Morgunblaðið - 23.02.1996, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 23. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREIIMAR
Afnám aflahlutdeildar?
MIKIL umræða hef-
ur verið í samfélaginu
undanfarin ár um það
hvort taka beri gjald
af handhöfum afla-
kvóta í sjávarútvegi.
Sú hugmynd hefur
fengið sífellt meira
fylgi og í nýlegri skoð-
anakönnun kemur
fram að mikill meiri-
hluti þjóðarinnar er
fylgjandi veiðileyfa-
gjaldi í einhverri mynd.
Veiðileyfagjald?
Fylgjendur veiði-
leyfagjalds færa bæði
réttlætis- og hagfræði-
leg rök fyrir skoðun sinni. Óréttlátt
sé að handhöfum kvóta sé úthlutað
þessum gæðum af sameign þjóðar-
innar án þess að eigandinn, þjóðin,
fái nokkuð fyrir. Ekki bæti úr skák
að síðan versli „eigendur" kvótans
með hann sín á milli og geti af því
haft verulegan hagnað. Hvað hag-
fræðileg rök snertir, benda menn á
að slíkt gjald geti verið mikilvægt
hagstjórnartæki til að jafna að-
stöðumun á milli útgerðar og ann-
arra atvinnugreina. Þannig lýsti
Haraldur Sumarliðason í sjónvarps-
þætti nýlega ótta sínum við að kom-
andi uppsveifla í sjávarútvegi myndi
hafa skaðleg áhrif á íslenskan iðn-
að. Inn í þau mál
blandast gengismál
sem hafa löngum
stjómast af afkomu
útgerðarinnar án tillits
til annarra útflutnings-
greina.
Andstæðingar slíkr-
ar gjaldtöku segja
hana hins vegar óréttl-
áta skattlagningu á
eina atvinnugrein, út-
gerð, sem þar að auki
leggist hvað þyngst á
landsbyggðina. Út-
gerðarmenn greiði sína
skatta eins og aðrir
atvinnurekendur og
borgarar í þessu landi
og að atvinnugreinin beri vegna
skuldastöðu sinnar. engan veginn
auknar skattaálögur. Þar að auki
sé kvótakerfið í núverandi mynd
hagkvæmt, skili útgerðinni hag-
ræðingu og auknum hagnaði sem
færi þjóðinni allri hagsæld.
Hvað er kvótakerfið?
Kvótakerfið felst með nokkurri
einföldun í því að þeir útgerðar-
menn sem stunduðu veiðar árin
1980-1983 fengu úthlutað ákveð-
inni prósentu af árlegum heildar-
afla þjóðarinnar í hlutfalli við það
aflamagn sem þeir höfðu þessi þijú
viðmiðunarár. Þetta hlutfall nefnist
aflahlutdeild og út frá henni er ár-
lega reiknað svokallað aflamark,
kvóti útgerðarmannsins það árið í
viðkomandi tegund.
Rökin fyrir því að kvótakerfið
var tekið upp voru þau að það hefði
í för með sér rétta veiði og aukna
hagræðingu. Segja má að þessum
meginmarkmiðum hafi í höfuðatrið-
um verið náð.
Heildarafli í lágmarki
Undanfarin ár hefur afli lands-
manna í öllum helstu botnfiskteg-
undum dregist verulega saman.
Þannig var þorskafli á árunum
1985-1990 á milli 300 og 400 þús-
und tonn en er í ár 155 þúsund
tonn. Leyfilegur heildarafli ufsa,
karfa og grálúðu hefur einnig dreg-
ist saman þótt í minna mæli sé.
Leyfður heildarafli botnfisktegunda
í ár er þannig langt undir meðal-
afla á Islandsmiðum. Því má ætla
að afli sé í algeru lágmarki og
muni aukast verulega á næstu
árum. Slík aukning myndi að
óbreyttu færa útgerðarmönnum
aflaaukningu í hlutfalli við þeirra
prósentu af heildarveiðinni. Oflug-
ustu útgerðarfyrirtækin eru í dag
flest rekin með góðum hagnaði og
er það vel. Hins vegar yrði hagnað-
ur þeirra gífurlegur ef þorskafli
myndi tvöfaldast, svo dæmi sé
'nefnt, en slík aukning er engan
Útgerðin getur til að
byrja með haldið núver-
andi aflamarki, segir
Runólfur Agústsson.
En aflaaukningin verði
leigð á opnum markaði.
veginn óraunhæf á næstu 5-10
árum. Slíkt myndi og skila sér til
útgerðarinnar í heild og mynda
meiri hagnað í þeirri grein en menn
hefðu kynnst áður.
Afnám aflahlutdeildar?
Þessi staða býður möguleika til
málamiðlunar í deilunni um veiði-
leyfagjald. Þannig væri hægt að
afnema aflahlutdeildina en að út-
gerðarmenn myndu, til að byija
með a.m.k., halda núverandi afla-
marki. Með slíku væri komið í veg
fyrir að aflaaukningin fari endur-
gjaldslaust til útgerðarfyrirtækj-
anna, en yrði þess í stað leigð á
opnum markaði. Á þeim markaði
yrði útgerðin í svipaðri stöðu og sá
hluti fiskvinnslunnar í dag sem
kaupir fisk á fiskmörkuðum.
Kostir þessarar hugmyndar eru
þessir helstir:
• Aukinn afli myndi skila arði
Runólfur
Ágústsson
beint til eigandans, íslensku þjóðar-
innar, og gefa þar kost á skatta-
lækkunum.
• Kaupendur myndu greiða mark-
aðsverð fýrir afnotin af auknu afla-
marki.
• Aukið framboð á leigukvóta
myndi lækka verð og draga úr hinu
svokallaða kvótabraski sem hefur
bitnað á sjómönnum.
• Þetta myndi ekki hafa í för með
sér auknar skattaálögur á útgerðina
frá því sem nú er. Þeir sem ekki
keyptu yrðu eins settir og í dag.
• Útgerðiri myndi í heild greiða
sannvirði fýrir aukninguna og upp-
sveifla í sjávarútvegi myndi síður
skaða stöðu annarra útflutnings-
greina.
• Nýjum aðilum yrði auðveldað að
koma inn í útgerð, þar sem verð á
aflaheimildum myndi lækka. í
framtíðinni þyrfti þó að jafna að-
stöðu þeirra og útgerðarmanna sem
fengið hafa kvóta endurgjaldslaust
í formi núverandi aflamarks.
Samkvæmt þessu hefur ofan-
greind leið marga þá kosti sem tald-
ir hafa verið veiðileyfagjaldi til
tekna, en er án þeirra galla sem
andstæðingar þess hafa hampað.
Hún gæti þannig verið fyrsta skref-
ið í átt að því að útgerðin greiddi
sanngjarnt gjald fyrir öll afnot sín
af þjóðarauðlindinni. í öllu falli er
hér um að ræða hugmynd inn í þá
umræðu sem átt hefur sér stað um
þessi mál.
Höfnndur er lektor í lögfræði við
Samvinnuháskólann á Bifröst.
Aðgerðir í
fíkniefnamálum
NEYSLA og dreif-
ing fíkniefna hérlendis
hefur í meginatriðum
þróast með sama hætti
og í öðrum ríkjum Evr-
ópu. Greinarhöfundur
varaði viðkomandi
stjómvöld við afleið-
ingum útbreiðslu fíkni-
efna fyrir aldarfjórð-
ungi síðan (1970) og
lagði þá fram fyrstu
tillögur um aðgerðir.
Því miður náðu þessar
tillögur ekki fram að
ganga, þeim var fálega
tekið í viðkomandi
ráðuneytum og stjórn-
málamenn sinntu þeim
í orði en ekki á borði. Þegar hins
vegar kom í ljós við lögreglurann-
sóknir og aðgerðir tollgæslu (1970
-1972) að veruleg fíkniefnaneysla
hafði náð að festa rætur, einkan-
lega meðal ungmenna á þéttbýlis-
svæðum suðvestanlands, voru til-
nefndir menn fyrir atbeina dóms-
málaráðuneytisins til að gera tillög-
ur um skipulagðar aðgerðir í fíkni-
efnamálum. Sérstakur dómstóll í
ávana- og fíkniefnum var stofnaður
og fíkniefnadeild lögreglunnar í
Reykjavík. Síðan þá hefur fjöldi
opinberra nefnda og félagasamtaka
fjallað um úrlausnir vandans.
Sú staðreynd sem við okkur blas-
ir í dag er þessi: Þúsundir ung-
Fylgstu með í
Kaupmannahöfn
Morgunblabib
fæst á Kastrupflugvelli
og Rábhústorginu
-kjarni málsirn!
menna hafa ánetjast
þessum efnum, skipu-
lagður innflutningur
og dreifing fíkniefna
og gífurleg aukning
innbrota og ofbeldis-
verka, sem tengjast
beint fíkniefnaneyslu,
er orðið stærsta samfé-
lagsvandamál þjóðar-
innar.
Umræður án virkra
aðgerða hafa alltof oft
einkennt stjórnsýslu-
störf þessara mála.
Skipulögð störf glæpa-
manna í ávana- og
fíkniefnum verða ekki
stöðvuð nema til komi
öflugt samstillt átak stjórnvalda,
foreldra, kennara, félagasamtaka
og þó sérstaklega ungmenna innan
og utan skóla, sem geta áorkað
mjög miklu innan sinna aldurshópa.
Hvað er til ráða? Engar allsheijar
úrlausnir eru til, en ýmsum skilvirk-
um aðgerðum er þó hægt að beita
með samvirkum og skipulögðum
vinnubrögðum. Skulu hér tilgreind
nokkur veigamikil atriði:
1. Vikulegir fræðsluþættir í
sjónvarpi um skaðsemi fíkniefna,
afleiðingar neyslunnar þ.á m. frá-
sagnir þeirra aðila sem með einum
eða öðrum hætti tengjast þessum
málum (löggæslumenn, foreldrar
og neytendur).
2. Rannsóknarheimildir til
ýmissa lögregluaðgerða v/upp-
ljóstrunar fíkniefnamála verði gerð-
ar skilvirkari en nú er. í sumum
tilvikum þarf að koma til lagabreyt-
inga.
3. Refsingar fyrir brot varðandi
ávana- og fíkniefni stórlega hertar.
4. Hækkun lögræðisaldurs.
5. Þeir sem sannir eru að sök
um fíkniefnabrot séu strax dæmdir
og afpláni sína refsingu í beinu
framhaldi af dómsgerð. Komið sé
þannig í veg fyrir að þeir geti hald-
ið áfram iðju sinni.
6. Nemendur sem eru sannan-
lega uppvísir að bjóða til sölu eða
afhenda fíkniefni innan skóla og
umhverfis hann séu umsvifalaust
sviftir skólavist. Ákvörðun skóla-
Kristján
Pétursson
stjóra og skólaráðs sé endanleg nið-
urstaða, sem ekki sé hægt að áfrýja
til annarra yfirvalda.
7. Gerð sé eins fljótt og auðið
er langtímaáætlun fyrir sjúka fíkni-
efnaneytendur sem m.a. taki til
áætlaðs fjölda þeirra, lengd með-
ferðaráætlunar og endurhæfíngar.
Góða reynslu af dvöl fíkniefnaneyt-
enda á bóndabýlum ætti að skoða
betur sem einn þátt úrlausna á
endurhæfingu þessa fólks.
8. Stóraukið fjármagn til lög-
gæslu, fræðslu, læknis- og endur-
hæfingar samkvæmt sérfræðilegri
úttekt viðkomandi ráðuneyta, fag-
fólks og annarra sem hafa öðlast
mikla reynslu á þessu sviði.
9. Þeir aðilar hérlendis, sem falið
verði að hafa frumkvæði og annast
framkvæmd þessa málaflokks, leiti
faglegrar ráðgjafar og upplýsinga
erlendis frá hjá þeim þjóðum sem
bestum árangri hafa náð á sviði
lögregluaðgerða, fræðslu og endur-
hæfingu og umönnun sjúkra.
10. Aðgerðum verði flýtt sem
kostur er og verði viðurkennt sem
forgangsverkefni alþingis og við-
komandi ráðuneyta. .
Þessar tillögur eru innlegg mitt
í þær umræður sem framundan eru
á þessum vettvangi. Ég hóf þessa
fíkniefnaumræðu og reyndar að-
gerðir líka ásamt áhugasömum og
dugmiklum mönnum fyrir aldar-
Flótta frá veruleikan-
um, segir Krislján
Pétursson, verður
að stöðva.
fjórðungi. Enn á ný hvet ég menn
til samstöðu og tafarlausra að-
gerða, þjóðinni blæðir, þúsundir
manna hafa ánetjast fíkniefna-
neyslu, fleiri tugir ungmenna hafa
látist, hundruð manna fara árlega
f meðferð.
Á sama tíma og þessi vágestur
ber dyra á þúsundum heimila í land-
inu skipuleggja glæpamenn sífellt
betur sín dreifingar- og sölukerfi.
Daglega missum við fleiri og fleiri
ungmenni í dauðagildru eitursins.
Með endalausum vangaveltum
um aðgerðir hafa stjórnvöld um
áratugaskeið verið á sífelldu undan-
haldi, þann flótta frá veruleikanum
verður að stöðva. Fylkjum liði,
stöðvum framrás eiturs dauðans,
enn er tími til sigurs og sóknar.
Höfundur er fv. tollvörður.
Sveitarstjórnarmenn
hljóta að velta því fyrir
sér þessa dagana
hversu dýrt það verði
fyrir sveitarfélögin að
taka við grunnskólanum
af ríkisvaldinu. Fram
hefur komið hjá starfs-
hópi, sem lagt hefur
mat á kostnaðinn við
tilfærsluna, að sveitar-
félögin verði að fá 6,6
milljarða króna af tekj-
um ríkissjóðs til rekst-
urs grunnskólans. Út-
svarið mun því þurfa að
hækka um 2,5 pró-
sentustig á kostnað
tekjuskattsins.
Á næstu árum mun
kostnaður við rekstur grunnskólans
hinsvegar aukast til mikilla muna
vegna nýrra grunnskólalaga og
markmiða um einsetningu. Viðbótar-
kostnaður þessi er metinn af starfs-
hópnum á um 2 til 3 milljarða á ári.
Á næstu vikum verður tekist á um
það hvort sveitarfélögunum verður
gert að mæta þessum aukna kostn-
aði með óbreyttum tekjum eða hvort
ríkið færir einhveija af tekjustofnum
sínum yfir til sveitarstjórnarstigsins.
í þessum tölum hér að framan er
ekki tekið tillit til þess að allflest
stærri sveitarfélögin horfa fram á
miklar og dýrar framkvæmdir við
byggingu viðbótarhúsnæðis eigi ein-
setningin að verða að veruleika.
Einnig mun óhjákvæmilega lenda á
sveitarfélögunum að bæta léleg laun
kennara á næstu árum. Ekki má
heldur gleyma því að gerð verður
meiri krafa til skólanna eftir einsetn-
ingu, um að starfssvið þeirra verði
aukið. Eða m.ö.o. eftir að hefðbundn-
um skóladegi lýkur, verði boðið upp
á aukið tómstundastarf innan veggja
skólanna. Þarna gæti orðið um tals-
verðan kostnaðarauka að ræða.
Fjárhagsstaða margra sveitarfé-
laga er afar bágborin. Sum eru að
kljást við háan rekstrarkostnað, á
meðan önnur glíma við gífuriega
skuldasöfnun síðustu ára. Til að sýna
hve vandinn er í raun mikill má nefna
að sveitarfélög með fleiri en 2.500
íbúa skulda samanlagt fast að 80%
tekna sinna'. Það er ein-
mitt hlutfall það sem
félagsmálaráðuneytið
hefur skilgreint sem
hættumörk skuldsetn-
ingar.
Í ljósi bágrar fjár-
hagsstöðu verður það
ekkert smámál fyrir
sveitarfélögin að taka
alfarið við rekstri
grunnskólans og í sömu
mund að einsetja hann.
Ef reiknað er með að-
eins tveggja milljarða
króna kostnaðarauka á
landsvísu, þýddi það í
mínu sveitarfélagi,
Garðabæ, um 50 millj-
ónir á ársgrundvelli. Ef
ná ætti þeim umframtekjum þyrfti
að hækka útsvar úr lágmarki, 8,4%,
upp í hámark, 9,2 %.
Það glamrar ekki í peningum í
ríkiskassanum um þessar mundir og
erfitt verður að ná nýjum tekjustofn-
um þaðan. Ef markmið grunnskóla-
laga eiga að nást verður annað
tveggja að gerast:
• Skattar verða að hækka.
• Afnema verður einhveijar þjón-
Það verður ekkert smá-
mál, segir Einar Svein-
björnsson, að taka
alfarið við rekstri
grunnskólans.
ustugreinar sem veittar eru í sveitar-
félögunum í dag.
Sveitarstjórnarmenn komast ekki
hjá þvi að svara þeirri spurningu
hvernig ijármagna eigi rekstur
grunnskólans með breyttri skipan og
hvort fjárhagslegt bolmagn til þeirra
hluta sé til staðar. Framtíð grunn-
skólans má ekki undir neinum kring-
umstæðum byggjast á skýjaborgum
sem reistar eru án nokkurs raunsæis.
‘Kristófer Olíversson, Fjárhagsstaða
sveitarfélaga, útg. nóv. 1995.
Höfundur er bæjarfulltrúi Fram-
sóknarflokksins í Garðabæ.
Tilfærsla grunn-
skólans draumur
eða veruleiki?
Einar
Sveinbjörnsson