Morgunblaðið - 21.04.1996, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 21. APRÍL 1996 B 13
EINU
Neðanjarðar er án efa einhver merkilegasta kvikmynd síðustu ára.
Þetta þriggja stunda stórvirki var gert á meðan átök stóðu sem
hæst í gömlu Júgóslavíu og hlaut gullpálmann í Cannes á sama
tíma og Serbar tóku hundruð friðargæsluliða í gíslinu. Þorfinnur
*
Omarsson hitti leikstjórann, Júgóslavann eða Bosníumanninn
Emir Kusturica, þegar þessi erfiða mynd var í vinnslu, og fylgdist
með því þegar hann tók á móti gullpálmanum í Cannes í fyrra.
DEYJA FYRIR," ►
„EKKERT LAIMD OG EIMGIIM ÞJÓÐ ER ÞESS VIRÐI
FYRIR RÖSKUM áratug
var Emir Kusturica gull-
(Jrengur í Cannes. Hann
var varla orðinn þrítugur
er hann hlaut gullpálmann fyrir
kvikmyndina Pabbi er í viðskipta-
ferð árið 1985 og hafði fjórum
árum áður hlotið gullljónið í Fen-
eyjum fyrir fyrstu mynd sína,
Manstu eftir Dolly Bell? Nú hefur
hann unnið gullpálmann tvívegis,
en í millitíðinni var hann valinn
besti leikstjórinn í Cannes árið
1989 fyrir Tíma sígaunanna og
silfurbjörninn í Berlín fyrir Ari-
sónadrauminn árið 1993. Maður-
inn þekkir semsagt ekki annað en
velgengni á kvikmyndasviðinu. Við
fyrstu sýn virðist þessi fertugi
kvikmyndasnillingur blanda af
blóðheitum Balkanbúa og subbu-
legum rokkara. Töffari, fúlskeggj-
aður og flókinhærður, klæddur í
snjáðan leðuijakka, minnir hann á
bóhem úr mynd eftir Jarmusch eða
Kaurismáki. Lýsingin kemur
kannski ekki á óvart, þarsem mað-
urinn er aðdáandi rokktónlistar og
dreymir um að syngja með Sex
Pistols og gera kvikmynd um Lou
Reed. Emir Kusturica er fæddur
og uppalinn í Sarajevó og fetaði
snemma í fótspor föður síns, sem
var kvikmyndagerðarmaður á
blómaskeiði Títóismans, en lét lífið
eftir að stríðið braust út fyrir
nokkrum árum. Enda þótt
Kusturica sé múslimi frá Sarajevó
hefur hann einkum verið gagn-
rýndur fyrir að draga taum serb-
nesku stjórnarinnar í Belgrað.
Hann vísar slíkum ásökunum á
bug, en fer ekki leynt með að hann
er andvígur því að skipta gömlu
Júgóslavíu upp í fleiri ríki. Hann
lítur á sig sem Júgóslava, en seg-
ist ekki hafa neina tilfinningu fyr-
ir hugtakinu Bosníumaður.
Kommúnismi og Títóismi
Það er langt síðan - ef nokkurn
tíma - gullpálminn í Cannes hefur
verið jafn pólitískur og í fyrra. Á
sama tíma og Kusturica tók við
verðlaununum úr höndum Sharon
Stone voru hundruð friðargæslul-
iða í gíslingu Serba, griðasvæði
virt að vettugi, hundruð þúsunda
óbreyttra borgara á vergangi í
Bosníu, og einsog komið hefur
fram að undanfömu voru þúsundir
múslima myrtir og færðir í fjölda-
grafír.
Neðanjarðar er óður til Júgó-
slavíu, nostalgía um landið sem
eitt sinn var til og er nú ekki leng-
ur til. Myndin deilir með tragikó-
mískum hætti á stríð síðustu ára,
- stríð sem hefur orðið mörgum
ástvinum leikstjórans að bana.
Með fáránleikann að vopni gagn-
rýnir Emir Kusturica hvers kyns
stríðsrekstur, kommúnisminn fær
sinn skammt og Títóisminn verður
hjákátlegur í meðförum hans.
Þetta er kryddað með stanslausri
tónlist snillingsins Gorans
Bregovic og farsakenndum uppá-
komum, þannig að myndin verður
samfelld veisla, ekki síður en
stríðspólitísk.
Saga myndarinnar er bæði
frumleg og bráðfyndin, en umfram
allt áhrifamikil: Árið 1941 her-
nema Þjóðveijar Júgóslavíu. Tveir
vinir í Belgrað eru ástfangnir af
sömu konunni, en þegar stríðinu
lýkur spinnur annar þeirra blekk-
ingarvef til þess að ná ástum kon-
unnar. í tvo áratugi telur hann
vini sínum og aðstandendum hans,
sem hafa falið sig undan Þjóðveij-
um í neðanjarðarbyrgi, trú um að
enn sé barist á götum Belgrað. í
þeirra augum lýkur stríðinu aldrei,
en örlög fólksins ráðast síðan í
stríðinu á okkar dögum. Saga
þessa fólks er kannski ekki alltaf
raunsæ, en persónur myndarinnar
eru umfram allt táknrænar fyrir
þjóð, sem býr við alræðisvald kom-
múnismans í hálfa öld. Fólkið lifir
hamingjusömu lífi í neðanjarðar-
byrgi og telur sér trú um að allt sé
í stakasta lagi - á sama hátt og
júgóslavneska þjóðin taldi sig ham-
ingjusama á tímum Títós og sá
ekki í gegnum pótemkintjöldin sem
héldu þjóðinni í raun neðanjarðar.
Það er sláandi í upphafi myndar-
innar að fylgjast með því hvernig
Þjóðveijar hernámu Júgóslavíu.
Kusturica notast við gamlar frétta-
myndir, sem sýna hvar nasistum
var fagnað á götum Ljubljana í
Slóveníu og Zagreb í Króatíu, en
mjög harðar loftárásir þurftu til
að hertaka Belgrað í Serbíu.
• “Ég fæddist Júgóslavi og verft alltaf Júgóslavi. Ég veit ekkl hvað
það táknar að vera Bosníumaður," segir Emlr Kusturica.