Morgunblaðið - 18.08.1996, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 18. ÁGÚST 1996
MORGUNBLAÐIÐ
h
Ekkert annað en tónlist
kom til greina
Haukur minnist þess ekki að hafa
ákveðið einn góðan veðurdag að nú
ætlaði hann að verða tónskáld, held-
ur hafi þetta gerst smám saman.
„Eg hafði óstöðvandi tónlistaráhuga
sem unglingur, byrjaði að fikta við
að spila á píanó eftir eyranu og
skrifa það niður. Það kom ekkert
annað til greina en tónlist. Ég hef
hins vegar ekki karakter til að verða
hljóðfæraleikari, því til þess þarf
meðal annars útgeislun á sviði og
ánægju af að koma fram og ég hef
hvorugt. Svo byrjaði ég líka seint
að spila og fékk því ekki þessa líkam-
legu þjálfun, sem er nauðsynleg
undirstaða.
Ég var í Tónlistarskólanum í
Reykjavík, en hafði framan af ekki
kjark til að fara í tónsmíðar. Þor-
kell Sigurbjörnsson tónskáld var
með það sem hann kallaði Tónföndur
einu sinni í viku, opna tíma til að
hræða nú ekki nemenduma, en það
var ekki fyrr en ég var orðinn átján
eða nítján ára að við fórum þangað
nokkrir saman. Þorkell lét okkur
gera æfingar, sýndi okkur nótur,
spilaði fyrir okkur ný verk og þetta
hafði mikil áhrif á mig. Sérstaklega
er mér minnisstæð kynning hans á
Vorblóti Stravinskys, þó ég þekkti
það reyndar fyrir og kammerkonsert
eftir Ungveijann György Ligeti, sem
opnaði nýja vídd í tónlist þegar það
var samið í kringum 1970. Verkið
er mjög torspilað, fer á vissum svið-
um að mörkum hins fáránlega og
ég hafði aldrei heyrt neitt þessu líkt,
þótt það sé kannski orðið eðlilegra
nú.“
Að loknu námi í Tónlistarskólan-
um í Reykjavík lá leiðin til Kölnar,
Haukur Tómasson.
Morgunblaðið/Kristinn
þar sem Haukur var í 2Vi ár í róm-
uðum tónlistarskóla borgarinnar
með einvala kennaraliði, en síðan lá
leiðin til Amsterdam. „Það er erfitt
að vita fyrirfram hvaða kennarar
henta manni. í Amsterdam fór ég
til kennara sem ég hafði hitt á Ung
nordisk musik, UNM-hátíðinni, sem
ætluð er ungum tónskáldum. Þær
eru haldnar árlega til skiptis á Norð-
urlöndunum og þá boðið einum aðal-
gesti, sem ekki er frá Norðurlöndun-
um, til að halda fyrirlestra, ræða
verkin sem spiluð eru og halda
einkafundi með þátttakendum. Það
er rosalega mikilvægt fyrir okkur
hér að komast á hátíðina öðru
hveiju, því þátttakan er á við heilan
vetur í tónlistarskóla, sérstaklega
fyrsta skiptið.
Kennarinn, sem ég fór til hét Ton
de Leeuw og hafði á sínum tíma
kennt bæði bróður mínum og Snorra
Birgissyni og var ólíkur öllu sem ég
hafði kynnst í Köln, svo mér varð
hugsað til hans, þegar ég fór þaðan.
Köln er reyndar stór borg, en Amst-
erdam er meira í alfaraleið. Þangað
koma allir, sem eru eitthvað í tón-
list, gott framboð þar á alls konar
tónlist og Hollendingar eru almennt
mjög alþjóðlega sinnaðir."
Hefðin í Evrópu - hefðarleysið
í Bandaríkjunum
Eftir einn vetur í Amsterdam fór
de Leeuw á eftirlaun og hætti að
kenna. Haukur var þá heima einn
vetur og hugsaði sinn gang, áður
en hann tók stefnuna á Bandaríkin
og San Diego í Kaliforníu. „Nú lang-
aði mig að reyna eitthvað alveg
nýtt og dvölin í San Diego varð
bæði sérkennileg og ævintýraleg. í
Þýskalandi er námið fremur ein-
hæft. Tónlistarhefðin er svo sterk
þar og því allir nokkurn veginn sam-
mála um hvað sé gott og rétt og
finnst sjálfsagt að þróa bara áfram
andann frá Beethoven, yfir Schön-
berg og áfram.
I Kaliforníu er maður kominn á
jaðar vestrænnar menningar og þar
reyna sumir að setja allt á 0-punkt,
láta vestræna menningu afskipta og
líta alveg eins í átt til Asíu og ann-
arra menningarheima. Nemendurnir
voru víða að, frá Japan, ísrael, Mex-
íkó og Kanada og fjölbreytnin gífur-
leg. Þarna var líka sérdeild fyrir
tölvutónlist og það hefur sín áhrif á
hugsun um tónlist að hafa hugann
einnig við vísindaþáttinn. Tónlistar-
deildin var lítil en spennandi, því af
um hundrað nemendum voru um
meiri háttar fyrirhöfn að ætla sér
að vinna við þetta einn. í Kaliforníu
heyrði ég töluvert af tónlist, sem var
tæknilega mjög áhugaverð, en
hljómaði ekki spennandi, er fyrst og
fremst áhugaverð fyrir tæknifróða.
Þarna var ég tvö ár í námi hjá manni,
sem ég hafði einmitt hitt á UNM-
hátíð. Kom heim 1990.“
Tækni til að tjá hugsunina er
hægt að læra - en ekki sjálfa
hugsunina
Haukur hugsar sig um góða stund,
þegar hann er spurður hvort hann
hafi þá verið orðinn tónskáld, þegar
hann kom heim að loknu námi. „Ég
er ágætlega ánægður með verk, sem
ég samdi hér heima 1987 áður en
ég fór til San Diego. Ætli ég myndi
ekki setja ópus eitt þar.“
Eftir heimkomuna fór Haukur að
kenna, sem er algengt lifibrauð tón-
skálda meðfram tónsmíðunum, en
þegar pöntunin á Guðrúnarsöngnum
barst honum 1994 lét hann kennsl-
una róa. „Sennilega er þetta skortur
á einbeitingarhæfileikum hjá mér.
Mér gekk erfiðlega að samræma
kennsluna og tónsmíðarnar, þó sum-
ir geti það vel, en líklega finna flest-
ir að kennslan tekur mikla orku.“
Sumir líkja tónlist við tungumál.
að kenna sjálfa frumhugsunina,
hvemig setja eigi þetta ferli í gang.
Námið gengur út á að læra að koma
hugsuninni til skila.“
En hugsunin . . . Hvaðan kemur
hún?
„Það er nú allur gangur á því.
Stundum dettur hún alveg óvænt í
mann í strætó. Og hún kemur á
margvíslegan hátt. Stundum koma
aðeins smámelódíur eða hljómar,
stundum mótaðri formhugmyndir. I
seinni tíð hef ég unnið meira við
hljóðfærið, bæði þegar ég byija á
verki og eins þegar ég er kominn
með efni, sem ég spila þá á mismun-
andi hátt á píanóið.
Tölvu nota ég stundum til skissu-
gerðar, því tölvan getur spilað aðeins
meira en ég get á píanóið. Getur til
dæmis látið hljóma fimm strengja-
raddir eða slagverk og þannig fæst
meiri nálgun við hljómsveitargerð-
ina, þótt hún sé samt langt frá al-
vöru hljóðfærum. Tónmyndun
klassískra hljóðfæra er svo flókið
fyrirbæri að jafnvel fínasti útbúnað-
ur getur ekki líkt eftir þeim.“
Eru einhver ákveðin hljóðfæri eða
samsetningar þeirra sem heilla þig
meira en aðrar?
„Mér finnst skemmtilegt að velta
fyrir mér endalausri fjölbreytni sam-
fjörutíu í tónsmíðum, en hinir að
læra á hljóðfæri.
Það setti sinn svip á skólalífið að
háskólinn er eins og fríríki á stóru
landsvæði með háskólabyggingum
og íbúðarhúsnæði fyrir stúdentana,
einangrað frá öllu öðru og tónlistar-
deildin var heimur útaf fyrir sig.
Skipulagið var geysigott og við vor-
um fremur meðhöndlaðir eins og
háskólaprófessorar en háskólanem-
ar. Okkur var útvegað húsnæði og
góðir möguleikar voru á styrkjum.
I Þýskalandi var eins og maður
væri öllum til ama og þyrfti maður
til dæmis á vottorði að halda vegna
Lánasjóðsins var því fálega tekið.
Ég hafði reyndar ekki mikinn tíma
til að skoða mig um í San Diego,
því ekki veitti af að vera alltaf að,
en það er mjög fallegt þarna og lofts-
lagið eins og best verður á kosið.
Mér fannst ég svolítið aftur úr
þegar ég kom til Kaliforníu, því ég
var ekki vel að mér í tölvutækni
tónsmíða. Ég er nógu gamall til að
hafa farið í gegnum skólakerfið án
þess að hafa séð tölvu. Það tekur
óskaplegan tíma að ætla sér að fylgj-
ast með tæknihliðinni, að ónefndum
kostnaðinum. í Evrópu tíðkast að
tónskáld hafi verkfræðinga sér til
aðstoðar í tæknihliðinni, en í Banda-
ríkjunum kunna tónskáldin oftast
sjáif vel til verka. Ég er meira á
evrópsku línunni, því það kostar
Hvernig skynjar þú tónlist?
„Fyrir mér er hún sérfyrirbæri,
ekkert hliðstæðari tungumálinu en
hún er myndmáli. Það sem er sér-
stakt fyrir tónlist er tímaupplifunin,
bein upplifun, meðan hlustað er á
verkið og svo formupplifun, þannig
að þegar maður hefur heyrt það allt,
þá hefur maður mynd af því og get-
ur haldið áfram að upplifa verkið.
Áhrifamesta tónlistin er fyrir mér
sú, sem rennur strax beint í æð og
lifir síðan í huga mér, þar sem ég
get haldið áfram að virða hana fyrir
mér.“
Eru það þá þessi áhrif, sem þú
leitast við að ná í þínum eigin verk-
um?
„Já, ég reyni að semja tónlist eins
og ég vildi heyra. Ég reyni að skoða
verkið frá mörgum sjónarhornum.
Ég get ekki bara sest niður og impró-
víserað, því þá get ég ekki bæði
verið sá sem impróvíserar og sá sem
hlustar. Ég impróvísera í huganum,
set þær hugmyndir niður á pappír
og reyni síðan að skoða hvernig það
verði upplifað í þessu samhengi.
Þetta er nokkuð flóknara ferli en til
dæmis hjá ljóðskáldum.
Tónsmíðanámið snýst um þessa
flóknu leið frá hugsun til nótna-
skriftar, hvernig einstakir tónar og
hljóðfæri hljómi saman. Það er hægt
að kenna hvernig koma megi hugs-
uninni til skila, en það er ekki hægt
HVERS KONAR tónlist
ætti að nota til að túlka
Guðrúnu Gjúkadóttur,
kvenhetju Eddukvæða?"
Fæstir þurfa nokkurn tímann að
glíma við þá spurningu, hvað þá að
leitast við að semja viðeigandi tón-
list. Þegar Haukur Tómasson tón-
skáld fékk þessa spurningu inn á
borð hjá sér, hugleiddi hann svarið
í rúm tvö ár og leysti svo vel úr að
athygli vakti í Danmörku, þegar
mikilli sýningu um Guðrúnu var
hleypt þar af stokkunum í júlí með
tónlist Hauks. Aðsókn hefur verið
góð og danska sjónvarpið undirbýr
sjónvarpsgerð verksins í samvinnu
við Hauk, auk þess sem Loúise Beck,
leikstjóri og frumkvöðull verksins,
er farin að undirbúa uppsetningu
verksins á leiklistarhátíðinni í Edin-
borg.
Líklega þarf ýmislegt til svo úr
verði tónlist, en í þessu tilfelli þurfti
einnig vænan skerf af bjartsýni og
fyrir hana hlaut Haukur nýlega
bjartsýnisverðlaun Brestes. En úr-
lausn verkefnisins hvílir einnig á
margra ára námi og agaðri vinnu.
Haukur er reyndar ekki aldraður,
fæddur 1960, en í huga hans hefur
aldrei komið annað til greina en að
leggja fyrir sig tónlist. Fyrirmyndina
hafði hann heima fyrir, því Jónas
Tómasson tónskáld er bróðir hans
og rúmum þrettán árum eldri og það
hafði sín áhrif segir Haukur. „Ein
fyrsta æskuminningin er mamma
að biðja Jónas að lækka í hátölurun-
um, sem hann hafði orðið sér úti
um, myndarmublur, 1 sinnum 1
metri að stærð og hann spilaði mik-
ið af klassík." Og ekki má gleyma
að afi þeirra bræðra var Jónas Tóm-
asson tónskáld.
Tónlist Hauks Tómassonar við leikverkið
„I^’órða söng Guðrúnar“ hefur vakið verð-
skuldaða athygli í Kaupmannahöfn og hlaut
hann nýlega bjartsýnisverðlaun Brostes.
Sigrún Davíðsdóttir ræddi við Hauk um
tónsmíðar heima og heiman.
Reyni að semja
tónlist eins og ég
vi 1 hevra hana
>
>
i
i
i
t-
i
I
l,
I
I
E
»
I
i
»
í
■
I
i
l
l
í