Morgunblaðið - 24.03.1996, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 24. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/RAX
MAGNÚSÍNA Olsen á ísafirði hefur fylgst með rækjuveiðum verða að næststærstu grein sjávarútvegsins.
„EG GET GRATIÐ
OG HLEGIÐ"
LÍF mitt hefur mjög verið
bundið rækjunni. Mér
finnst þetta eins og mitt
annað afkvæmi," segir
Magnúsína Olsen. Hún
er fædd á ísafirði 28. maí 1911 og
hefur búið þar alla sína ævi, utan
hvað hún flutti „inn í skóg“ á sumr-
in meðan börnin voru lítil. Þá dvöldu
þau í sumarbústað í Tungudal, inn
af ísafjarðarkaupstað. Magnúsína
og Simon Olsen eignuðust eina dótt-
ur og þijá syni. Af börnum þeirra
er dóttirin, Inga Rut Olsen, ein á
lífi. Magnúsína á nú 11 ömmubörn
og 15 langömmubörn.
Ást við fyrstu sýn
Simon Olsen kom til íslands frá
Karmoy í Noregi á fiskiskipi. Hann
ílentist hér og endaði á ísafirði, líkt
og félagi hans og frændi Ole Syre.
Ole Syre var fjölskyldumaður og
sótti íjölskylduna til Noregs en Sim-
on var einhleypur. Á ísafírði hitti
hann Magnúsínu Stefánsdóttur
Richter, sem var 13 árum yngri.
„Simon var hér og ég var hér.
Við hittumst nokkrum sinnum. Það
var ást við fyrstu sýn og aldrei nema
hann einn,“ segir Magnúsína með
blik í augum. „Hann var hár, grann-
ur og gullfallegur. Það var eftirtekt-
arvert hvað hann var glæsilegur
rnaður." Þau Simon og Magnúsína
gengu í hjónaband 1931.
Magnúsína segir að Simon hafi
aldrei gengið atvinnulaus. „Hann
bjó sér bara til vinnu ef því var að
skipta og fékkst til dæmis við lifrar-
bræðslu áður en hann fór í rækj-
una,“ segir Magnúsína. Lifrar-
bræðsla þessi var sett á stofn 1932
á Grænagarði, miðsvæðis í Firðin-
um, og stóðu þeir Simon og Ole
Syre báðir að henni. Þremur árum
síðar leigðu þeir félagar bát til að
reyna rækjuveiðar. í fyrra voru því
liðin 60 ár frá því þessi atvinnuveg-
ur hófst hér á landi.
Ég hef fundið gullkistu
„Simon sagðist vera viss um að
það væri rækja hér í fjörðunum,
„Hér hefur þú allan aflann,“ sagði Simon Olsen, frumkvöðull
rækjuveiða á íslandi, þegar hann afhenti Magnúsínu eiginkonu
sinni fyrsta rækjufarminn í litlum kassa sumarið 1935. Magnúsína
tók virkan þátt í rækjuævintýrinu allt frá upphafi og sá það vaxa
úr nokkurra kílóa feng í að verða önnur afurðamesta grein
sjávarútvegsins. Veraldleg velgengni hefur þó reynst fáfengi-
leg í skugga þeirra sorga sem yfír Magnúsínu hafa dunið á
lífsleiðinni. Hún missti mann sinn og yngsta son í sjóinn, hina
tvo syni sína á besta aldri og ungan sonarson. Guðni Einarsson
og Ragnar Axelsson heimsóttu Magnúsínu Olsen á
*
Isafírði og fræddust um lífshlaup hennar.
þeir væru þesslegir," segir Magnús-
ína, þegar hún rekur upphaf rækju-
veiðanna í ísafjarðardjúpi 1935. Á
Karmoy voru mikið stundaðar
rækjuveiðar og þekkti Simon þær
frá fyrstu hendi. Hann tók með sér
rækjuvörpu til íslands og fékk leigð-
an lítinn bát fyrir vestan. Þegar
þeir Simon og Ole Syre tóku til við
rækjuna 1935 bytjuðu þeir leitina í
Jökulfjörðum. Þeir urðu ekki varir
og komu tómhentir eftir tvo til þrjá
daga.
„Það var ekki gefist upp og næst
fóru þeir í Hestfjörð, sem er hérna
megin í Djúpinu," segir Magnúsína.
„Þeir voru tvo til þijá daga og þá
fórum við konurnar á móti þeim inn
að Grænagarði. Þar var lítil bryggja
og nokkur hús, fiskihjallar og fleira.
Simon kom til mín með svolítinn
blikkkassa undir hendinni. Þá sagði
minn maður: ,Hér hefur þú allan
aflann!’ Þetta voru 4-5 kíló af
rækju." Simon var glaður í bragði
og lýsti því yfir að nú hefði hann
fundið gullkistu. „Þetta er sannar-
lega orðið gullkista, önnur stærsta
útflutningsgrein sjávarútvegsins,“
segir Magnúsína.
IJPPI í hillu eru myndir af þeim Simoni Olsen, Kristjáni Símoni
Olsen og Kristjáni Ragnari Olsen. Þeir Simon og Kristján Ragnar
fórust með rækjubátnum Karmoy 25. september 1961. Krislján
Ragnar átti þá tveggja mánaða son sem var látinn heita eftir afa
sínum og föður, Krislján Símon. Drengurinn fórst í umferðar-
slysi aðeins 10 ára gamall.
Simon og Ole höfðu engin sigling-
artæki önnur en áttavita og engin
fískileitartæki. Þeir tóku hárná-
kvæm mið þar sem rækju var að
finna og settu þau á minnið. Seinna
meir kom dýptarmælir og þótti hann
mjög til bóta, því ekki sást alltaf
til fjalla'að taka miðin.
Uppbygging atvinnuvegarins
Þeir Ole og Simon keyptu sér bát
til rækjuveiðanná 1936 og nefndú
hann Karmoy. Síðar skiptu þeir með
sér verkum. Ole fékk lýsisbræðsluna
og Simon einbeitti sér að rækjunni.
Eftir að veiðin komst í gang var
aðalvandinn hvað gera ætti við afl-
ann. „Menn vissu ekki til að þetta
væri ætt og kunnu ekki með rækj-
una að fara,“ segir Magnúsína.
„Simon fékk að setja ílát með rækju
í kaupfélagsgluggann á ísafirði. Eg
fór með rækju til fólks í nágrenninu
og leyfði því að smakka. Sumum
þótti þetta gott og urðu hissa, aðrir
sögðust ekki geta borðað þetta.“
Rækjuna þurfti að vinna og koma
henni síðan í verð. Það reyndist erf-
iðast við rækjuútveginn, að sögn
Magnúsínu. „I Noregi dembdu sjó-
mennirnir rækjunni lifandi í sjóð-
andi sjó og suðu hana um borð.
Svona var rækjan best. Rækja sem
er fryst og þídd og síðan soðin nið-
ur er ekki nærri eins góð og þegar
hún er soðin fersk.
Það sem hjálpaði okkur var að
dönsku áætlunarskipin Drottningin
og ísland komu á hálfs mánaðar
fresti. Þegar skipin komu höfðu
þeir alltaf til rækju. Um borð í skip-
in mun hafa verið keypt þó nokkuð
mikið af rækju og það voru föst
viðskipti."
Sósíalísk niðursuða
Til að byija með var rækjan
geymd í ís en fljótlega var farið að
sjóða hana niður. Magnúsína segir
að margir hafi viljað stofna félag
um rækjuna. í bókinni Stóri kampa-
lampi, eftir Högna Torfason, sem
fjallar um upphaf og sögu rækju-
veiða og vinnslu á Isafirði, kemur
fram að þeir Simon Olsen og Ole
Syre hafi stofnað hlutafélagið
Kampalampa hf. ásamt fleirum um
rækjuvinnslu. Þeir voru búnir að
verða sér úti um vélar til niðursuðu
sem þeir ætluðu að flytja til iands-
ins. Vélarnar máttu þeir greiða með
afurðum, en þeir rákust allstaðar á
veggi. Þeim var neitað um innflutn-
ingsleyfi, Fiskimálanefnd neitaði
þeim um styrk og bærinn neitaði
um lóð og vinnsluleyfi.
„Það var kratastjórn hér bænum
og bærinn setti upp fyrstu niður-
suðuverksmiðjuna," segir Magnús-
ína. Það var Rækjuverksmiðja ísa-
ijarðar og tók hún til starfa í júní
1936. Félagarnir Ole og Simon
lögðu afla sinn upp hjá verksmiðj-
unni, enda ekki um aðra kosti að
ræða. Þorvaldur Guðmundsson, síð-
ar í Síld og físk, var á meðal starfs-
manna, hann útbjó sósuna og sá
um niðursuðuna. Þessi rekstur bæj-
arins varð ekki farsæll og lagði upp
laupana eftir tæp tvö ár. Það var
algengt fyrstu árin að eitthvað vant-
aði. Ef ekki var til sósa eða dósir,
þá stoppaði allt.
Rækjuvinnsla í þvottahúsinu
Rækjuvinnsla lagðist þó ekki nið-
ur og furðufljótt komu aðrir í kjöl-
farið, að sögn Magnúsínu. Til að
byija með var öll rækjan handpill-
uð. Rekstur rækjuverksmiðjanna
gekk skrykkjótt, en aidrei gafst
Simon upp. Hann stundaði rækjuna
og þau Magnúsína unnu úr aflanum,
ef enginn annar var til að taka við
honum. Sjálf vann Magnúsína alla
tíð í rækjunni og er vafalaust engin
íslensk kona sem á lengri starfsald-
ur að baki en hún við þennan at-
vinnuveg.
„Við fengum ekki borgað nema
fyrir það sem hægt var að vinna,
hinu var hent. Það kunni enginn á
þetta fyrst, en það lærðist. Mér var
gefin mikil vinnugleði og góð heilsa.
Eg vann alltaf með heimilinu til 78
ára aldurs. Ég tók hlé rétt á meðan
börnin voru lítil. Það var ekki farið
frá þeim í reiðileysi,“ segir Magnús-
ína.
Einu sinni gripu þau Simon til
þess ráðs að verka rækju í þvotta-
húsinu hjá Magnúsínu. „Ég málaði
kjallarann heima á Tangagötu 6
I
i
I
I
I
i
>
i
i
\
i
\
\
\
l
\
I
i
i)
i
I
I