Morgunblaðið - 27.08.1995, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 27. ÁGÚST 1995
MORGUNBLAÐIÐ
FJÖLDI íslendinga hefur flutt af landinu það sem af er ársins
i von um betri afkomu. Skýringanna er að ltíita víða, en
Hildur Friðriksdóttir og Gunnar Hersveinn komust að
raun um að mikill hluti þessa fólks er barnafólk með
meðallaun og á aldrinum 30-45 ára. Það bindur litlar
vonir við að efnahagur þeirra vænkist hér á landi.
Fleiri íslenskir ríkisborgarar hafa flutt frá land-
inu en til þess á undanförnum árum og ekk-
ert bendir til að sú þróun snúist við. Fram
til 1. ágúst eru brottfluttir íslenskir rík-
isborgarar umfram aðflutta 643, en
á öllu árinu í fyrra voru þeir 861.
Frá árinu 1990 eru brottfluttir
íslenskir ríkisborgarar 2.031
umfram aðflutta. Hins vegar hefur
erlendum ríkisborgurum á íslandi
fjölgað um 624 á sama tíma. Aðallega
er rætt um að námsmenn, hámenntað fólk,
iðnaðarmenn og ófaglært fólk flytji úr landi
en engar tölur eru til um hvern hóp um sig,
nema um bótaþega. Síðan samningur um Evrópskt
efnahagssvæði (EES) tók gildi 1. janúar 1994 hefur
Vinnumálaskrifstofa félagsmálaráðuneytis gefið út vott-
orð fyrir fólk á atvinnuleysisbótum. Sú breyting hefur orð-
ið á að nú mega bótaþegar vera þijá mánuði erlendis í leit
að atvinnu á fullum bótum, en engar tölur eru til um hversu
mörgum hefur tekist að fá vinnu eða hversu margir hafa snúið
heim aftur. Til skrifstofunnar leita einnig þeir sem þurfa á staðfest-
ingu um starfsreynslu að halda. Allt árið í fyrra voru gefin út 115 vott-
orð fyrir fólk sem flutti bætur með sér en fram til 1. ágúst
1995 hafa 139 manns fengið slíkt vottorð. Hins vegar fengu
198 vottorð um starfsreynslu allt árið í fyrra en fyrstu
sjö mánuði þessa árs var samsvarandi tala orðin 249.
Langflestir leita til Danmerkur eða samtals 211
manns af 388, sem er heildarfjöldi vottorðsþega
Vinnumálaskrifstofu. Til Svíþjóðar hafa leitað
99 og 44 til Noregs. Ekki er hægt að gera
sér grein fyrir hversu margir námsmenn
eru inni í tölum um brottflutta og að-
flutta. Tölur frá Lánasjóði íslenskra
námsmanna (LÍN) sýna einungis
hversu margir sækja um nám
erlendis án þess að greina á milli
„hvort umsækjendur eru að hefja
nám eða hvort þeir hafa verið búsett-
ir úti um tíma. En samkvæmt þeim 1.822
umsóknum um námslán erlendis er ásóknin
meiri til Danmerkur og Svíþjóðar en í fyrra.
í tölum um aðflutta og brottflutta má ekki
gleyma þeim sem fara í framhaldsnám en treysta
sér ekki til að auka skuldabyrði sína með auknum
námslánum. í staðinn fara þeir út á styrkjum eða kom-
ast í námsstöður. Birgir Björn Sigurjónsson, framkvæmda-
stjóri BHMR, kveðst ekki hafa tölfræðileg gögn um flutninga
félagsmanna sinna, en segir að fyrirspurnir hafi aukist bæði á
EES-svæðinu og í Bandaríkjunum. „Við finnum að fólk sem er í
námi og rannsóknarstörfum erlendis skilar sér æ verr heim. Sumir
skila sér en dvelja aðeins stuttan tíma heima,“ sagði Birgir Siguijónsson.
MEÐAL almennra laun-
þega eru iðnaðarmenn
líklega fjölmennastí fag-
hópurinn sem flytur af
landi brott um þessar mundir og ligg-
ur leiðin aðallega til Danmerkur og
Noregs. Uppgangur er einna mestur
í Noregi og þar var atvinnuleysi 6,0%
árið 1993, en Danir bjuggu við 12,1%
atvinnuleysi sama ár og Svíar við
8,2%. Orð Þórs Ottesen, fram-
kvæmdastjóra Rafiðnaðarsambands-
ins, renna stoðum undir þá fullyrð-
ingu, að uppbvgging sé mest í Nor-
egi, því það sé eina landið þar sem
ekki er atvinnuleysi í greininni. Hann
veit ekki um neinn nýlega sem farið
hefur þangað. „Staðreyndin er sú að
þeir sem hafa farið til Danmerkur
og Svíþjóðar virðast hafa komist í
vinnu við sitt fag.“
í sama streng tekur Þorbjöm Guð-
mundsson hjá Samiðn, en undir fé-
lagið heyra langflest félög bygg-
inga-, málmiðnaðar- og garðyrkju-
manna. Hann segir að fyrirspurnir
hafi aukist frá fyölskyldufólki að
undanfömu. „Þetta ástand sem við
höfum verið að upplifa hófst með
umfjöllun fjölmiðla um uppbyggingu
í Noregi eftir flóðin í vor, en þá kom
fram að fjölcH smiða vantaði til
landsins.“
Það sem ýtir undir iðnaðarmenn
að reyna fyrir sér annars staðar er
að engin uppgrip eru framundan.
Hjá smiðum hafa til dæmis aldrei
verið fleiri á atvinnuleysisskrá en í
sumar, en Þorbjöm segir að það sé
ekki sá hópur sem leiti út heldur
þeir sem hafi vinnu. „Við fáum skýr
svör frá fólki, sem segir að ekkert
sé framundan, það búi við mjög
ótrygga vinnu, lágan kaupmátt og
sjái ekki neina breytingu á næstu
mánuðum. Það hafi engu að tapa,“
segir hann og bætir við að flestar
stéttir hafi skrifað undir kjarasamn-
ing til tveggja ára og því séu litlar
líkur á breytingum.
EN DRÝPUR smjör af hveiju
strái á hinum Norðurlöndun-
um? Flestir þeir sem Morgunblaðið
ræddi við voru sammála um að þeir
bæru meira úr býtum eftir venjulega
dagvinnu en hér heima, minni streita
væri á fólki, ekki væri litið á menn
sem aumingja þótt þeir ynnu einung-
is dagvinnu, barnabætur væru hærri
og ekki tekjutengdar. Auk þess
mætti nefna veðurfarið.
Af samtölum við nokkra íslend-
inga sem búið hafa lengi í Danmörku
kemur í ljós að þeir telja sig almennt
hafa það betra en ekki væri þó allt
til bóta. Menn mættu ekki loka aug-
unum fyrir félagslega umhverfinu
eins og að læra nýtt tungumál, kynn-
ast nýrri þjóð, starfsvenjum og kerf-
inu. Þá væru fjarvistir frá ættíngjum
og vinum mörgum erfiðar. „Hugur-
inn er alltaf heirna," sagði Valdimar
Hallgrímsson þrátt fyrir að hafa
búið 11 ár í Danmörku ásamt fjöl-
skyldu sinni og vegnað vel.
FJðLSKYLDUR
Á FLÓTTA
Helga Guðmundsdóttir, sem vann til skamms tíma sem
upplýsingafulltrúi í Jónshúsi, kveðst ekki hafa orðið vör
við straum íslendinga nema þá sem lent hefðu í vandræð-
um. „Fólk sem flytur frá íslandi varar sig ekki alltaf á
því að vinnan er ef til vill ekki samfelld," sagði hún.
„Það getur verið að að-
eins betra sé að að búa
hér, en þetta er ekkert
„gósenland" og ég upplifi
ekki þennan mun sem
fólk á íslandi er að tala
um.“
EIN þeirra sem hefur
reynslu af búsetu í
Danmörku er Auður
Matthíasdóttir, sem
starfar nú hjá flölskyldu-
deild Félagsmálastofnun-
ar Reykjavíkur. Af eigin
reynslu taldi hún ekki
mikill mun á að búa hér
eða í Danmörku. Hún er
félagsráðgjafi og er í dag-
legum samskiptum við
fólk sem leitar aðstoðar.
„Ég hef orðið vör við fleiri fyrirspurnir að undanförnu
frá fjölskyldufólki sem er að velta fyrir sér möguleikum
á hinum Norðurlöndunum og einhverjir eru farnir af
landi brott," sagði hún en benti jafnframt á að ekki
þýddi að ætla sér einungis að dveljast í landinu til lang-
frama og vera á bótum. „Það er af sem áður var,“ sagði
hún.
Auður tók fram að þeir sem færu utan væru ekki
endilega þeir sem hefðu það slæmt. Sumir væru í leit
að þægilegra lífi ög ástæðan væri ekki endilega atvinnu-
leysi heldur léleg laun. Til dæmis vantaði fólk til starfa
í heimilishjálp hjá Félagsmálastofnun og í fiskvinnslu.
Annar félagsráðgjafi, sem hefur mikil samskipti við
atvinnulausa, taldi þá leið félagsmálaráðherra að vekja
athygli á lausurn störfum úti á landi með auglýsingum
varhugaverða. ',,í raun gæti það riðið fjölskyldum í
Reykjavík að fullu að flytja út á land í fískvinnslu sökum
þess hve launin eru lág og kostnaðarsamt er að flytja.
Sá kostur að fara út á bótum í atvinnuleit er í raun
ekkert síðri. Stjómvöld ættu því að leita annarra ráða í
atvinnumálum," sagði hann.
INGVI Öm Kristinsson, framkvæmdastjóri peninga-
málasviðs Seðlabankans, er einn þeirra sem álítur
að auðveldara sé fyrir barnafjölskyldur að búa á Norður-
löndum, því þar sé stuðningur hins opinbera meiri en hér
á landi. Hann telur íslensk stjórnvöld hafa verið nokkuð
djörf í breytingum til dæmis á vaxta- og barnabótum
og skattstiganum, sem höggvi nærri barnafólki á aldrin-
um 35-45 ára. „Þessi hópur er að taka á sig töluvert
miklar byrðar," segir
hann og nefnir að undan-
gengin kynslóð hafí hlað-
ið upp miklum eignum
en skuldabyrði kynslóð-
anna hafi ekki að sama
skapi verið jafnað. í sam-
bandi við húsnæði bendir
hann einnig á að vaxta-
bótakerfið á íslandi sé
tekjutengt, þannig að 6%
af tekjum skerði bæturn-
ar og virki því í raun sem
viðbótarskattur. Hins
vegar séu vaxtagjöld
vegna íbúðarkaupa víð-
ast hvar á Norðurlöndum
frádráttarbær frá skatti.
Hann nefnir að þeir
sem hafí fengið lán frá
LÍN eftir 1983 standi illa
að vígi, því lánin séu til styttri tíma og tekjuviðmiðanir
séu hærri. „Ég sé ekki betur en verið sé að dreifa skulda-
byrðinni ójafnt á milli kynslóða og tel að þetta sé fólkið
sem er að gefast upp og vill flytja."
UNDIR þessi orð tekur fertugur maður, sem nú í
ágúst fékk óvæntan glaðning frá LÍN eða hitt þó
heldur. Hann kveðst hafa unnið mikla yfirvinnu í fyrra
en tekjutengda afborgunin miðast við árstekjur fyrra árs
og hann hafí ekki gert sér grein fyrir hversu há greiðslu-
byrðin yrði. „Ég fékk bréf þar sem mér er gert að greiða
75.000 kr. fyrir 15. september og það er mun st'ærri
biti en ég hafði gert ráð fyrir. í viðbót við álagningu
og stórminnkaðar vaxtabætur vegna breyttra reglna var
þetta kornið sem fyllti mælinn," sagði hann og kvaðst
vera að leita sér að skattaskjóli innanlands eða utan.
Þau hjón greiddu 474.000 kr. í vexti af lánum vegna
húsnæðiskaupa árið 1993 og fengu þá fullar vaxtabæt-
ur, kr. 203.548. Árið 1994 voru vextir af lánum vegna
húsnæðiskaupa 452.000 kr. en vegna breyttra reglna
það ár lækkuðu bæturnar niður í 64.278 kr. „Hefðu
gömlu reglumar gilt hefðu bæturnar orðið 232.064 kr.,“
sagði þessi heimildarmaður og kvaðst ekki skilja hvernig
hægt væri að koma svona illilega aftan að fólki. „Það
á eflaust eftir að sýna sig um áramótin að gjaldþrot
Morgunblaðið/Sverrir
MIKILL annatími hefur verið í búslóðaflutningum að
undanförnu. Hér má sjá starfsmenn Samskipa ljúka
við að fylla einn gáminn.
heimila verði mörg á árinu,“ sagði
hann. Það skal tekið fram að hjónin
voru samanlagt með sömu tekjur og
jafnháar skuldir bæði árin.
Að mati Ingva Arnar Kristinsson-
ar er skattkerfið einnig orðið býsna
grimmt hér á landi. „Fólk greiðir
tæplega 42% í skatt og þeir sem
lenda í hátekjuskatti borga 5% til
viðbótar, auk Iífeyrissjóðsiðgjalds
sem er 4%,“ segir hann og telur að
skattbyrðin í heild sé léttari á Norð-
urlöndum fyrir barnafólk.
ott-iaii viúioouu pi 01V.0001 Viu iv
lagsvísindadeild H.í. rannsakaði fyrir
nokkrum árum samband nettó brott-
flutnings fólks og kaupmáttarþróun-
ar. Kom í ljós^ að kaupmáttur fylgdi
hagsveiflu. Áberandi samdráttar-
tímabil varð í kringum 1950, 1960,
1968-70 og 1974-75. „Tengsl voru
á milli þess, að þegar umtalsverð
kjaraskerðing hafði orðið samhliða
efnahagssamdrætti, fylgdi markverð
sveifla í brottflutningi ári síðar. Þessi
regla virðist hafa gilt frá stríðsárum
til 1980, en þá varð sambandið mun
veikara. Þess má geta að þá fækk-
aði tækifærum á Norðurlöndum,"
sagði hann.
Stefán telur _að ein af ástæðum
brottflutnings íslendinga nú gæti
verið aukið atvinnuleysi og stöðnun
síðustu ára. Hann nefnir að mögu-
leikinn til að vinna sig út úr skuldum
með uppgripavinnu á sjó og í bygg-
ingariðnaði sé orðinn harla lítinn.
MIKLAR umræður áttu sér stað
í þjóðfélaginu fyrir síðustu
alþingiskosningar um þrönga fjár-
hagsstöðu heimilanna. Alþýðusam-
band Islands birti til dæmis útreikn-
inga sem sýndu að jaðarskattar geta
verið 80% hjá fjögurra manna flöl-
skyldu með 125-210 þúsund krónur
í tekjur.
Þá viðurkenndu margir stjórn-
málamenn í kosningabaráttunni að
skatta- og bótakerfið væri komið á
ystu nöf. Bent var á að fólk þurfi
fyrst að greiða beina skatta, svo
óbeina og loks skerðist bætur vegna
tekna. Síðustu krónurnar í launa-
umslagi fjölskyldunnar eru því ekki
margar. Sagt hefur verið að íslenska
skattkerfið sé orðið svo flókið að
sérfræðingar einir geti reiknað út
ráðstöfunartekjur fólks.
Sá efnahagsbati sem orðið hefur
á Islandi að undanförnu hefur ekki
skilað sér til launþega. Fréttir af
góðæri í Danmörku, Noregi og Sví-
þjóð virðast hafa vakið upp gamla
drauminn um að búa í útlöndum. Það
virðist því vera að rætast sem stjóm-
málamenn óttuðust, að afkomu-
möguleikar og ráðstöfunartekjur séu
komnar á ystu nöf og fólk því til-
búið að láta á það reyna hvort það
komist betur af annars staðar.
Alvarlegasta umhugsunarefnið er
kannski að fjölskyldufólk með meðal-
tekjur, sem hefur verið þess umkom-
ið að greiða skatta til samfélagsins
hingað til, er nú að leggja á flótta.