfélagsins eða hvort
viðkomandi ætli sér að kaupa
annað húsnæði.“
Álit félagsmálanefndar Alþingis
23. febrúar 1995.
ÞÓTT athygli manna hafi beinst að Súðavík vegna nýrrar reglugerðar félagsmálaráðherra um vamir
gegn ofanflóðum hefur hún þýðingu víða um land. Myndin er frá Siglufirði.
EINS og fram hefur komið
undanfarna daga eru það
einkum tvö álitamál sem
rísa nú þegar á að fara að
beita endurskoðuðum lögum um snjó-
flóðavarnir og reglugerð sem sett var
á dögunum á grundvelli þeirra. í
fyrsta lagi, með hvaða skilyrðum er
sveitarfélögum heimilt að ganga til
samninga við íbúa á snjóflóðahættu-
svæðum um uppkaup á eignum þeirra
sem fjármögnuð eru af ofanflóða-
sjóði? I öðru lagi, hvaða reglur gilda
um verð fyrir húseignir sem keyptar
eru og standast þær reglur kröfur
íslenskrar stjórnskipunar um jafnræði
borgaranna og vernd eignarréttinda?
Fleiri spurningar vakna óhjá-
kvæmilega um það hversu vel hafi
. tekist til við löggjöf þessa en ekki er
svigrúm til að taka á þeim hér nema
helst því hvort reglugerðin gangi
lengra en vilji Alþingis stóð til. Þó fer
það ekki framhjá þeim sem skoðar
forsögu löggjafarinnar að undirbún-
ingurinn af hálfu Alþingis er rækileg-
ur og ef eitthvað orkar tvímælis þá
er það líklega fyrst og fremst vegna
þess hve erfítt úrlausnarefnið er:
Tryggja þurfti öryggi íbúa á snjóflóða-
svæðum án þess að það kostaði ríkis-
sjóð of mikið og án þess að gengið
yrði á eignarréttindi íbúanna eða jafn-
ræðisreglur.
Forsaga málsins
Það eru ekki nema tíu ár síðan
fyrst voru sett lög um snjóflóðavarnir
hér á landi, lög um varnir gegn snjó-
flóðum og skriðuföllum nr. 28/1985.
Þar er fyrst og fremst gert ráð fyrir
því að reist séu varnarvirki fyrir hús
á hættusvæðum. Möguleikinn á að
kaupa upp fasteignir var þó ekki úti-
lokaður samkvæmt lögunum.
Eftir snjóflóðið í Tungudal og Selja-
landsdal vorið 1994 samþykkti ríkis-
stjórnin að skipa nefnd um endurskoð-
un laganna. Skyldi hún meta reynsl-
una af framkvæmd laganna og sér-
staklega beina athygli sinni að gerð
hættumata, forvörnum og rannsókn-
um og hvernig auka mætti fjármagn
til ofanflóðavarna. Nefndin skilaði til-
lögum og greinargerð til félagsmála-
ráðherra 17. nóvember 1994. Var
frumvarp hennar svo lagt fram fyrir
síðustu áramót.
í frumvarpinu fólst meðal annars
að hlutur ofanflóðasjóðs í
greiðslu varnarvirkja yrði
hækkaður úr 80% í 90%.
Ennfremur var lagt til að
ráðherra væri heimilt að
veita sveitarfélögum sem
ekki hefðu mikið bolmagn lán úr ofan-
flóðasjóði fyrir kostnaðarhlut þeirra.
Risavaxið verkefni
Eftir snjóflóðin á Vestíjorðum í jan-
úar síðastliðnum var talið nauðsynlegt
að endurskoða frumvarpið áður en
það yrði afgreitt frá Alþingi. Miklar
umræður urðu um frumvarpið 1. og
2. febrúar áður en það var sent félags-
málanefnd Alþingis. Rannveig Guð-
mundsdóttir félagsmálaráðherra gerði
hinar breyttu aðstæður að umtalsefni
í framsöguræðu sinni. Hún sagði að
heimild í þágildandi lögum um að
kaupa fasteignir til niðurrifs í stað
þess að gera varnarvirki hefði ekki
verið nýtt að neinu marki: „Líklegt
er að atburðirnir á Vestfjörðum muni
valda því að það verði skoðað í aukn-
um mæli hvort heppilegra sé að fast-
eignir verði keyptar í stað þess að
byggja kostnaðarsöm og viðhaldsfrek
varnarvirki fyrir þær. Heimild til þess
er samkvæmt áðurgreindu til staðar
í núgildandi lögum en ástæða gæti
verið til þess að setja skýrari ákvæði
hvað þetta varðar þar sem líklegt er
að þessi leið verði notuð í auknum
mæli.“
Einar K. Guðfinnsson þingmaður
Sjálfstæðisflokksins á Vestfjörðum
sagði að enginn gengi þess dulinn að
það yrði að taka hér mjög fast á og
fljótt og „tryggja það nauðsynlega
öryggi sem er auðvitað forsendan fyr-
ir því að fólk vilji búa á þeim stöðum
þar sem snjóflóðahættan hefur vofað
yfir.“ Þingmaðurinn sagði að það
hefði orðið ljóst á undanförnum vikum
að það verkefni sem framundan væri
varðandi hættumat og gerð snjóflóða-
varna væri miklu risavaxnara en áður
hefði verið taiið.
Pétur Bjarnason þingmaður Fram-
sóknarflokksins á Vestfjörðum tók í
sama streng. „Það hlýtur að vera
krafa þeirra sem hafa byggt íbúðar-
hús sín á svæðum sem nú eru eða
verða eftir nýtt mat í ótvíræðri hættu
fyrir snjóflóðum að þeim verði bættur
sá kostnaður sem þeir verða fyrir við
það að yfirgefa hús sín sem þeir
byggðu á sínum tíma í góðri trú og
samkvæmt heimildum sem giltu.“
Jóna Valgerður Kristjánsdóttir
þingmaður Kvennalistans á Vestfjörð-
um fagnaði því að til stæði að gera
fólki kleift að selja húseignir sínar á
hættusvæðum í stað þess að gera
varnarvirki. „Þetta hefur einmitt verið
mjög mikið rætt í minni heimabyggð,
Hnífsdal, þar sem svo háttar til að
það varnarvirki sem búið var að gera
teikningu að er talið að muni alls
ekki skila þeim árangri sem til er
ætlast."
Hjörleifur Guttormsson þingmaður
Alþýðubandalagsins á Austurlandi
varaði við því 'að fólki yrðu gefnar
of miklar vonir um að fasteignir þeirra
yrðu keyptar upp. „Þar hafa opinber-
ir aðilar sagt dálítið stór orð að undan-
fömu án þess að menn hafi í rauninni
gert sér gFein fyrir umfangi málsins
og þeim mörgu álitaefnum sem því
hljóta að tengjast fyrir utan svo hinar
beinu fjárhagslegu skuld-
bindingar sem að baki
kunna að búa og þarna
þurfi menn að gæta sín,
fara vandlega yfir hlutina
áður en farið er að skapa
væntingar sem algerlega er óvíst
hvort og hvernig hægt sé að standa
við eða hvort meiningin sé að standa
við eða ekki.“
Niðurstaða félagsmálanefndar
Félagsmálanefnd Alþingis fékk
þvínæst frumvarpið til umsagnar og
fór rækilega yfir það. Gerði nefndin
nokkrar tillögur til breytingar. Mikil-
vægust var sú að bætt yrði nýrri
málsgrein við 7. gr. 1. nr. 28/1985:
„Sé hagkvæmara talið, til að tryggja
öryggi íbúa gagnvart ofanflóðum, er
sveitarstjórn heimilt að gera tilllögu
um að kaupa húseignir í stað annarra
varnaraðgerða sem ofanflóðasjóður
fjármagnar að hluta eða öllu leyti
Nákvæmar
reglur um
verð húseigna
ÓHJÁKVÆMILEG
MISMUNUN EÐA
ÁTTHAGAFJÖTRAR?
samkvæmt þessum lqgum...“
Tilgangur þessarar breytingar var
rökstuddur ítarlega í. nefndaráliti:
„Með breytingum á 7. gr. laganna
verði skýrt kveðið á um það að sá
valkostur sé fyrir hendi að húseignir
verði keyptar í staðinn fyrir að reisa
varnarvirki fyrir þær. Heppilegast
þykir að málsmeðferð verði með sama
hætti og nú er varðandi varnar-
virki...þannig að það sé sveitarstjórnar
að hafa frumkvæði og gera tillögur
um hvora leiðina skuli fara en Al-
mannavarnir ríkisins og félagsmála-
ráðherra taki endanlega ákvörðun um
það. Við þá ákvarðanatöku þarf að
huga bæði að öryggis- og kostnaðar-
sjónarmiðum..."
Síðan segir um það verð sem greiða
á fyrir húsin: „Áhersia er lögð á að
sveitarfélagið nái samningum við hús-
eigendur og hljóta þar að vera lagðir
til grundvallar heildarhagsmunir
sveitarfélagsins. Félagsmálanefnd lít-
ur svo á að sé slíkt lagt til grundvall-
ar sé eðlilegt að sveitarfélagið geri
samninga um mismunandi greiðslur
eftir því hvort verið sé að greiða fjár-
hæð vegna þess að viðkomandi hygg-
ist byggja að nýju innan sveitarfélags-
ins eða hvort viðkmandi ætli sér að
kaupa annað húsnæði. Nefndin álítur
því sanngjarnt að sveitarfélög geti
lagt til grundvallar sem viðmiðun að
sé eiganda húseignar, sem keypt er
vegna varnaraðgerða, úthlutað lóð
undir nýtt hús í sama sveitarfélagi,
skal greiða fyrir eignina vátrygging-
arfjárhæð viðlagatryggingar (bruna-
bótamat) og skal greiða fjárhæðina
eftir því sem byggingarframkvæmd-
um miðar. Að öðrum kosti skal greiða
samkvæmt fasteignainati. Enn frem-
ur er eðlilegt að litið verði við slíkt
uppgjÖr til 3. gr. laga um brunatrygg-
ingar, nr. 48/1994, sbr. 2. gr. laga
nr. 150/1994.“
Samkvæmt þessu er það vilji lög-
gjafans þótt hann hafi ekki komið
fram í texta laganna að greiða mis-
munandi bætur eftir því hvort fólk
kýs að byggja að nýju í sínu sveitarfé-
lagi eða ekki. Brunabótamat er nefni-
lega yfirleitt hærra en fasteignamat
og úti á landi Þgglaust oft á tíðum
hærra en markaðsverð. Viðmiðin sem
lesa má út úr néfndarálitinu eru þessi:
1. Ef eiganda húseignar sem keypt
er vegna varnaraðgerða er úthlutað
lóð undir nýtt hús í sama sveitarfé-
lagi skal greiða honum brunabótamat
hússins. 2. Ef hann byggir ekki að
nýju í sveitarfélaginu skal kaupa eign-
ina á fasteignamatsverði. Einnig má
líta til laga um brunatryggingar. Þar
í byrjun mánaðarins gaf félagsmálaráðherra
út nýja reglugerð um vamir gegn snjófióðum
og skriðuföllum. Heyrst hafa gagnrýnisraddir
vegna þess að fólk á snjóflóðasvæðum fær
mismunandi verð fyrir hús sín eftir því hvort
það kýs að búa áfram í viðkomandi sveitar-
félagi eða flytja burt. Þessi mismunun er þó
engin tilviljun, hún styðst við allgóð rök og er
í samræmi við vilja Alþingis. Páll Þórhallsson
rekur hér forsöguna.
er gert ráð fyrir að eigandi húss sem
brennur geti fengið það bætt skv.
brunabótamati ef hann endurreisir
húsið en ella skv. brunabótamati að
frádregnum 15%.
Einnig er í brunatryggingalögum
talið heimilt að miða við markaðsverð
ef það er greinilega lægra en bruna-
bótamatsverð.
Aðfinnslúr þingmanna
Þegar breytingartillögurnar komu
fram á Alþingi spunnust um þær alln-
okkrar umræður áður en þær voru
samþykktar. Hjörleifur Guttormsson
og Kristinn H. Gunnarsson, þingmað-
ur Alþýðubandalagsins á Vestfjörð-
um, fundu að því að lagatextinn væri
ekki nógu skýr og það hefði verið til
bóta að taka þær reglur sem fram
kæmu í nefndarálitinu upp í textann.
Kristinn sem sæti átti í félagsmála-
nefnd studdi tillögu nefndarinnar en
var þó ekki fyllilega sáttur við hana:
„Ef ekki eru styrk fyrirmæli í laga-
texta heldur einungis byggt á ftjálsum
samningum og markaðsverð væri til-
tölulega lágt í viðkomandi sveitarfé-
lagi þá gæti eigandi hússins staðið
frammi fyrir því að verða að flytja
úr því og geta ekki nýtt sér það og
stendur til boða að selja það fyrir
verð sem er miklu lægra en nemur
byggingarkostnaði og jafnvel miklu
lægra en nemur áhvílandi skuldum.
Það held ég að enginn ætli sér að
gera af þeim sem leggur þetta til en
þessi staða gæti komið upp ef ekki
er þeim mun tryggilegar gengið frá
þessum hlutum í lagatexta. Önnur
spurning sem menn gætu staðið
frammi fyrir er hvort við erum ásátt
um að í þeim tilvikum þegar viðkom-
andi vill selja sitt hús til sveitarstjórn-
arinnar og ætlar að byggja á nýjan
leik í sama sveitarfélagi þá eigi hann
í þeim tilvikum að fá andvirði bruna-
bótamats þess húss sem hann lætur
af hendi.
Ef hann ákveður að byggja miklu
minna hús en hann á og byggingar-
kostnaðurinn verður miklu minni þá
spurðu menn: Hvað á að gera þá?
Ut af fyrir sig má segja að svörin sem
menn komu með voru mismunandi.
Ég vil svara þessu fyrir mitt leyti að
það á að vera val þess sem lætur
húsið af hendi. Mér sýnist það vera
eðlilegasta niðurstaðan. Það er hans
val hvort hann byggir jafnstórt hús
og jafndýrt eða hvort hann byggir
minna hús og andvirðið rennur þá til
hans enda hvort sem er hans eign sem
hann er að láta af hendi,“ sagði Krist-
inn H. Gunnarsson í umræðum 24.
febrúar.
Eins veltu menn því fyrir sér hvað
þessar heimildir myndu kosta. Krist-
inn kvaðst telja að allt að 1.000-1.100
hús gætu fallið þar undir og því um
umtalsverðar fjárhæðir að ræða. Hjör-
leifur spáði því að það yrði mikill
þrýstingur um að hús yrðu keypt upp
því varnarvirki gætu seint fært mönn-
um fullkomið öryggi.
Ekki verið að opna
allar gáttir
Einar K. Guðfinnsson sem átti sæti
í félagsmálanefnd lýsti því viðhorfi
að meginreglan hlyti að vera sú að
leitað yrði allra annarra lausna áður
en farið yrði út í uppkaup. „Þessi
uppkaup eru í sjálfu sér gífurlega stór
ákvörðun og menn skulu ekki ætla
það að með þessu sé félagsmálanefnd
Alþingis að opna allar gáttir.“ Nefndi
þingmaðurinn þó að á Hnífsdal virtist
ekki vera hægt að veija byggðina
með neinum skynsamlegum hætti með
hefðbundnum varnarvirkjum.
Framsögumaður félagsmálanefnd-
ar, Gísli S. Einarsson Alþýðuflokki,
svaraði spurningum sem til hans var
beint og sagði að menn hefðu viljað
leggja heildarhagsmuni viðkomandi
sveitarfélags til grundvallar. „Hins
vegar ef aðili sem í hlut á ætlar sér
að flytja í burtu þá eru settar inn
mögulegar lausnir um hvernig það
skal gert og er vitnað til brunatrygg-
ingarlaga nr. 48/1994...og það er
viðmiðunin sem menn hafa, ásamt
fasteignamati á viðkomandi stað. Það
var líka ljóst að það gat verið mjög
örðugt að segja til um í hveiju til-
viki. Það yrði að taka tillit til þess
hvort sá sem á hús byggði það í upp-
hafi eða keypti það af öðrum á gang-
verði..."
Ummæli forsætisráðherra
Hinn 24. maí síðastliðinn gerðist
það svo í fyrirspurnatíma til ráðherra
að Sighvatur Björgvinsson, þingmað-
ur Alþýðuflokksins á Vestfjörðum,
spurði forsætisráðherra hvað liði setn-
ingu reglugerðar á grundvelli nýju
laganna en það iægi á henni til að
fólk gæti nýtt sér framkvæmdatíma-
bilið um sumarið til að forða fjölskyld-
um sínum frá því hættuástandi sem
það bjó við síðastliðinn vetur. Davíð
Oddsson svaraði því til meðal annars
að óhjákvæmilegt væri að þing og
ríkisstjórn legðu mikla fjármuni til
hliðar til að standa straum af afleið-
ingum slysanna. „Þá á ég við það að
tryggja það að fólk sem býr á svæðum
sem nú eftir nýtt mat teljast hættu-
svæði geti fengið kost á því að flytja
sig til innan sinnar byggðar og reynd-
ar eftir atvikum lengra eftir mismun-
andi reglum sem um það gilda sem
hæstvirtur þingmaður þekkir.“
ítarleg reglugerð
Eins og fram kemur í tilvitnuðum
orðum forsætisráðherra virðist hann
ætla a.ð fólk á hættusvæðum skuli
eiga þess kost að flytja brott. Reglu-
gerðin sem sett var 2. ágúst síðastlið-
inn gerir hins vegar ráð fyrir því sem
meginreglu að varnarvirki séu reist
nema hagkvæmara sé talið til að
tryggja öryggi íbúa á hættusvæðum
að kaupa eða flytja húseignir.
í reglugerðinni eru settar nákvæm-
ar reglur um það verð sem koma skal
fyrir húseignir sem keyptar eru. Aðal-
reglurnar eru þessar: 1. Greiðslur of-
anflóðasjóðs miðast við staðgi’eiðslu-
markaðsverð sambærilegra húseigna
í sveitarfélaginu utan hættusvæða.
2. Eigi húseigandi ekki kost á sam-
bærilegri húseign í sveitarfélaginu til
kaups og byggi hann nýja húseign í
sveitarfélaginu til íbúðar fyrir sig og
fjölskyldu sína er heimilt að miða
greiðslu við brunabótamat húseignar
og kostnað vegna nýrra gatnagerðar-
gjalda. 3. Náist ekki samningar milli
sveitarfélags og húseiganda þannig
að til eignarnáms komi miðast greiðsl-
ur sjóðsins við íjárhæð eignarná-
msbóta.
Miðað við markaðsverð
Það fyrsta sem vekur athygli er
að gengið er út frá staðgreiðslumark-
aðsverði. Sums staðar getur nefnilega
reynst erfitt að fínna markaðsverð
sem hægt er að una við. Þótt reglu-
gerðin sé afdráttarlaus að þessu leyti
og geri ekki ráð fyrir að fundið sé
„sanngjarnt markaðsverð" virðist vilji
þingmanna hafa staðið til þess að
horft yrði til aðstæðna hveiju sinni.
Eins og framsögumaður félagsmála-
nefndar sagði þá þyrfti að meta hveiju
sinni hvaða verð menn fengju fyrir
eignir sínar kysu þeir að flytjast á
brott. í reglugerðinni er ekki gert ráð
fyrir svigrúmi til mats á aðstæðum
manna.
Reglan getur komið hart niður á
fólki ef niðurstaðan er sú að markaðs-
verð sé mjög lágt því eftirspurn sé
lítil eins og kann að vera víða úti á
landi. Páll Pétursson félagsmálaráð-
herra, sem setur umrædda reglur, var
í hópi þeirra þingmanna sem mót-
mæltu harðlega þegar svipuð regla
var sett inn í lög um brunatryggingar
á sl. vetri því þar með væri verið að
mismuna fólki eftir landshlutum.
Hagkvæmni og öryggi
Því var varpað fram í upphafi sem
spurningu með hvaða skilyrðum sveit-
arstjórnum væri heimilt að ganga til
samninga um uppkaup fasteigna á
hættusvæðum. Af framansögðu virð-
ist ljóst að á undan verður að fara
hættumat samkvæmt nýjum reglum
þar að lútandi. Síðan verður að láta
reikna út kostnað af gerð fullnægj-
andi varnarvirkja fyrir hættusvæðin.
Ef hagkvæmara er talið til
að tryggja öryggi íbúanna
að kaupa fasteignir upp eða
standa straum af flutningi
þeirra þá mega sveitarfé-
lögin fara þá leið.
Það myndi því kollvarpa þessu ferli
sem lögin gera ráð fyrir ef sveitar-
stjórnir færu til dæmis að semja við
einstaka íbúa á hættusvæðum um
kaup fasteigna þeirra áður en afstaða
hefði verið tekin til afdrifa svæðisins
í heild.
Það má ímynda sér að það geti
orðið ákaflega vandasamt á köflum
að meta hvort sé hagkvæmara að
reisa varnarvirki, sem ef til vill getur
aldrei orðið 100% öruggt, eða kaupa
upp fasteignir, en eigi að síður er
þetta verkefnið sem löggjafinn leggur
sveitarfélögunum, Almannavörnum
og félagsmálaráðherra á herðar.
í öðru lagi var spurt í upphafi um
þær reglur sem giltu um verð fast-
eigna á hættusvæðum og hvort þær
stæðust kröfur um jafnræði og vernd
eignarréttinda.
Það er ljóst að verði sú leið fyrir
valinu að kaupa upp eignir á viðkom-
andi hættusvæði þá tryggir reglugerð-
in öllum markaðsverð fyrir fasteignir
sínar. Ef ekki nást samningar þá eiga
menn þann kost að fá mat óvilhallra
manna eða láta taka eign eignamámi
sem myndi væntanlega ekki leiða til
lakari niðurstöðu. Eignarréttindin eru
því í sjálfu sér nægilega tryggð enda
ekki hægt að líta svo á að menn eigi
almennt rétt á hærra verði fyrir eign-
ir sínar en markaðsverði (sbr. þó fyrir-
vara sem áður var gerður um viðun-
andi markaðsverð).
Vert er að geta þess að reglugerð-
in gerir ráð fyrir að fólk kaupi al-
mennt nýja fasteign í sínu sveitarfé-
lagi en reisi sér ekki nýtt hús. Með-
ferð málsins á Alþingi bendir fremur
til að þingmenn hafi talið að fólki
yrði almennt heimilt að reisa sér ný
hús innan sveitarfélagsins og kaup-
verðið yrði því við það miðað.
Sérreglur fyrir Súðavík
í því sérstaka tilviki þegar engar
eignir eru til sölu í viðkomandi sveit-
arfélagi gilda sérreglur. Þetta myndi
til dæmis eiga við í Súðavík þar sem
öll byggðin lendir á hættusvæði (að
því gefnu að varnargarðaleiðin verði
ekki farin). Þá má semja við þá sem
vilja reisa sér nýtt hús í sveitarfélag-
inu um greiðslu er grundvallast á
brunabótamati og kostnaði vegna
nýrra gatnagerðargjalda. Þeir sem
hyggjast flytjast brott fá hins vegar
markaðsverð fyrir sína eign sem
myndi líklega yfírleitt vera umtalsvert
lægra.
Þessi regla á sér hliðstæðu í lögum
um brunatryggingar. Þar eru rökin
þau að menn eigi rétt á að reisa sér
hús sem brennur á sama stað þótt
það kosti meira en sem nemur mark-
aðsvirði. Einnig þykir ástæða til að
sporna við því að hús sem brenna í
skipulögðum hverfum rísi ekki aftur
af grunni. Rökin fyrir sérreglunni í
löggjöf um snjóflóðavamir geta ekki
verið af sama tagi. Þau hljóta fremur
að vera þau að tilverugrundvöllur
sveitarfélagsins sé í hættu ef aðrar
leiðir yrðu farnar. Ef allir fengju
markaðsverð fyrir sínar eignir hefði
enginn efni á að reisa sér
nýtt hús og byggð legðist
því af. En af hveiju fá þá
ekki allir brunabótamats-
verðið mætti spyija? Þá
væri auðvitað verið að mis-
muna herfilega miðað við þá sem
byggju á stöðum þar sem eignir væru
til sölu en þeir fá einungis markaðs-
verð. Ekki væri heldur viðunandi að
allir fengju brunabótamatsverðið
sama hvemig þeir væru í sveit settir.
Það yrði óheyrilega kostnaðarsamt
fyrir ríkissjóð auk þess sem viðkom-
andi högnuðust um of á slíkum samn-
ingum.
Samkvæmt þessu er ekki hægt
komast hjá því að mismuna nema
afskrifa hugsanlega um leið einhver
byggðarlög. Hvort það teldust nægi-
lega ríkar ástæður til mismununar
fyrir dómstólum er vandsvarað. En
það er enginn vafi á því að þessi mis-
munun er í samræmi við vilja Alþingis.
Reglugerðin
tryggir mark-
aðsverð