Morgunblaðið - 03.07.1996, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 3. JÚLÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
mSSB
EIN nýjasta byg-ging Philips Johnsons, móttökusaiur á jörð GLERHÚSIÐ, sem Johnson reisti í Connecticut árið 1949,
hans í Connecticut, er í anda arkitekta á borð við Frank Gehry. þykir mikilvægt í þróun arkitektúrs nútímans.
Philip Johnson níræður
Kameljón húsa-
gerðarlistarinnar
iðrast einskis
PHILIP Johnson gnæfir yfir aðra núlifandi
arkitekta. Hann var í upphafi starfsævi sinn-
ar fúnksjónalisti, en hefur getið sér orð og
oft verið gagnrýndur fyrir að tileinka sér og
notfæra nýjar stefnur og strauma. Johnson
verður níræður 8. júlí, en lætur engan bilbug
á sér finna, vinnur enn að verkefnum og
hyggst ekki setjast í helgan stein fyrr en á
aldarafmælinu. Kameljón húsagerðarlistar-
innar kveðst einskis iðrast.
Johnson er með skrifstofu á Manhattan,
nánar tiltekið í byggingu, sem hann teiknaði
og hlotið hefur viðurnefnið „varaliturinn".
En sú bygging er ekki eina markið, sem
Johnson hefur sett á eyjuna. Bygging símafé-
lagsins AT&T vakti mikið írafár vegna þess
að þak hennar er í laginu eins og skreyting,
sem maður ætti frekar von á að sjá á kom-
móðu. Þá var Johnson í aukahlutverki þegar
Mies van der Rohe, sem hafði orðin „meira
er minna“ að leiðarljósi, teiknaði Seagram-
háhýsið, sem er eitt besta dæmið um það
hvernig reisa má hús af stáli og gleri.
Kynnti Bauhaus-skólann í
Bandaríkjunum
Johnson átti á sínum tíma snaran þátt í
því að hefja arkitekta Bauhaus-skólans til
vegs og virðingar í Bandaríkjunum og var
hvatamaður að því að van der Rohe kom til
Bandaríkjanna árið 1938.
Johnson, sem var vel efnaður og kalla
mátti velunnara hinna fögru lista, hafði
kynnst Bauhaus-skólanum í Dessau í Þýska-
landi í lok þriðja áratugarins. Þegar Johnson
sneri aftur til Bandaríkjanna gerði Alfred
H., Barr, fyrsti stjórnandi hins nýstofnaða
Museum of Modern Art í New York hann
að umsjónarmanni arkitektúrs við safnið.
Johnson var þá ekki orðinn arkitekt. Hann
hafði numið klassísk málvísindi við Harvard
og ferðast um Evrópu. Þar kviknaði ástríða
hans fyrir hinum nýja byggingastíl og í hinu
nýja starfí veitti hann henni útrás.
Árið 1932 setti Johnson upp sýninguna
„Arkitektúr nútímans" í Museum of Modern
Art og gaf samhliða út bókina „Alþjóðlegi
stíllinn". Þar með höfðu Bandaríkjamenn
verið kynntir fyrir van der Rohe, Le Corbusi-
er, Walter Gropius, Marcel Breuer og fleirum,
sem áttu eftir að setja svip á húsagerðarlist
og hönnun vestan hafs.
Aðhylltist nasisma
En Bauhaus-skólinn var ekki það eina, sem
heillaði hann í Þýskalandi. Heimspeki Fri-
edrichs Nietzsches var í uppáhaldi hjá hon-
um. Eftir valdatöku Hitlers 1933 gerðist
hann ákafur fylgismaður hugmyndafræði
Þriðja ríkisins.
Johnson gekk í andgyðinglegan hægri öf-
gaflokk og í hans nafni var hann kjörinn á
þing í Ohio, heimaríki sínu. Skyndilega var
Bauhaus-stíllinn ekki nógu stórbrotinn og
sporgöngumenn hans kommúnistar.
Það var ekki fyrr en ljóst var að Bandaríkj-
amen myndu taka þátt í stríðinu gegn Þjóð-
veijum að Johnson sagði skilið við þessar
stjórnmálaskoðanir. Hann hóf nám í arkitekt-
úr í Harvard og þar voru Breuer og Grop-
ius, sem höfðu fiúið nasismann, meðal kenn-
ara hans. Nú sér Johnson, sem úthúðaði
gyðingum og átti um leið gyðinga að vinum,
eftir því að hafa gert sér dælt við nasismann.
„Ég var heillaður af valdinu, segir hann.
„En það er engin afsökun fyrir ótrúlegri
heimsku minni.“
Johnson er maður mótsagna. Það er ekki
'síst vegna greindar sinnar og hégóma sem
hann hefur verið útvörður nýjunga í húsa-
gerðarlist. Hann hefur næmt auga fyrir því
hvort nýr stíll er líklegur til að ná fótfestu
og nýtur þess að vera talinn jafnt tækifæris-
sinni sem andstæðingur hins hefðbundna.
Ekki við eina fjölina felldur
Þegar Johnson fékk leið á Bauhaus-stílnum
sagði hann skilið við Mies van der Rohe og
fór að kanna samsetningu nýrrar og
klassískrar húsagerðarlistar. Afraksturinn
t
BYGGING símafyrirtækisins AT&T á
Manhattan olli miklu fjaðrafoki vegna
lagsins á þakinu.
var ríkisleikhús New York í Lincoln Center,
sem var reist 1964 og þykir helst minna á
byggingar, sem reistar voru á Ítalíu í tíð
Mussolinis.
Nokkrum árum síðar hóf hann samvinnu
við John Burgee og var þá aftur snúinn til
hins hefðbundna. Á þessum tíma virðist hann
hafa verið undir áhrifum frá minimalistum
og þykir leikur hans að flatarmyndafræðinni
í Pennzoil-byggingunni í Houston frá 1976
bera því vitni.
Er líða tók á áttunda áratuginn sótti John-
son æ meir í smiðju post- modemisma. 1984
reis AT&T byggingin og vakti útlit hennar
mikla reiði í röðum fúnksjónalista í anda
Bauhaus, sem héldu fast í þá kenningu að
skraut væri óþarft og í húsagerðarlist bæri
ekki að dulbúa hlutverk byggingarefnisins,
heldur undirstrika það. Því væri til dæmis út
í hött að mála járn rautt, enda væri það
grátt, og enn fráleitara að hanna háhýsi eins
og húsgagn.
Hann hélt áfram að teikna hús í þessum
anda og voru þau reist víða, en þar kom að
hann vildi reyna eitthvað nýtt og beindust
sjónir hans þá að Frank Gehry og Peter Eis-
VARALITURINN á Þriðju tröð á Man-
hattan er tilvisun til Art Déco-stíls
þriðja og fjórða áratugarins.
enman. í anda þeirra (eða undir merkjum
hins svokallaða dekonstrúkívisma) er hús,
sem Johnson hefur nýlokið við að reisa til
veisluhalds á jörð sinni í New Canaan.
Þar stendur einnig hið fræga „glerhús"
sem Johnson reisti 1949 og og gerði hann
frægan á augabragði. Húsið þykir með merki-
legri byggingum eftirstríðsáranna. í húsinu
eru engir milliveggir og svo virðist sem skil-
in milli þess að vera úti og inni hafi nánast
verið þurrkuð út. Þar situr Johnson eins og
hann sé til sýnis: „Aðeins hér get ég á einum
stað séð sólina setjast um leið og tunglið
kemur upp. Aðeins hér verða arkitektúr og
landslag eitt.“
Philip Johnson vinnur nú meðal annars að
verkefni í Berlín, en hann hefur færri járn í
eldinum en áður.
„Þegar maður er níutíu ára gamall borgar
sig ekki að færast of mikið í fang,“ sagði
Johnson í samtali við þýska tímaritið art.
„Hins vegar reikna ég fastlega með að vera
á lífí þegar ég verð hundrað ára og vera þá
enn starfandi arkitekt. Þá fýrst ætla ég að
draga mig í hlé og veija ævikvöldinu í Róm.“
Heimild:arí, das Kunstmagazin.
Komið á endastöð
KYIKMYNPIR
II á s k ó I a b í ó
GANGVERKSMÝS
(„Clockwork Mice“)
★ ★ ★
Leik.stjóri Vadim Jean. Handrits-
höfundur Rod Woodruff. Kvik-
myndatökustjóri Gordon Hickie.
Tónlist John Murphy og David
Hughes. Aðalleikendur Ian Hart,
Catherine Russell, Art Malik, Rua-
idhri Conroy, John Alderton, John
Bolun. Bresk. Metrodome Films
1996.
MITT í breskum gróandanum
stendur Cedarwood, fremur ömur:
leg sérskólabygging, endastöð fyr-
ir unga gallagripi sem skólakerfíð
vistar þama þegar aðrir kostir eru
fullreyndir. Myndin hefst þegar
Steve (Ian Hart), nýr kennari,
mætir á fyrsta degi til vinnu. Við
honum blasa óendanleg, erfíð við-
fangsefni, einkum er það Conrad
(Ruaidhri Conroy) sem gerir honum
lífíð leitt. Þetta er hraustur strákur
á fermingaraldri, sem lumar bak
við harða skel á ýmsum kostum
og hæfileikum, ekki síst á hlaupa-
brautinni. Smám saman þróast ein-
læg vinátta milli hans og Steve sem
tekur að sér þjálfun piltsins. En
vandamálin bak við grímu nemend-
anna eru illyfírstíganleg.
Enn ein, lítil og forvitnileg,
bresk smámynd sem setur mann-
leg samskipti á oddinn og tekst
það yfir höfuð vel. í henni má
greina enduróm frá The Loneli-
ness of the Long Distance Runn-
er, minnisstæðri, ekki ósvipaðri
mynd sem sýnd var í sama kvik-
myndahúsi fyrir margt löngu, með
ekki ómerkari mönnum en Tom
Courteney, James Fox og Sir Mic-
hael Redgrave. Bergmálið felst
ekki aðeins í efnisþræðinum, öllu
frekar í þeim grimma en Ijóðræna
raunveruleika sem einkennir þess-
ar myndir báðar. Breskir sérskól-
ar eru ömurlegar uppeldisstöðvar
einsog þeim er líst í þessum mynd-
um, hér ræður vonleysið ríkjum.
Sumir kennararnir eru þó ekki á
því að gefast upp, þeir Laine (Art
Malik) og Steve fara þar fremstir
í flokki. Hart túlkar þann síðar-
nefnda óaðfinnanlega, í höndum
hans verður nýliðinn einkar trú-
verðugur baráttu- og hugsjóna-
maður sem leggur sig allan fram
í sínum vonlitlu björgunarstörf-
um. Malik fer einnig prýðisvel
með sitt hlutverk sem á lítið skylt
við hryðjuverkamanninn í True
Lies, sem þessi litríki leikari er
sjálsagt kunnastur fyrir. Þriðji
hörkuleikurinn kemur síðan frá
hinum umga Ruaidhri Conroy sem
túlkar hinn flókna persónuleika
Conrads undur vel, þarna er kom-
ið efni sem gaman verður að fylgj-
ast með.
Því miður víkur raunsæið að
lokum fyrir ævintýralegum enda-
kafla þar sem hin athyglisverða,
harða og trúverðuga sýn á að-
stæðum víkur fyrir ómerkilegum
„happ-í-endi“, sem myndin mátti
síst við eftir það sem á undan er
gengið, ekki síst hádramatískt
kapphlaup þar sem allt snýst um
mannslífið. Engu að síður mann-
eskjuleg, allt að því mannbætandi
mynd sem er ekki hlaupin frá
manni strax úti á bílastæðinu.
Sæbjörn Valdimarsson