Morgunblaðið - 10.12.1995, Blaðsíða 10

MORGUNBLAÐIÐ
10 B SUNNUDAGUR 10. DESEMBER 1995
HÉR Á eftir fer hluti
eins kafla bókarinn-
ar þar sem bókarhöf-
undurinn, Guðrún
Finnbogadóttir, seg-
ir frá námsárum sín-
um i Leipzig í Austur-Þýskalandi og
annar frá því tímabili í ævi hennar
pr hún var læknisfrú á Patreksfírði.
Viku eftir að ég lauk stúdents-
prófi fór ég_ til Leipzig í Austur-
Þýskalandi. í bréfi, sem ég skrifaði
pabba skömmu eftir komuna þang-
að og ég fann í hirslum hans þijá-
tíu og fimm árum síðar, mörgum
árum eftir að hann dó, segi ég:
„Þrátt fyrir ýmis leiðindi er ég feg-
in að ég skyldi fara hingað og ég
er viss um að ég mun læra margt
á því að vera hér í eitt ár - ekki
degi lengur. Svo fer ég til París-
ar...“ Ég var í Leipzig í sjö ár.
Kannski ég hafi staldrað svo lengi
við bernskuárin vegna þess að ég
vildi fresta því að tala um æskuna.
Hvernig á maður að skrifa um það
sem maður getur ekki einu sinni
hugsað um. Um það sem ég hef
þrýst svo djúpt niður í undirmeðvit-
undina að þegar það kemur upp á
yfirborðið í draumum vakna ég
skjálfandi, í svitakófi og er lengi
að jafna mig. Það er ekki vegna
þess að svo erfítt sé að segja frá
harðræðinu, sem ég bjó við, hungr-
inu, kuldanum og hörkunni, sem
mér var sýnd, heidur vegna þess
að þar eyddi ég æsku minni til einsk-
is. Það er hart að þurfa að viður-
kenna að á meðan aðrir lærðu að
standa á eigin fótúm, kynntust líf-
inu, heiminum, byggðu upp undir-
stöðu lífs síns og mynduðu sér sjálf-
stæðar skoðanir, sökk ég sífellt
dýpra í fen ósjálfstæðis, kúgunar
og sjálfsblekkingar og lét aðra
hugsa fyrir mig.
Hvernig gat það gerst að ég, sem
hafði hætt lífínu og stokkið niður
af þaki fremur en að láta loka mig
inni, léti nokkrum árum síðar loka
mig inni í margföldu fangelsi? Léti
minar eigin sálarflækjur fjötra mig,
ástina kúga mig, hugmyndafræðina
koma í veg fyrir sjálfstæða hugsun,
yfírboðara, hversu heimskir sem
þeir voru, ráðskast með mig og boð
og bönn, sem voru ekkert annað en
mannhatur, stjórna mér í landi sem
var lokaðasta land í öllum heimin-
um? Ef ég kynni svarið við því vissi
ég líka hvers vegna milljónir manna
dýrkuðu einræðisherra, sem þeir
innst inni hötuðu, aðrar milljónir
grófu sína eigin gröf og biðu eftir
að fall'a í hana án þess að mótmæla
á meðan enn aðrar milljónir stóðu
í biðröð eftir dauðasprautunni.
Um haustið, nokkrum mánuðum
eftir að ég kom til Leipzig, kynntist
ég manni sem átti eftir að hafa
óafmáanleg áhrif á mig og líf mitt
upp frá því. Ég held, þrátt fyrir
allt okkar stríð í áratugi, að þau
áhrif hafí verið mér fremur til góðs
en ills. Hann varð eiginmaður minn
og faðir sona minna og hann opn-
aði mér heim sem mér hefði annars
verið lokaður.
Við kynntumst á byltingarhátíð
rússneskra stúdenta í Leipzig. Allir
erlendir stúdentar í Austur-Þýska-
landi voru komnir þangað á vegum
pólitískra samtaka, venjulega
kommúnistaflokka eða stéttarfé-
laga. Stúdentarnir voru í félögum
sem voru þrælskipulögð og undir
smásjá leyniþjónustunnar. Þessi fé-
lög héldu reglulega skemmtanir þar
sem dagskráin var alltaf eins:
Ávörp, menningardagskrá, dans.
Þær voru haldnar á merkisdögum,
sem tengdust á einhvern hátt sjálf-
stæðisbaráttu þjóðanna, og voru
mjög pólitískar eins og allt líf í
Austur-Þýskalandi. Ég hafði verið
lokkuð eða neydd til þess af löndum
mínum að taka að mér að halda
smátölu fyrir hönd íslenska armsins
í SIA og stóð í biðröð til þess að
komast að ræðupúltinu. Fyrir aftan
mig í biðröðinni stóð ungur maður,
hávaxinn, með dökkt, hrokkið hár
og svo fallegur að aidrei á ævinni
hafði ég séð annað eins. Augun
voru svo svört og logandi að mér
fannst þau brenna mig. Mér fannst
hann horfa á mig allan tímann en
ég þorði ekki að snúa mér við aft-
ur. Svo komst ég loksins að og tókst
að lesa nokkrar setningar upp af
blaði, titrandi röddu, því fátt var
mér verr gefið en að standa frammi
fyrir mannfjölda og segja eitthvað
SYSTURNAR Elín, Sigrún og Guðrún halda á börnum sínum Finnboga Rúti, Huldu Dóru og Fahd Fal.
Bak við
múrinn
af viti, sjúklega feimin eins og ég
var.
Á eftir ræðuhöldunum hófst
dansinn og ungi maðurinn settist
við borðið hjá mér og talaði allt
kvöldið. Hann talaði um pólitík. Um
það efni vorum við hjartanlega sam-
mála. Ég held að við höfum verið
ósammála um allt annað í aldar-
Ijórðungs sambandi okkar.
Hann var læknastúdent og hafði
komið til Austur-Berlínar á flótta
frá Bagdad, allslaus. Þangað hafði
hann flúið frá Beirút en þangað
hafði hann komið frá Alexandríu
þar sem hann stundaði nám í hag-
fræði. Forfeður hans höfðu búið
mann fram af manni í Palestínu,
efnaðir kaupmenn, en höfðu misst
aleiguna í stríðinu 1948. Landa-
mærin voru í nokkurra skrefa fjar-
lægð frá húsi foreldra hans og hand-
an þeirra bjuggu amma hans og
afí. Hann sagði mér frá því hvernig
hann hefði reynt að heimsækja
ömmu sína þrátt fyrir byssukúlurn-
ar, sem hvinu við eyru hans, en
gefíst svo upp. Hvernig átti maður,
sem hafði sjálfur lifað atburði sem
áttu eftir að ráða gangi heimsmál-
anna næstu áratgi, að vera annað
en pólitískur? Hann varð kommún-
isti og gerðist meðlimur í kommúni-
staflokki. Á þessum árum voru
kommúnistaflokkar bannaðir í flest-
um, ef ekki öllum, arabaríkjum og
kommúnistar fangelsaðir eða drepn-
ir hvar sem til þeirra náðist. Með
flóttanum frá Bagdad hafði hann
bjargað lífí sínu. Félagi hans, sem
varð of seinn fil að komast með
honum til Berlínar, var hnepptur í
fangelsi og hann komst aldrei að
því hver afdrif hans urðu.
Ég hafði orðið ástfangin tvisvar
eða þrisvar af skólabræðrurh mínum
á íslandi. Þeir voru eins og saklaus
böm í samanburði við þennan mann
sem hafði svo bitra lífsreynslu að
baki þótt hann væri ekki nema árinu
eldri en ég. Fegurð hans var líka
þannig að ég þreyttist aldrei á að
horfa á hann. Tilfínningar mínar til
hans voru ekki líkar neinu sem ég
hafði upplifað áður. Ég vildi frekar
deyja en að missa hann. Þegar ég
fékk þær fréttir að ég hefði hlotið
styrk, sem ég hafði lengi beðið eftir
Úr nýjum bókum
NÝLEGA er komin út bókin Milli landa -
Fimm íslenskar konur í París eftir Guðrúnu
Finnbogadóttur. í bókinni er fjallað um líf
og störf fímm íslenskra kvenna sem eiga
það sameiginlegt að hafa farið að heiman
ungar að árum og dvalið meirihluta ævinnar
. erlendis. Konumar fimm eru: Anna Solveig
Ólafsdóttir, sem starfar í íslenska sendiráð-
inu í París, Guðrún Finnbogadóttir blaða-
maður (bókarhöfundur), Helga Bjömsson
tískuteiknari, Margrét Benediktsdóttir,
sem starfar hjá ferðaskrifstofu í París,
og Nína Gautadóttir listamaður.
í KAUPMANNAHÖFN á leið til Leipzig kringum 1965.
með óþreyju, til þess að nema rúss-
nesku í Moskvu, varð það mér ekk-
ert gleðiefni. Síður en svo. En það
hefði ekki verið vel séð, allra síst í
Austur-Þýskalandi, að afsala sér
slíkum styrk. Við ætluðum því að
bregða á það ráð að gifta okkur í
snarheitum svo ég hefði löggilta
ástæðu til að fara hvergi. En að því
var ekki auðhlaupið og til þess
heimtuð ótal skjöl og skilríki sem
við höfðum alls ekki tilbúin og hefði
í hans tilfelli tekið marga mánuði
að ná í. Ég fór því til Moskvu með
tárin í augunum, alein í lestinni frá
Berlín því það voru fáir sem fóru
þessa leið stuttu eftir að Berlínar-
múrinn var reistur og kalda stríðið
var í algleymingi, og allan tímann
sem ég var þar, í átta mánuði, beið
ég þess með óþreyju að komast aft-
ur til Leipzig.
Þeir, sem hafa alla ævina búið
við lýðræði, hversu gioppótt sem það
kann að vera, við málfrelsi, ferða-
frelsi og einföldustu mannréttindi,
eiga erfítt með að skilja hvernig það
er að lifa í landi þar sem öll rétt-
indi hafa verið afnumin.
Þegar ég kom til baka til Iæipzig
frá Moskvu var mér alls ekki vel
tekið og langt frá því að vera sjálf-
sagt að ég tæki upp þráðinn þar sem
frá var horfið. „Þú skalt ekki halda
það,“ hvæsti konan í innanríkisráðu-
neytinu í Berlín, sem hafði með mál
mitt að gera, „að þú getir ferðast
á milli landa eins og þér sýnist.“ Á
þessu augnabliki, þegar konan sagði
þetta við mig, hefði ég átt að sjá í
gegnum allan þlekkingarvefinn og
fara heim til íslands eða fara til
Parísar eins og ég hafði ætlað mér.
En það er auðvelt að vera vitur eft-
ir á.
Kannski var áróðurinn, eða öllu
heldur heilaþvotturinn, farinn að
hafa áhrif á mig eða ég var svo
blinduð af ást minni á Fattah að
ég gat ekki lengur hugsað þetta
mál til enda og komist að réttri nið-
urstöðu. Kannski vildi ég forðast
einmitt þessa rökréttu niðurstöðu
sem þýddi að ég hefði farið burt og
aldrei séð hann framar.
En með hjálp góðra manna tókst
mér að fá leyfi til að setjast í háskól-
ann aftur og við Fattah fórum að
búa saman á þriðju hæð í hálf-
hrundu húsi, í einskonar kommúnu,
ásamt tveimur íslenskum fjölskyld-
um. Hálfu ári síðar voru þau öll
farin til íslands en við Fattah urðum
eftir í rústinni sem stóð ein sér við
götuna. Öll húsin í kring höfðu ver-
ið sprengd í loft upp í stríðinu.
Fyrsti veturinn okkar þarna var
svo harður að elstu menn mundu
ekki annað eins. I mars var herinn
kallaður út til þess að moka snjóinn
af götunum svo fótgangandi, fáeinir
Lada og Trabant bílar og límúsínur
flokksbroddanna kæmust leiðar
sinnar. Þar við bættist að ekkert
fékkst í verslununum. Ekkert þýðir
hér að ekkert hafí fengist nema
bjór, sælgæti og brauð. Matvörur
voru skammtaðar og biðraðirnar
voru svo langar við búðirnar að það
brást ekki að allt var uppselt þegar
ég komst að. Síðan þá geri ég næst-
um því hvað sem er til að komast
hjá að standa í biðröð.
En brauðið var gott og við borð-
uðum það með olíu, salti og arabísk-
um kryddjurtum sem Fattah fékk
hjá vinum sínum. Þetta var góður
matur, maturinn sem borðaður hef-
ur verið við Miðjarðarhafið í þúsund-
ir ára. Við venjulegar aðstæður
hefði ég varla tekið eftir þessum
skorti. Eg var upptekin af öðrum
hlutum. En ég átti von á barni og
mig langaði í mjólk. Bara mjólk og
ekkert annað. Ég hefði getað drukk-
ið tíu litra á dag. En mjólk var ófá-
anleg í Leipzig um þessar mundir.
Einn daginn, undir kvöld, þegar
frostið var enn hart og ekkert ból-
aði á vorinu, varð mjólkurþrá mín
óbærileg og ég æddi á milli búða
með mjólkurbrúsa. Hvergi var mjólk
að fá. í einni búðinni hafði illskuleg
afgreiðslukona sagt mér að mjólk
kæmi í búðina rétt fyrir Iokun klukk-
an sex. Þegar ég mætti þar með
brúsann minn sýndist mér vera sig-
urbros á vörum hennar þegar hún
sagði mér að mjólkin væri uppseld.
Ég fór út á götu aftur með grátstaf-
inn í kverkunum, svo miður mín að
ég komst varla úr sporunum. Sólin
var sest og rétt glitti í svartar húsa-
rústirnar í kringum mig. Aldrei hef-