Morgunblaðið - 19.01.1996, Blaðsíða 28

28 FÖSTUDAGUR 19. JANÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
Hálendi íslands
skipulagt
í REYKJAVÍKUR-
BRÉPI Morgunblaðs-
ins 14. janúar sl. er
ijallað um eitt mikil-
vægasta mál sem nú
er til meðferðar hjá
opinberum aðilum hér
á landi, þ.e. svæðis-
skipulag fyrir miðhá-
lendi íslands. í hnot-
skurn er hér um að
ræða ákvarðanir um
það hvernig heimilt
skuli að nota miðhá-
lendið næstu 20 ár og
það svæði sem hér um
ræðir er að flatarmáli
um það bil helmingur-
inn af öllu íslandi. í ofangreindu
Reykjavíkurbréfi er réttilega á það
bent að hér er um gífurleg verð-
mæti að ræða þar sem Alþingi,
ríkisstjóm og félagasamtök, sem
hafa mesta þekkingu og reynslu á
þessu sviði, þyrftu að hafa forystu
um stefnumótun.
Forsaga þessarar skipulags-
vinnu er sú að í ársbyijun 1994
var ákveðið að leita tilboða í svæð-
isskipulag þessa svæðis og að því
loknu var ákveðið að^ taka lægsta
gilda tilboði í verkið. í endanlegum
útboðsgögnum var skýrt tekið
fram að „lokaskil á fullfrágeng-
inni, leiðréttri tillögu og öllum
gögnum (skyldu vera) 1. mars
1996“. Síðan var þessi frestur
framlengdur til 1. nóvember 1996.
Þeir aðilar sem endanlega voru
valdir til þess að bjóða
í verkið reyndust hafa
mjög mismunandi
bakgrunn og reynslu
af álíka verkum enda
var sexfaldur munur á
hæsta og lægsta til-
boði. Þær áherslur
sem þessir aðilar töldu
rétt að lagðar væru á
mismunandi þætti
þessa verks vom líka
mjög mismunandi. Nú
er það í sjálfu sér virð-
ingarvert að reyna að
spara fyrir jafn skuld-
setta þjóð og við ís-
lendingar erum, en
óneitanlega skiptir það okkur líka
miklu að tekið sé á þeim málum
sem þurfa úrlausnar við og þeim
ráðið til lykta áður en í óefni er
komið.
Skipulagsstjóri ríkisirts á lof
skilið fyrir að hafa ýtt þeirri hug-
mynd úr vör^að skipuleggja þyrfti
miðhálendi íslands, en óneitan-
lega hlýtur það að vekja spurning-
ar þegar það kemur fram í viðtali
við hann (í ofangreindu tölublaði
Mbl.) að eignarhald á hálendinu
sé ekki til neinnar umjöllunar í
því svæðisskipulagi af miðhálend-
inu sem nú er unnið að. í ofan-
greindu Reykjavíkurbréfi er það
fullyrt að íslenska þjóðin eigi há-
lendið og að mínu mati og margra
annarra hlýtur það að vera eitt
af grundvallaratriðum við skipu-
Grundvallaratriði
við skipulag' hálendisins
*
er, segir Gestur Olafs-
son, að eignar-, notkun-
ar- og umráðaréttur
sé sem nákvæmast
skilgreindur.
lag þessa svæðis að eignar-, notk-
unar- og umráðaréttur yfir því sé
sem nákvæmast skilgreindur.
Sama máli gegnir um það hveijir
séu hér málsaðilar og hveijir hafi
einungis rétt til ábendinga og at-
hugasemda. Á sama hátt og varla
er hægt að hugsa sér stefnu í sjáv-
arútvegsmálum sem ekki tekur til
veiðiheimilda og réttinda til að
nytja sjávardýr er erfitt að ímynda
sér skipulag miðhálendisins sem
ekki tekur til eignar- og afnota-
réttar, jafn miklir hagsmunir og
hér eru í húfi.
Sigurður Líndal prófessor hefur
bent á það í ágætri grein um
útilífsrétt, að umráð og afnotarétt-
ur manna sé talsvert mismunandi
eftir því hvort um er að ræða eign-
arlönd, afrétti, almenninga eða al-
gerlega eigendalaus svæði sem
„liggja utan afrétta og almenn-
inga, en enginn einstaklingur getur
leitt heimildir að“. í þessari grein
Gestur Ólafsson
STÆRÐ miðhálendisins, eins og það er skilgreint, er um 48% af
flatarmáli íslands. Hver á þetta land og hvernig viljum við nota
það til frambúðar?
bendir hann líka á að réttur manna
til afréttar feli í sér „tiltekin afnot
einkum beitarrétt“.
Hér vakna margar spumingar.
Ef miðhálendið er almenningseign
er þá nokkur sanngirni í því að ein-
ungis aðliggjandi héraðsnefndir
greiði fýrir skipulagsvinnuna á
móti ríkinu og séu beinir málsaðil-
ar, en ekki allar héraðsnefndir
landsins? Hver gætir þarna hags-
muna t.d. Vestfirðinga og þess
rösklega helmings þjóðarinnar sem
býr á höfuðborgarsvæðiu. íbúar
þessara svæða hafa notað miðhá-
lendið mikið til útivistar um áratuga
skeið þótt þau eigi ekki land að
miðhálendinu? Verður notkun mið-
hálendisins og „veiðiréttur" þar
gefinn algerlega fijáls? Fá núver-
andi notendur úthlutað ókeypis
„kvóta“ eða munu notendur þurfa
að borga fyrir afnot af þessari auð-
lind á komandi árum — og þá hveij-
um? Jöklar landsins verða hugsan-
lega líka mikils virði, en hver á þá
og vatnsréttindin á þessu svæði?
Við kjósum alþingismenn m.a.
til þess að sjá um og hafa skoðun
á meðferð sameiginlegra eigna
okkar og við ætlumst til þess af
ríkisstjórn að hún láti sig varða
hvernig helmingurinn af íslandi er
notaður næstu 20 ár. Auðvitað
hefði afgerandi afstaða og stefna
ríkisstjórnarinnar átt að liggja fyr-
ir á sem flestum sviðum þessa
máls áður en svæðisskipulags-
vinnan hófst, en því verður ekki
breytt héðan af. Niðurstaða af
slíkri umræðu og pólitísk stefnu-
mótun sem af henni leiddi gæti
þó gerbreytt þeim grundvelli sem
það skipulag sem nú er unnið að
byggist á.
Ennþá eru eftir níu mánuðir
þangað til þessari skipulagsvinnu
á að vera lokið. Þennan tíma ætt-
um við öll að nota vel.
Höfundur er arkitekt og skipu-
lagsfræðingur.
Þó að brimið sér
bylti með gný
DAG einn í desem-
ber var Gunnlaugur
bróðir minn á leið heim
úr vinnunni. Jólaum-
ferðin silaðist áfram,
borgin glóði í ljósa-
skiptunum og Rás 2
malaði í síbylju. Allt í
einu sperrti hann eyr-
un. Frá tækinu hljóm-
aði eitthvað sem átti
að vera útsetning
unglingahljómsveit-
arinnar Kósý á því
elskaða lagi Oddgeirs
Kristjánssonar við
texta föður okkar Ása
í Bæ: Ég veit þú kem-
ur í kvöld til mín. Minn
dagfarsprúði bróðir fékk nánast
taugaáfall á Hringbrautinni.
Adrenalínið spýttist út í blóðið og
fóturinn herti á bensíngjöfinni.
Hefðu slys getað hlotist af hjá
skapmeiri mönnum. Þegar heim var
komið settist hann við símann til
að vekja athygli okkar erfingjanna
í báðum fjölskyldum á ósköpunum,
jafnframt því að fá umboð til að
grípa til viðeigandi aðgerða sem
hann fékk þegar í stað. Gunnlaug-
ur kærði til STEFS sem gekk í
málið. Útgáfufyrirtækið Smekk-
leysa gekk í ábyrgð
fyrir piltana, bætur
voru greiddar og sætt-
ir náðust varðandi hina
lagalegu hlið. Eftir
stendur misþyrming á
laginu sem ekki verður
aftur tekin.
Gapastokkur og
brenna
Þegar desembe-
rönnum lauk á Alþingi
tóku jólaannir við hjá
undirritaðri með þeyt-
ingi um borg og bý.
Þá komst ég að því að
þungt hljóð var í aðdá-
endaskara lagsins
góða. í búðum, á veitingahúsum, i
afmælum og jólaboðum, jafnvel á
áramótaballinu (68- kynslóðarinn-
ar að sjálfsögðu) var fólk að spyija
mig um lyktir Kósýmálsins. Tón-
skáldum með reiðiglampa í augum,
unnendum lagsins á öllum aldri og
æstum Vestmannaeyingum fannst
við hafa sýnt allt of mikla linkind.
Var helst að heyra að átt hefði að
draga strákana fyrir dóm, setja þá
í gapastokk á Lækjartorgi, ryðjast
inn í verslanir til að gera diskinn
upptækan og henda honum á ára-
mótabrennuna á Ægissíðu þar sem
Kristín
Ástgeirsdóttir
, SKIPAPLÖTUR - INNRETTINGAR
PLÖTURí LESTAR
SERVANT PLÖTUR
SALERNISHÓLF
BAÐÞILJUR
ELDHÚS-BORÐPLÖTUR
' Á LAGER-NORSKHÁGÆÐAVARA
p)
^l. elc
ÞP
&CO
Þ. ÞORGRÍMSSON &CO
ÁRMÚLA 29 • PÓSTHÓLF 8360 • 128 REYKJAVÍK
SÍMI553 8640-568 6100
hann ætti best heima. Þar sem við
rétthafar teljum okkur til húman-
ista þessa lands var fólki vinsam-
lega bent á að líkamsrefsingar
væru löngu af lagðar hér á landi
og bóka- og diskabrennur til lítils
sóma enda einkum verkfæri fasista
og bókstafstrúarmanna. Þegar
væri búið að fara hina löglegu Ieið
og bent var á að athyglin sem
málið fékk yrði vonandi öðrum víti
til varnaðar. Ef til vill væri þó
ástæða til að skýra málið nánar.
Það þarf leyfi
Okkur sem eigum að gæta verka
höfunda er nokkur vandi á höndum.
Við viljum að verkin séu flutt og
að þau séu öllum aðgengileg, en
við viljum jafnframt að rétt sé far-
ið með t.d. lag og texta. Svo virð-
ist sem fjöldi fólks geri sér ekki
grein fyrir því að í gildi eru lög
um höfundarrétt nr. 73/1972. Sam-
kvæmt þeim lögum eru ritverk,
lög, textar og annað það sem fólk
skapar eign höfunda eða erfingja
þeirra og helst sá höfundarréttur í
50 ár eftir lát höfundarins. Vilji
menn flytja eða birta á einhvern
hátt verk eftir aðra en sjálfa sig
þarf til þess leyfi viðkomandi rétt-
hafa, en í fjölmörgum tilfellum fer
STEF með þann rétt í umboði höf-
unda eða erfingja þeirra þegar tón-
list á í hlut. Samkvæmt 4. gr. lag-
anna um höfundarrétt er óheimilt
að „breyta verki höfundar eða birta
það með þeim hætti eða í því sam-
hengi að skert geti höfundarheiður
hans eða höfundarsérkenni". Það
sem Kósymönnum varð á var ann-
ars vegar að flytja lag í leyfísleysi,
hins vegar að fara þannig með það
að varðar við 4. gr. laganna að
okkar dómi.
Því miður kemur það fyrir nán-
ast árlega að jafnvel þeir sem bet-
ur vita flytja verk í leyfísleysi,
breyta textum eða fara rangt með
bæði lag og texta. Nýleg dæmi eru
annars vegar flutningur Kósý og
hins vegar það uppátæki Magnúsar
Kjartanssonar að „yrkja upp“ hluta
Lögum samkvæmt,
segir Kristín Astgeirs-
dóttir, þarf leyfi til að
flytja verk annarra.
af texta Þorsteins Ö. Stephensen
„Krakkar mínir komið þið sæl“.
Það sem nú gerðist hjá okkur rétt-
höfum Oddgeirs Kristjánssonar og
Ása í Bæ var að mælirinn var full-
ur svo út úr flóði. Við höfum lent
í því hvað eftir annað að frétta af
hinum og þessum útgáfum þar sem
höfunda er ekki getið, verkin jafn-
vel eignuð öðrum, textar eru vit-
lausir og rangt farið með laglínur,
auðvitað allt í leyfísleysi. Við höfum
margkvartað en nú var svo langt
gengið að kæra var óhjákvæmileg.
Það er bara svo erfitt að bæta
úr eftir á.
Munur á báru og brimi
í nokkur ár hef ég oftlega gníst
tönnum yfir meinlegri villu sem
komin er inn í textann „Vertu sæl
mey“ eftir Loft Guðmundsson, en
lagið er eftir föður minn. Textinn
er vitlaus á að minnsta kosti tveim-
ur diskum og nokkrum söngbókum.
Þær eru orðnar nokkrar ferðir mín-
ar að hljómsveitarpöllum í þeim
tilgangi að reyna að leiðrétta vit-
leysuna og ég brýni raustina hvað
ég get innan um söngglaða Vest-
mannaeyinga þegar kemur að þess-
ari línu því villan breiðist út, jafn-
vel meðal þeirra. Það er sungið:
þó að báran sér bylti með gný, en
á auðvitað að vera: þó að brimið
sér bylti með gný. Þótt lífsafkoma
þessarar þjóðar byggist enn að
miklu leyti á sjósókn fjölgar þeim
greinilega sem þekkja ekki mun á
báru og brimi. Það er verst fyrir
þá sjálfa (og íslenska tungu), en
að gera Lofti Guðmundssyni upp
slíka fávisku og að afbaka verk
hans með þessum hætti er illþo-
landi. Ef einhver efast má minna
á ljóðið „Bára blá“ eftir Magnús
Grímsson, sem sungið er við rólynd-
islegt íslenskt þjóðlag:
Bára blá
að bjargi stígur,
bjargi undir deyr.
Bára blá.
eða þá þetta brot úr textanum
„Heima“ eftir Ása í Bæ:
Er vorið lagði að landi,
var líf í fjörusandi,
þá ríkti unaðsandi
í ætt við bárunið.
Logn og bliða ráða ríkjum. Sá
gnýr sem berst að eyrum er brimið
lemur strendur og skellur á klettum
í stormi og stórsjó er víðsfjarri. Ég
hef lengi ætlað mér að leiðrétta
þetta rugl og geri það hér með, en
hvort það dugar er annað mál.
Þarf meiri hörku?
Sem betur fer eru þeir líka margir
sem vinna verk sitt vel, leita uppi
frumtexta, afla sér nótna og biðja
um leyfí. Sem dæmi um slíkt má
nefna tónlist Sigurðar Rúnars Jóns-
sonar í myndaflokknum „Sigla him-
infley“, en hann fékk skrifleg leyfi
til að nota og útsetja „Eyjalögin“
í þágu myndarinnar. Einnig má
nefna söngbók Máls og menningar
þar sem allra tilskilinna leyfa var
aflað.
Mergurinn málsins er þessi: Lög-
um samkvæmt þarf leyfi til að
flytja verk annarra. Eigi að vera
hægt að sjá til þess að verkin séu
rétt verða þeir sem gæta höfundar-
réttar að vita af væntanlegum
flutningi. Það kann vel að vera að
meiri hörku sé þörf til að sporna
við frekari brotum á höfundarlög-
um, þannig að þau verði mönnum
dýrt spaug, líkt og gerðist í tilfelli
Magnúsar Kjartanssonar. Einfald-
ast er þó að virða sjálfsagðar regl-
ur höfundarlaga og draga þannig
úr leiðindum, mistökum og mis-
þyrmingum á verkum sem eiga
annað og betra skilið.
Höfundur er þingkona Kvennalist-
ans.