Morgunblaðið - 23.01.1996, Page 37

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 23. JANÚAR 1996 37
GREINARGERÐ
A SKAÐABOTARETTUR AÐ
ÞJÓNA LANDSMÖNNUM ÖLLUM
EÐA KENJUM FÁRRA?
myndi að sjálfsögðu kalla á skaða-
bótakröfu á hendur ríkissjóði.
5. Að lokum er rétt að nefna að
læknar starfa alltaf á eigin stofum.
Vinnudeilur hafa að jafnaði ekki
haft teljandi áhrif á stofurekstur
sjálfstæðra læknastofa. Af því er
mikið öryggi fyrir sjúklinga og sam-
félagið í heild en vinnudeilur á
stofnunum mennta- og heilbrigðis-
kerfisins hafa valdið verulegum
truflunum á undanfömum árum.
Því stærri sem stofnunin er því af-
drifaríkari verða vinnudeilur og því
illgerlegra er að semja um kaup og
kjör.
Hvers vegna ekki miðstýring?
Kostir betri nýtingar í skjóli mið-
stýringar hljóma vel á prenti, en -
því miður - er hætt við að hún leiði
til spillingar og þess að ákvarðanir
verði ekki teknar af réttum aðilum.
Að minnsta kosti ekki á þann hátt
sem beint liggur við í smærri
rekstri. Hvers vegna er ekki með
sömu rökum stuðlað að miðstýrðum
ríkisreknum lögfræðistofum til að
gæta réttar einstaklinga og fyrir-
tækja, miðstýrðum tannlæknastof-
um til að hindra „offjárfestingu í
tækjabúnaði tannlækna" eða ríkis-
reknum rakarastöðvum vegna
þeirrar fjárhagslegu áþjánar sem
hárVöxtur er?
Svarið er það, að kostir einka-
rekstrarins hafa þjónað einstakling-
unum dyggilega á öllum sviðum.
Læknisfræðin er þar engin undan-
tekning. Hlutverk ríkisins í heil-
brigðiskerfinu á ekki að vera rekstr-
arlegt heldur að fjalla um gæði,
stefnumótun og greiðsluþátttöku
almannatrygginga í samvinnu við
þá aðila sem bera ábyrgð á og vinna
verkin.
Höfundur er læknir á Landspítal-
anum og situr í stjórn iæknaráðs
Landspítalans.
hljóm í eyrum. Mætir þá ekki sókn-
arprestur, í valdi síns embættis, og
framkvæmir athafnirnar. Um önnur
hjónin veit eg ekkert, en hin, að
þau brugðust sár við og létu
óánægju sína í ljós við kirkjuvörð.
Þetta læt eg nægja, því um reynslu
fastráðins starfsfólks hlýtur það
sjálft eða sóknarnefnd að greina.
Ekki læðist að mér, að eg, anda-
trúarpresturinn (á hvað trúa hinir?
Eitthvað annað en skrifað stendur
í Jóh. 4:24?), geti sannfært Þórð
E. Halldórsson eða aðra þá, er vilja
telja þjóð trú um,að gamall, argur,
vanþakklátur prestur kunni ekki að
meta blíðustrokur öðlings. Nota því
orð séra Flóka í eftirmála kæru á
hendur mér, 28.03.95, til siðanefnd-
ar Prestafélagsins: „Um samskipti
mín við fyrrverandi prest má lesa
í meðfyjgjandi bréfi mínu til Presta-
félags íslands frá því 1994, en þá
var þolinmæði mín á þrotum.“ Hvað
þar stendur, veit eg ekki, afritið var
ekki birt mér, þá eg, 19. maí sl.,
var boðaður fyrir siðanefnd, til að
taka í móti þökkum fyrir 40 ára
samstarf innan Prestafélagsins. í
fréttum útvarps er haft eftir séra
Úlfari, formanni siðanefndar, að
hann kannist ekkert við umrætt
bréf. Orð hans vefa mér nýja gátu.
Mál er að linni. Fullyrðingu Þórð-
ar að skrattanum sé skemmt, læt
eg hann, mér fróðari, um að dæma,
hitt veit ég, að margur, er Lang-
holtskirkju ann, grætur.
E.S. Eg veiti því athygli, að mörg-
um gengur illa að skilja orð mín
um að Guð gangi framhjá sumum
kirkjum, nenni ekki að koma þar
við. Hvassyrt kannske, en takið þá
fram Biblíuna, flettið upp á Matt-
eusi tíunda kafla hefjið lestur á ell-
efta versi og lesið allt að fimmt-
ánda. Það fjórtánda hljóðar svo:
Og sé sá nokkur, er ekki vill veita
yður viðtöku, og ekki heldur hlýða
á orð yðar, þá farið burt úr því
húsi eða þeirri borg, og hristið dust-
ið af fótum yðar.“ (Kristur er hér
að tala við lærisveina sína. Útlegg-
ingin var mín.)
Höfundur er fyrrverandi sóknar-
prcstur við Langholtskirkju.
AÐ UNDANFÖRNU hafa nokkrir
lögmenn ritað í Morgunblaðið, og
gert að umtalsefni skaðabótarétt hér
á landi. Hafa þessir lögmenn flestir
verið í fámennum en fýrirferðarmikl-
um hópi, sem gengið hefur undir
heitinu „virtir lögmenn“. Hafa þeir
mjög tjáð sig um efni og aðdraganda
íslenskra skaðabótalaga og almennt
um uppgjör á slysum, sem falla und-
ir skaðabótarétt. Tilefni skrifa þeirra
nú er stuðningur þeirra við tillögur
um breytingar á skaðabótalögum,
sem lagðar hafa verið fram í allsher-
jarnefnd Alþingis. Ymsir aðilar hafa
gert alvarlegar athugasemdir við
efni tillagnanna, og að þær uppfylli
ekki tryggingafræðilegar kröfur.
Jafnframt hefur verið bent á, að
verði farið að tillögunum muni slysa-
bætur í ökutækjatryggingum hækka
verulega. Tillögurnar mundu og hafa
í för með sér mikla hækkun á kostn-
aði við slysauppgjörin, einkum vegna
þóknunar til lögmanna, en hún
reiknast eins og alþjóð veit sem hlut-
fall af bótafjárhæð. Vegna alls þessa
mundu iðgjöld því hækka stórlega.
Rúmsins vegna verður engan veg-
inn unnt að gera skil nema fáum
atriðum varðandi málefni þetta.
Raunar hafa skrif lögmannanna
allra og efnistök verið afar áþekk.
Sumum atriðum í málflutningi þeirra
hefur þegar verið svarað og mis-
skilningur þeirra verið leiðréttur.
Freistandi væri því að láta gott heita,
og þreyta ekki lesendur Morgun-
blaðsins frekar. Hins vegar er brýnt
að almenningur fái gleggri mynd
varðandi það, um hvað málefni þetta
snýst í raun og veru. Því er þessi
greinarstúfur ritaður.
Úreltur skaðabótaréttur -
margföldun bótakrafna
Á árabilinu 1986 til 1991 varð
hér á landi mikil aukning skráðra
slysa á fólki í umferðinni. Slösuðum
með tiltölulega litla áverka fjölgaði
mjög, einkum varð geysileg fjölgun
á svonefndum hálshnykksáverkum.
Úr hófi keyrði á árunum 1989 og
1991, en þá varð margföldun slíkra
tilvika. Áðalorsakir hálshnykksá-
verka eru aftanákeyrslur. Aftaná-
keyrslum fjölgaði lítið á þeim tíma,
er hér um ræðir, og ekkert í líkingu
við aukningu bótakrafna vegna háls-
hnykksáverka. Er þessi „faraldur"
reið yfir þjóðina var ekki við sett
skaðabótalög að styðjast varðandi
slysauppgjörin, heldur fyrst og
fremst venjur og fordæmi, sem mót-
ast höfðu við úrlausn dómstóla. Var
gangur mála sá, að þeir sem lentu
í slysi og vildu leita bóta vegna var-
anlegrar skerðingar á vinnugetu,
öfluðu sér örorkumats frá lækni, sem
að mestu var byggt á fyrirfram-
sömdum örorkutöflum. Var í þessum
mötum engin tilraun gerð til að
kanna raunverulegar fjárhagslegar
afleiðingar áverkans, eða hvort var-
anlegar afleiðingar yrðu yfirleitt
nokkrar. Á grundvelli þessa örorku-
mats reiknaði svo tryggingastærð-
fræðingur út fjártjón viðkomandi.
Með þessi ófullkomnu gögn í hönd-
um kröfðust lögmenn síðan bóta úr
hendi hins bótaskylda aðila eða eftir
atvikum vátryggingafélags. Var hér
iðulega um að ræða háar bótafjár-
hæðir til hvers tjónþola, sem nánast
samkvæmt lögmálum færibandsins
voru metnir 10 til 20% varanlegir
öryrkjar vegna t.d. hálshnykks-
áverka. Fjöldi bótaskyldra umferð-
arslysa hér á landi fór langt yfir
það, sem tiðkast í þeim löndum, sem
Islendingar bera sig saman við. Að
auki nam kostnaður til sérfræðinga,
ekki síst lögmanna, er tengdust upp-
gjöri hvers máls, verulegum fjár-
hæðum. Mál þessi öll voru því kom-
in í hið mesta óefni, og sjálfsagt
mest fyrir þá sök, að ekki var við
skýr lög að styðjast í þessum efnum.
Árétta ber í þessu samhengi, að til
eru þeir, sem hafa hlotið mikil meiðsl
af völdum hálshnykks og skerta
vinnugetu til frambúðar. Brýnt var
þó að staldra við og huga að raun-
verulegri örorku í slysum af þessu
tagi, þegar haft er í huga að 4 af
hverjum 5, er slasast höfðu á hálsi,
töpuðu ekki degi úr vinnu, og aðeins
0,5% þeirra, sem fengu hálshnykk,
þurftu að leggjast á spítala.
Kröfur um bætt vinnubrögð
við uppgjör
í stað þess að loka augunum fyr-
ir þessari óeðlilegu þróun, og hækka
bara vátryggingariðgjöldin og láta
þannig almenning standa straum af
þessu ófremdarástandi, var af hálfu
vátryggingafélaganna, á faerlegan
hátt og að svo miklu leyti sem lög
leyfðu, tekið upp breytt og bætt
verklag í sambandi við tjónsuppgjör.
Gerðar voru kröfur um vandaðri
gögn um áhrif slyssins á þann, sem
fyrir því varð. Þá tóku félögin upp
strangari kröfur varðandi sönnun
og mat á fjártjóni vegna slysa en
áður hafði tíðkast. Væri varanleg
örorka metin 15% eða lægri, eða
væri um að ræða hálshnykksáverka,
skyldi tjón ekki gert upp fyrr en að
liðnum þremur árum frá slysdegi,
þannig að fremur mætti sannreyna
að hinn slasaði hefði eða mundi bíða
eitthvert fjártjón af áverkanum til
lengri tíma litið. Vildi hinn slasaði
ekki bíða í pennan tíma stóð honum
til boða að ljúka málinu í samræmi
við fastar fjárhæðir. Allt sannanlegt
tímabundið tjón af völdum slyssins,
t.d. beinn launamissir, var að sjálf-
sögðu greitt hinum slasaða jöfnum
höndum.
Setning skaðabótalaga ótvíræð
réttarbót
Samhliða því að taka upp bætt
verklag við uppgjör líkamstjóna var
athygli stjórnvalda vakin á því, að
á Islandi, einu Norðurlandanna,
væri ekki við sett skaðabótalög að
styðjast. Slík löggjöf væri nauðsyn-
leg til að eyða réttaróvissu og fækka
ágreiningsefnum. Á árinu 1993 sam-
þykkti Alþingi loks almenn skaða-
bótalög, áratugum síðar en á hinum
Norðurlöndunum. Skaðabótalög nr.
50/1993 eru í flestu vönduð löggjöf.
Með þeim er tekið upp einstaklings-
bundið fjárhagslegt mat á varan-
legri örorku, og að mestu horfið frá
læknisfræðilegu örorkumati. Réttar-
staða barna og heimavinnandi fólks
var bætt. Reynt var að búa svo um
hnúta, að bætur lentu hjá þeim, sem
bætur bæri. Lögin bættu úr mikilli
þörf hér á landi, þar sem ekki var
við sett lög að styðjast. Þau eru
sniðin að norrænum rétti, einkum
þó dönskum lögum, er sett voru árið
1984. Þar sem vikið hefur verið frá
efni danskra laga hefur það verið
tjónþola í hag. Af norrænum skaða-
bótalögum eru þau dönsku nýjust,
og er af öðrum ríkjum horft til þeirra
laga sem fyrirmyndar. Reynslan af
skaðabótalögunum hér á landi er enn
tiltölulega lítil. Fá vandkvæði hafa
komið í ljós við framkvæmd skaða-
bótalaganna. Við setningu laganna
á sínum tíma var við það miðað að
heildarbótagreiðslur í þjóðfélaginu
ættu ekki að aukast. Ættu vátrygg-
ingariðgjöld á einstaklinga og fyrir-
tæki því heldur ekki að hækka vegna
lagasetningarinnar. Bótagreiðslur
ættu á hinn bóginn að hækka og
það verulega vegna þeirra, sem hlot-
ið hefðu alvarlegri áverka og raun-
verulega skerðingu starfsorku. Bæt-
ur ættu þó að lækka til þeirra, sem
hefðu orðið fyrir litlu sem engu lík-
amstjóni. Allt bendir til þess að þetta
markmið hafi náðst.
Gagnrýni og
samsæriskenningar
Breytt verklag vátryggingafélag-
anna við tjónsuppgjör var vissulega
Þegar að því leið að
skaðabótalögin kæmu
til framkvæmda hér á
landi tóku örfáir lög-
menn að finna þeim
ýmislegt til foráttu, seg-
ir Sigmar Armannsson
í greinargerð um málið.
gagnrýnt af ýmsum lögfræðingum.
Þegar að því leið, að skaðabótalögin
kæmu til framkvæmda hér á landi,
tóku einnig örfáir lögmenn að finna
skaðabótalögunum og undirbúningi
þeirra ýmislegt til foráttu. Kom það
fjölmörgum í opna skjöldu. Almennt
mun svo litið á í Danmörku, að
dönsku skaðabótalögin, en þau eru
fyrirmynd hinna íslensku sem áður
greinir, séu í senn skynsamleg og
réttlát löggjöf. Er ástæða til að
ætla, að skoðun margra íslenskra
lögfræðinga sé svipuð, a.m.k. þeirra
sem kynnt hafa sér íslensku skaða:
bótalögin að einhverju marki. í
þessu sambandi má nefna, að Dóm-
arafélag íslands lýsti fullum stuðn-
ingi við frumvarpið til skaðabóta-
laganna á sínum tíma. Um þetta
leyti varð til mögnuð samsæris-
kenning, sem lítill hópur lögmanna
hefur síðan blásið rykið af annað
kastið. Gengur hún í hnotskurn út
á það, að allir, sem að setningu
skaðabótalaganna hefðu komið,
þ.m.t. ráðherra dómsmála, lagapró-
fessor, sem samdi frumvarpið og
stöku þingmenn hefðu gengið er-
inda vátryggingafélaganna í máli
þessu. Einnig væri í hópi málaliða
vátryggingafélaganna læknar, sem
skipaðir hefðu verið í Örorkunefnd,
opinbera nefnd sem starfar skv.
skaðabótalögum, og gefa skal álit
um miska- og örorkustig. Gengu
þessar „galdraofsóknir" svo langt,
að skipan örorkunefndar var skotið
til umboðsmanns Alþingis, sem
gerði auðvitað ekki athugasemd við
framkvæmd þessa máls.
Ráðast fullar bætur af gangi
himintungla og árstíðum?
Sumarið 1994 skilaði þriggja
manna nefnd álitsgerð til dómsmála-
ráðherra, varðandi m.a. það hvort
ástæða væri til að hækka margföld-
unarstuðul í 6. gr. skaðabótalaga,
en skv. þeirri grein laganna skal
reikna bætur fyrir varanlega örorku
með 7,5-földum árslaunum tjónþola
margfölduðum með örorkustigi.
Einn nefndarmanna taldi ekki
ástæði til breytinga að svo komnu,
en hinir tveir nefndarmanna vildu
hækka margföldunarstuðulinn úr
7,5 í 10. Mundi það tryggja tjónþol-
um „fullar bætur“. Undir það tóku
virtir lögmenn. í nóvember 1995
skiluðu nefndarmennirnir tveir inn
nýjum tillögum, og nú til allsherjar-
nefndar Alþingis. Samkvæmt þeim
á nú breytilegur margföldunarstuð-
ull allt upp í 17 að leysa 7,5 stuðul-
inn af hólmi. Þessi tillaga ásamt
nokkrum öðrum breytingum á nú
að tryggja tjónþolum „fullar b.ætur“.
Enn tóku virtir lögmenn undir. Þetta
eitt sýnir þó óvítrætt, að hugtakið
„fullar bætur“ er engan veginn ein-
hlítt, og er undrunarefni að þetta
skuli kynnt á þennan hátt. Ymsir
aðilar urðu til þess að benda á, að
frá tryggingafræðilegum sjónarhóli
væru tillögurnar hæpnar, og færðu
fram rök fyrir því. Jafnframt voru
tillögurnar haldnar þeim alvariega
annmarka, að þeim fylgdi engin
áætlun um fjárhagsleg áhrif, ef þær
yrðu að lögum. Til að bæta úr þessu
leitaði Samband íslenskra trygg-
ingafélaga til tryggingastærðfræð-
ings, og var það raunar sá hinn sami
og höfundar tillagnanna höfðu leitað
til í sambandi við tiltekna útreikn-
inga vegna tillagna sinna. Niður-
staða athugunar tryggingastærð-
fræðingsins, sem vissulega var unn-
in undir tímapressu, þar sem um-
sagnarfrestur til allsherjarnefndar
var skammur, voru ótvíræðar. Bætur
vegna líkamstjóna í lögboðnum öku-
tækjatryggingum einum mundu
hækka frá gildandi rétti um 50%,
sem að óbreyttu mundi leiða til um
30% hækkunar iðgjalda. Eftir að
niðurstaða tryggingastærðfræðings-
ins lá fyrir, hefur annar tillöguhöf-
undurinn opinberlega ásamt títt-
nefndum lögmönnum dregið aðferðir
og niðurstöður tryggingastærðfræð-
ingsins í efa. Jafnframt hafa þessir
sömu aðilar nú komið fram með
spurningar, sem í besta falli tengj-
ast forsendum athugunarinnar og
túlkun niðurstaðnanna, en í flestum
tilvikum koma könnuninni ekki hið
minnsta við. Er það sérstakt fagnað-
arefni að þessir aðilar séu nú loks
farnir að sýna því einhvern áhuga,
hvað hugmyndir þeirra um stór-
aukna skaðabótaábyrgð kunni að
kosta einstaklinga og fyrirtæki í
landinu m.a. í hærri iðgjöldum. Ann-
ar tillöguhöfundurinn, Gestur Jóns-
son, hefur raunar kvartað undan því
í Morgunblaðinu að undirritaður
hafi bréflega þann 21. desember sl.
neitað honum um upplýsingar, sem
hann hafi óskað eftir hjá SIT varð-
andi athugun tryggingastærðfræð-
ingsins, sem raunar var hluti um-
sagnar SÍT til allsheijarnefndar.
Kjarni máls er sá, að þessum um-
beðnu upplýsingum var að sjálf-
sögðu komið beint til formanns alls-
heijarnefndar, þangað sem Gestur
sjálfur hafði skilað tillögum sínum
af sér. Var honum greint frá því í
nefndu bréfi, og að þar gæti hann
gengið að upplýsingunum. Þrátt fyr-
ir ótrúlegustu reikningskúnstir til-
löguhöfundar og lögmannanna
standa niðurstöður tryggingastærð-
fræðingsins enn óhaggaðar. Hitt er
annað, að stjórn Sambands íslenskra
tryggingafélaga hefur farið þess á
leit við tryggingastærðfræðinginn
að vinna frekar í þessu máli, m.a. á
gruridvelli upplýsinga um fleiri
slysatjón, sem gerð kunna að hafa
verið upp að undanförnu. Þeim nið-
urstöðum verður að sjálfsögðu kom-
ið til allsheijarnefndar Alþingis um
leið og þær liggja fyrir. Fulltrúar
vátryggingafélaganna erú nefnilega
þeirrar skoðunar, að alþingismenn
og almenningur þurfi að hafa sem
gleggstar upplýsingar varðandi alla
þætti þess mikilvæga máls.
Fáein orð að lokum
Samband íslenskra tryggingafé-
laga hefur bent á, að gagnrýni á
skaðabótalögin hafi verið hörð og
ekki alltaf málefnaleg. Brýnt sé hins
vegar að góður friður skapist um
þessi mál. Hefur SÍT því komið fram
með þá tillögu, að allsheijamefnd
og dómsmálaráðherra komi sér sam-
an um að skoða þessi mál heild-
stætt og faglega. Það starf verði
falið hópi kunnáttumanna, bæði
utan þings og innan. Verði niður-
staðan sú, m.a. að teknu tilliti til
allra bótaúrræða, sem til álita koma
í þessu sambandi, að ástæða sé til
að hækka heildarskaðabótagreiðslur
í þjóðfélaginu eða á annan hátt að
mæla fyrir um aukinn bótarétt af-
markaðra hópa, sem helst þurfa á
því að halda, á að taka slíka ákvörð-
un vitandi vits. í þessu efni á hvorki
við laumuspil né undanlátssemi við
lítinn hóp hávaðasamra hagsmuna-
aðila.
Höfundur er lögfræðingur og
framkvæmdastjóri Sambands ís-
lenskra tryggingafélaga.