Morgunblaðið - 21.04.1996, Blaðsíða 6
6 B SUNNUDAGUR 21. APRÍL 1996
MANNLIFSSTRAUMAR
MORGUNBLAÐIÐ
Engin furða
Idagblaði var um
daginn slegið upp
frétt um íslenska
telpu sem hefði skilið
eftir tuðruna sína á
glámbekk í flugstöð í París og
lögregla var að fjarlægja hana,
væntanlega til að sprengja hana.
Það furðulega var furðutónninn í
frásögninni. Nú á tímum hryðju-
verka er reynt að bregðast ein-
hvern veginn við, ekki síst á al-
þjóðaflugvöllum. Og sífellt er verið
að augiýsa og áminna fólk í flug-
stöðvum um að skilja ekki við sig
pakka eða töskur, því ef ekki sé
eigandi „áhangandi" verði það
umsviflaust eyðilagt. Fólk sem sér
pakka á glámbekk er varað við
að snerta hann og beðið um láta
strax vita. Ég lenti sjálf í þessu á
Aþenuflugvelli í haust, þegar ein-
hver hafði gleymt tösku á af-
greiðsluborði þar sem ég stóð, og
umsvifalaust komu öryggisverðir
og kunningi lenti í sama á New
York-flugvelli. Þetta ættu farar-
ófrávíkjaniegar regl-
ur veita einmitt ör-
yggi og forða manni
frá að missa handfar-
angrinn sinn.
Þama framan við bankann
sváfu í hlýjunni af göturist tveir
útigangsmenn. Komu sér fyrir á
kvöldin með teppin sín og flösk-
una. Ekkert var amast við þeim,
enda meinlausir. Eitt kvöldið sást
annar þeirra bregða sér út á milli
bílanna við gangstéttina og ganga
öma sinna. Oj, sagði maður. En
þeir hafa eflaust hugsað sem svo
að ekki munaði mikið um svona
lítilræði. Höfðu talsvert til síns
máls. Kvölds og morgna streymdi
fólk úr hverfinu með hundana sína
þama um og skildi eftir sig hunda-
skít án þess að hirða hann upp.
Og þeir hafa vitað að á hverri
nóttu eða morgni mundu hreinsun-
arbílarnir fara þama um, spúla
götu og gangstétt og ryksugubíl-
arnir soga upp skítinn. Það er
önnur breyting sem orðið hefur á
Gárur
eftir Elínu Pálmadóttur
stjórar og ferðaskrifstofur auðvit-
að að kynna vel fyrir íslensku
ferðafólki, sem virðist líta á slíkar
varnir fyrir það sem ágengni ef
ekki móðgun. Ég er guðs lifandi
fegin að allar varúðarráðstafanir
era gerðar til að ég verði ekki
sprengd í tætlur. Hryðjuverka-
mönnunum er nokk sama þó ég
sé íslendingur.
í hefðbundinni öryggisyfir-
heyrslu á flugvellinum í ísrael lenti
ég í óvenju ítarlegri spurninga-
hrinu, enda vissu þeir auðvitað að
ég hafði farið inn í Suður-Líban-
on, þar sem Hamas-samtökin
skutu daginn þann niður tvo írska
friðargæsluliða. Blessuð stúlkan
endaði með að segja afsakandi að
því miður væri hún skyldug til að
gera þetta. Mitt viðbragð var:
Blessuð góða, ég er fegin að þið
ætlið ekki að hleypa sprengju inn
í þessa flugvél sem ég ætla með.
Og meinti það. Þá hló hún og
slökkti á upptökutækinu.
Þetta er ekki út í loftið. {Frakk-
landi sér maður nú hve gífurlega
hefur alls staðar verið hert á ör-
yggisgæslu í Ijósi ástandsins í
heiminum. Sama gildir um eig-
endalausa pakka og pinkla á göt:
um og í neðanjarðarbrautinni. í
París hefur orðið að loka öllum
raslafötum með lóðuðu jámloki,
því þar var gjaman stungið
sprengju. Niðri í húsinu þar sem
ég bjó við Signu (í lánsvinnustofu
sem stjómendur í íran eiga) er
banki og rétt á móti almennings-
símaklefi. Einn morgun sá ég lög-
reglu drífa þar að. Bankamenn
höfðu séð eigandalausa stresst-
ösku við símaklefann. Þeir sóttu
hana ekki heldur hringdu á lög-
reglu til að fjarlægja hana. Guði
sé lof, því þetta stóra hús, Cité
Intemationai des Arts, hefði getað
verið í hættu. Þetta eru sjálfsagð-
ar öryggisráðstafanir og mikill
misskilningur ef þær era ekki vel
kynntar fyrir hinum ferðaglöðu
íslendingum með þeirri afsökun
að ekki eigi að hræða fólk. Svona
Parísarborg á seinni áram. Hún
er orðin svo hrein. Grænu hreins-
unarbílamir frá borginni era alltaf
á ferðinni að þrífa. Og flestar
gömlu byggingarnar hafa verið
þvegnar og hreinsaðar. Nú er ver-
ið að taka í gegn Notre Dame-
dómkirkjuna, svo að tvær kopar-
grænar styttur blöstu við manni
í fljóðlýsingunni.
Hryðjuverkin og ofbeldið era
nú hvarvetna alvöramál, teygja
sig jafnvel hingað. Hryðjuverk
Hizbullanna í ísrael sem andsvar
við jákvæðum friðaramræðum og
viðbrögð ísraelsmanna hefðu svo-
sem ekki átt að koma á óvart. í
haust var ég í Líbanon þar sem
eldflaugum rignir nú og einmitt
við Baalbeck í Bekadalnum. Las
þar á borðum sem Hizbullarnir
strengdu yfir veginn heitingar um
að útrýma ísrael. Og rökin þeirra,
sem ég myndaði: „The message
of hisbullah to the world. Islam
is the resolution of all problems“
og: „Islam is the religion of
humanity and justice. And egalit-
arianisme - Hisbullah." Þetta er
þeirra heilaga og opinbera trú,
sem ekki er farið í grafgötur með.
Ofbeldi er líka barn okkar
heims. Eldsneyti að hryllilegum
atburðum er æ betur að koma í
ljós, svo sem í Ameríku. Um miðj-
an mars gerðist það sama í Frakk-
landi. Ungmenni, 16 og 17 ára,
úr hefðbundnum skólum og um-
hverfi, skipulögðu morð á jafn-
aldra sínum og drápu hann. Ekki
svosem af neinu. Af hveiju hann?
Af því við þekktum engan annan
sem við gátum drepið, sagði stelp-
an loks. Hún hafði heillast af
mynd Olivers Stones, „Fæddir
morðingjar" og var alltaf að sýna
hana vinum sínum af myndbandi.
Ungmennin þurftu svo Iíka að
upplifa það að drepa einhvern.
Við hryllinginn og fordæmingu
almennings í Frakklandi kippti
framleiðandinn myndinni úr öllum
kvikmyndahúsum í París.
VERALDARVAFSTUR/v/Vo//; lœrdómurinn í loftinu
fremur en í öskunum f
Sheldmke og M-sriðin
DREIFING á skráðum mjólkurflösku-
opnunum á Englandi af smáfuglum að
því ári, sem merkt er. (Fisher and Hinde
1949.)
FYRIR nokkru kom fram ný
kenning um náttúrulega þróun,
sem er mjög langt frá því, sem við
lærðum í gamla skólanum okkar.
Það er breski líffræðingurinn Ru-
pert Sheldrake, sem setur hana
fram undir nafn-
inu: Kenning um
formræna orsök
(the Hypothesis of
Formative Caus-
ation). Hún býður
okkur uppá óefnis-
eftir Einar lega skýringu á
Þorstein erfðafræði, þróun
tegundanna og
minnis bæði innan ólífrænna og líf-
rænna kerfa.
Innihaldið felst í því að morfólóg-
ísk eða burðarfræðileg svið (M-svið)
séu sá áhrifavaldur, sem leiði til
formrænna erfða og þar með þróun-
ar tegundanna. Innan lifandi vera
opni þetta svið og þýði erfðaefnis-
upplýsingarnar innan DNA sam-
eindanna um leið og hver frama
er mynduð. Hún gætir þess að hver
dýrategund sé rétt gerð. í ólífrænu
efni eins og í kristöllum brúi M-svið-
in bilið milli skammtasviðsins og
svo atóma og sameinda efnisins.
En ekki nóg með það: Á alheims-
vísu gæti það myndað undirstöðu-
tíðnina undir upplýsingasamfellu
tíma og rýmis! Mannkyn ættu þar
með ávallt að vera svipuð útlits,
hvar sem er í alheimi.
Eftir þessu að dæma breytast
lifandi verur því ekki eftir stöðnuð-
um lögmálum heldur „man“ M-svið-
ið hvaðeina, sem viðkomandi dýra-
tegund gerir, ekki síst ef það er
endurtekið nógu oft. Það hefur þar
með áhrif á viðkomandi dýrateg-
und. Gíraffinn er einmitt það dæmi,
sem gæti verið sönnun þess, en um
hann vora reyndar bæði Darwin og
Lamarck sammála. Það er að segja,
að ávanar hefðu áhrif á
alla þróun. Hins vegar
skýrðu þeir ekki hvernig
það gerðist.
Sheldrake byijaði ekki
með þetta heldur tók upp
þessa gömlu kenningu og
dustaði af henni rykið. Það
var William McDougall,
þáverandi prófessor við
Harvardháskóla, sem kom
fram með hana fyrstur á
þriðja áratugnum. Henni
var þá hafnað vegna þess
hve óefniskennd hún var,
sem er yfírleitt bannorð í
vísindum!
Þessi M-svið má skýra
þannig að þau séu eins
konar teikning eða hönn-
unar-forrit efnislegra
viðmiðana, lærdómsviðm-
iðana og vanabindandi
viðmiðana. En þau ná
einnig milli tímasviða. Þar
með ættum við að búa til
raunveruleika okkar með
því að „senda út“ og taka
við upplýsingum frá M-
sviðinu. Eða með öðram
orðum: Við mótum með
hjálp þess hugsanir og hugmyndir
annarra kynslóða!
Meðal annars eiga þessi M-svið
að geta fært þekkingu milli huga
manna og einnig dýra af sömu teg-
und. Þegar dýr eða manneskja lær-
ir á umhverfi sitt eða nýtt tæki, til
dæmis í íþróttum, safnast sú vitn-
eskja um leið í M-sviðið og berst
þannig til annarra íþróttamanna.
Þar á eftir eiga aðrir einstaklingar,
ekki bara menn, sömu tegundar
mun auðveldara með að læra það
sama. Nýjar íþróttagreinar, sem
þarf mikla lagni við, eins og til
dæmis bylgjureið eða seglbretta-
sigling, sem hafa einnig verið
nefndar til sögunnar og allt bendir
til þess, að hér sé sama fyrirbærið
á ferðinni.
Um þetta liggja fyrir fjölmargar
athuganir. En þó era þær vísinda-
legustu bundnar við ranrisóknir á
dýrum. Til dæmis má nefna, hvern-
ig mýs á einum stað í heiminum
unnu vissa forvinnu í að aðlagast
erfiðri tækni við að ná i fæðu í
atferlisfræðilegri tilraun. Sama teg-
und músa annars staðar löngu
seinna kunni við byijun næstu til-
raunar nákvæmlega jafnmikið og
þær fyrstu enduðu með að kunna!
Frægt er einnig dæmið með ál-
lokin á mjólkurflöskunum í Bret-
VISINDI /Hvemig tengjast heilafrumur?
Þróun taugatengsla
ÞAÐ hefur lengi verið ágrein-
ingsefni á meðal vísinda-
manna hvort greind og aðrir skyn-
tengdir hæfileikar manna og dýra
séu arfgengir eða áunnir. í dag
hallast flestir að
því að í raun
byggist greind á
hvorutveggja,
góðri efnislegri
uppistöðu sem
byggist á erfðum,
og umhverfi, sem
stuðlar að þróun
mögulegra hæfi-
leika. Nýtt framlag til þessarar
umræðu kom frá ítölskum vísinda-
mönnum sem sýndu fram á að
ákveðnar tegundir eggjahvítuefna,
svo kölluð NGF efni, geta sam-
stillt þróun tengsla á milli tauga-
fruma, án þess að þær verði fyrir
þeirri skynörvun sem þær seinna
eru sérstaklega hæfar til að greina
og vinna úr.
Á undanförnum árum hefur sú
hugmynd verið áhrifamikil á með-
al vísindamanna að styrkleiki
tengsla á milli taugafruma í heila-
berkinum þróist helst við síendur-
tekna örvun tengslanna. Á sjötta
áratugnum setti bandaríski sál-
fræðingurinn Hebb fram þá hug-
mynd að þegar tvær tengdar frum-
ur örvast fyrir tilstuðlan sama
áreitis þá styrkjast tengslin á milli
þeirra. Það mynstur tengsla sem
myndast á milli tauga-
frumanna er því háð
þeim skynhrifum sem
leiddu til myndunar
þeirra.
Á nýlegri ráðstefnu
í Bandaríkjunum lýstu
ítölsku vísindamenn-
irnir tilraunum sem
sýna fram á að NGF
efnið getur stýrt þróun
tengsla á milli skyn-
fruma á sjónarsvæði
heilabarkarins, án
stuðnings ytri skyn-
hrifa. Tengsl fruma á
þessu svæði þróast
venjulega fyrir tilst-
uðlan sjónhrifa sem
frumurnar verða fyrir.
Til þess að sýna fram
á að það hversu sterk
áhrif NGF efnið hefur
á þróun frumutengsl-
anna gerðu vísinda-
mennirnir athuganir á rottum sem
eyddu fyrstu ævidögunum í al-
gjöru myrkri. Vitað er að undir
slíkum kringumstæðum þróast
tengslin á milli skynfrumanna
venjulega ekki. Rotta sem eytt
hefur allri ævinni í myrkri hefur
því mjög vanþróað sjónskyn. Þessi
staðreynd hefur venjulega verið
notuð til að skýra hlutverk sjón-
reitis í þróun eðlilegrar sjónar.
Vísindamennirnir fundu að ef
rottunum var gefinn sterkur
skammtur af NGF þá þróuðust
tengslin á milli skynfrumanna
jafnvel þó þær yrðu ekki fyrir
neinu sjónreiti. Litlum plasthylkj-
um, sem innihéldu frumur sem
framleiddu NGF var komið fyrir í
heila sex rotta sem voru einungis
13 daga gamlar. Veggir hylkisins
voru þannig að næring gat streymt
inn í hylkið til frumanna og eins
gat NGF efnið sem þær framleiddu
eftir Sverri
Ólafsson