Morgunblaðið - 11.09.1996, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
MIÐVIKUDAGUR 11. SEPTEMBER 1996 21
Var
oger
MYNPLIST
Gallcrí llornið,
Ilafnarstræti
ÞRYKK
Gréta Mjöll Bjamadóttir. Opið kl. 14
- 18 alla dagatil 18. september;
aðgangur ókeypis
FRÆÐIMENN og hugsuðir á
öllum sviðum þreytast seint á að
benda á að skilning á samtíð og
áhuga á framtíð er aðeins hægt að
byggja á þekkingu á fortíðinni; án
hennar verði öll mannanna viðleitni
að sundurlausum þreifingum án sjá-
anlegs markmiðs.
Ein leið til að leita þekkingar á
fortíðinni er að reyna að nálgast
hið hversdagslega fólk, sem lifði
og dó án þess að komast á svoköll-
uð spjöld sögunnar, en var samt
sem áður kjarni þess þjóðfélags,
sem samtíðin byggir á. Á fáum
stöðum er hægara um vik að kom-
ast í námunda við þetta fólk en þar
sem það hvílir, og sjá á hvern hátt
hinir nánustu hafa viljað láta minn-
ast viðkomandi.
Kirkjugarðar er þannig mikil
heimildasöfn, þar sem hægt er að
fara aftur og aftur og alltaf kynn-
ast nýjum sannindum. Þetta hafa
listamenn lengi vitað og nýtt sér,
og hér er komin sýning sem gerir
þetta með þeim einfalda en áhrifa-
ríka hætti að líta til legsteina.
Gréta Mjöll hefur tekið upp
ímyndir tólf legsteina og fært í
formi myndverka. Sýningunni hefir
hún gefið yfirskriftina „Var - ný
þrykk af gömlum klisjum", sem er
sönn og rétt lýsing svo langt sem
hún nær. Hins vegar er sú gagn-
orða skýring á ævi einnar mann-
eskju, sem e.t.v. kemur fram á leg-
steini, í reynd nokkuð meira en
klisja; þar er að finna hið endanlega
mat, sem ókunnir sjá í framtíðinni
að hafi verið lagt á viðkomandi -
fólk var og er það sem það er kennt
við.
Með þetta í huga er athyglisvert
að sjá þau eftirmæli, sem hafa ver-
ið klöppuð í stein um þessar mann-
eskjur, sem eru flestum okkar
ókunnar. Ung manneskja deyr inn-
an þrítugs; um hana segir einfald-
lega: „Hér hvílir konan ..." Önnur
er titluð „skáldkona", en í sömu
gröf er „dóttir" sem þó lifði fram
á elliár og hefur án efa átt sitt eig-
ið ríkulega líf; mæðgin eru undir
• ÞRIÐJA og síðasta bindi í ritröð
rússneska skáldsins Anatolíj Ry-
bakov fær afleita dóma í The
Daily Telegraph. Fyrsta bókin í
ritröðinni kom út á íslensku fyrir
nokkrum árum; „Börn Arbats“,
önnur í röðinni nefnist „Otti“ en
sú þriðja „Ryk og aska“. Segir í
dómnum að hefði hún komið út
fyrir tíu árum, hefði hún þótt
heyra til tíðinda í heimalandinu.
Menn hefðu fyrirgefið Rybakov
klisjukenndar mannlýsingar, upp-
skrúfaðar samræður og yfir-
keyrða frásögn, og horft framhjá
vafasömum tengslum hans við
yfirvöld í Sovétríkjunum sálugu.
Ástæðan hafi verið hungur les-
enda á Vesturlöndum til að
skyggnast inn í þann heim sem
var á bak við járntjaldið. Nú séu
aðstæður allar breyttar og erfitt
að ímynda sér hverjir gætu haft
áhuga á því að lesa „Ryk og ösku“
sem sé ekkert annað en úrelt
handbók í sögu Sovétríkjanna á
árunum 1933 til 1943.
• ÞEIR eru fleiri en íslendingar
sem þekkja jólabókaflóð af eigin
raun. í lok þessa árs munu nokkr-
ir af þekktustu rithöfundum Dana
senda frá sér bækur og er þar
líklega fyrstan að nefna Tage
Morgunblaðið/Ásdís
ÞRYKK af legsteini í kirkju-
garðinum við Suðurgötu.
sama legsteini, og konan aðeins
nefnd sem „móðir hans“.
Flestir þessir legsteinar eru frá
því snemma á öldinni, og um leið
og þeir segja margt um stöðu við-
komandi kvenna er rétt að muna
að hefðin hefur ráðið meiru um
ofangreindar grafskriftir en einhver
meðvituð kynjapólitík. En hér er
einnig að finna stolt yfir starfsheiti
eins og „sjómaður", og viðkvæmni
vegna látinna barna - „Kútur litli“
náði ekki eins árs aldri og var
óskírður, þegar hann lést.
Tæknin sem listakonan notaði
við gerð þessara verka er hvoru
tveggja í senn, einföld og vandmeð-
farin. Hér þarf að gæta þess að
skemma ekki þá fyrirmynd sem
þrykkið er tekið af, og um leið að
varast að prentunin skemmist ekki,
en það hefur verið að líkindum ver-
ið erfitt á stundum, þar sem hér er
í flestum tilvikum um standandi
legsteina að ræða, og vinnan því
verið unnin lárétt fremur en lóð-
rétt, eins og vanalegra er um graf-
íkvinnslu. Gréta hefur leitað fanga
í gömlum kínverskum aðferðum til
að ná fram þessum myndum, og
lýsii þeim vel í fylgiblaði sýningar-
innar. Það er skemmtileg tilviljun
að hér er um nánast sömu vinnu-
brögð að ræða og Páll Guðmunds-
son hefur þróað við að vinna mynd-
ir eftir eigin höggmyndum í stein,
og hann hefur nefnt bergþrykk.
Fyrir áhugafólk um kirkjugarð-
inn við Suðurgötu og frekari skoðun
á því lífshlaupi landans sem þar
birtist á leiðum er rétt að benda á
fróðlega bók Björns Th. Björnsson-
ar, þar sem oft eru skemmtilegar
upplýsingar um staðinn og þá sem
þar hvíla. Viðeigandi kynning á því
lífshlaupi sem þar er endurspeglað
kann að vera besta kennslustund í
hógværð sem sjálfumglaðir síðari
tímar geta átt kost á; þessi sýning
gæti verið ýmsum góður inngangur
að þeirri kennslustund.
Eiríkur Þorláksson
Skou Hansen, sem skrifað hefur
bækur um dönsku andspyrnu-
hreyfinguna, þar sem söguhetjan
er Holger nokkur Mikkelsen. Hol-
ger er aðalsöguhetjan í nýrri bók
Skou-Hansen er nefnist „Pá side-
linien". Bjarne Reuter sem skrif-
að hefur allmargar unglingabæk-
ur, þeirra á meðal „Zappa“, send-
ir frá sér „Ved profetens skæg“
sem ætluð er ögn eldri lesendum.
Þá bíða margir spenntir eftir bók
Dorrit Willumsen um Herman
Bang. Af ljóðabókum má nefna
verk eftir Per Hojholt og Klaus
Rifbjerg.
• NÝJASTA tilraunin sem gerð
hefur verið til að skrifa ævisögu
sálkönnuðarins Cari Gustav Jung,
fær þá dóma í The Daily Tele-
graph að hún sé sú besta sem
gerð hafi verið, þó að finna megi
hcnni ýmislegt til foráttu. Höf-
undur bókarinnar er Frank
McLynn. Þeim sem ætlar sér að
segja sögu Jung er vandi á hönd-
um. Jung hafði ekki nokkurn
áhuga á því að ævi hans yrði gerð
að umfjöllunarefni og eftir lát
ástkonu hans og samstarfskonu,
sá Jung til þess að öll bréf sem
þau sendu hvort öðru, svo og
mörg einkaskjöl, voru brennd.
Rússnesk píanótröll
TÓNLIST
Norræna húsiö
PÍANÓTÓNLEIKAR
Verk eftir Medtner, Mjaskofskíj og
Skrjabin. Anna Mois Levy, píanó.
Kynnin Gregory Arthur Myers. Nor-
ræna húsinu, sunnudaginn 8. septem-
ber kl. 17.
KYNNING kanadísku hjónanna
Levy og Myers á píanótónlist ofan-
skráðra rússneskra tónskálda af
aldamótakynslóð var einskonar
millistig milli fyrirlesturs og tón-
leika, þar sem kynningar dr. Myers
voru viðameiri en venjulegar munn-
legar kynningar flytjanda milli at-
riða, en þó ekki nema brot af heild-
artímanum. Var þetta kærkomin
tilbreyting frá því einlita tónleika-
formi sem hér ríkir og mætti bjóð-
ast oftar.
Doktornum, sem skv. kynning-
arbleðli Norræna hússins starfar
nú við kennslu í tónfræðum og tón-
listarsögu fyrir „Allegro Music Inc“,
mæltist vel og skemmtilega, utan
hvað rómstyrkur vildi stundum
sveiflast niður nálægt heyrnar-
mörkum. Hefði það svosem ekkert
gert til, hefði ekki sakleysislegur
áheyrandi á hvítvoðungsaldri tuðað
fram í meðan á fyrri hluta dag-
skrár stóð og truflað. Minnir það á
hversu áherzlur hafa breytzt hér á
undanförnum áratugum. Nú eru
t.d. reykingamenn hvarvetna út-
lægir, en í kvikmyndahúsum þrífst
hljóðmengun á heyrnarskemmda-
stigi, og foreldrar þykjast í fullum
rétti að dragnast með smábörn á
tónleika og fyrirlestra, hvort sem
heyrist mikið í krílunum eða lítið.
Af fyrrgreindum bleðli kom einn-
ig fram, að þau hjónin koma hingað
fyrir sameiginlegt tilstilli Norræna
hússins og Tónlistarskólans í
Reykjavík. Fyrirlesturinn umrætt
síðdegi nefndist Russia’s Silver
Age, og mun þar átt við tímabilið
er tók við af gullöld Tsjækofskíjs,
Mússorgskíjs og Borodins, 1890-
1929, endandi á tilkomu flokkslínu
í tónlistarmálum, eða, eins og hermt
var, „the party was over when the
Party took over“. (Ætli mætti þá
ekki kalla eftirfarandi 2-3 áratugi
stálöld.)
Þetta var tími mikilla sviptinga
í rússneskrí sögu - Japansstríðið,
uppreisnin 1905, heimsstyrjöldin,
byltingarnar tvær 1917, borgara-
stríð, hungursneyð - en eins og oft
og einatt líka tími mikillar grósku
í listum, og kraumaði sérstaklega
mikið í síðrómantískri hugmynda-
þró aldarupphafsáranna.
Varð einkum Skrjabin þar leið-
andi í tónrænni framsækni, sjálfur
undir áhrifum frá dulhyggju, guð-
speki og symbólisma í samtímabók-
menntum. Mynda píanósónötur
hans tíu hápunkta í tóngreininni
um aldamótin. Þær bera vott um
persónulega framþróun á píanóstíl
Liszts, eru fullar dulúðar og óbeizl-
aðrar hugarvímu, og, upp úr nr. 5
(1907) komnar úr viðjum dúr/moll
tónkerfisins (föst formerki lögð af
upp frá nr. 6). Skijabin er líka
kunnur fyrir þann samslátt á skiln-
ingarvitum er nefnist synestetík,
sem m.a. lýsti sér í hugmyndinni
um „litaorgel" (clavier lumieres)
og frumflutningi tónaljóðsins um
eldþjófínn Prómeþeif með lit-
skyggnum 1911. Hann var hrifínn
burt á hátindi sköpunarafls 1915,
og veit enginn hvaða stefnu nútíma-
tónlistin hefði tekið, hefði Skijabin
auðnazt að lifa lengur, að maður
tali nú ekki um ef hann hefði náð
að taka sér ferð með LSD.
Hvalreki var að „minni“ spá-
mönnunum Medtner og Mja-
skofskíj, sem heyrast sjaldan hér
um slóðir. Þeir voru fæddir fáum
árum eftir Skijabin, en lifðu hann
hins vegar um marga áratugi.
Medtner, sem fluttist úr landi með
Rakhmaninof 1921, er þeirra hefð-
bundnastur og mótaður af Schu-
mann og Brahms. Sinfónistinn Mja-
skofskíj (a.m.k. 24 hljómkviður)
þróaðist lengra - og fékk líka að
kenna á því, þegar nornaveiðar tón-
listarkommisarsins Zhdanofs gegn
„formalistum" hófust 1948.
Búlgarsk-ættuð eiginkona fyrir-
lesarans, píanóleikarinn Anna Mois
Levy, hafði það vandasama hlut-
verk með höndum að ná athygli (að
vísu allt of fárra) áheyrenda milli
ágætra kynninga dr. Myers og
flytja misvel upphituð píanóverk
sem slöguðu sum upp í tröllslegan
erfiðleika, og kastaði „Svarta
messa“ Skijabins, píanósónata nr.
9, tólfunum. Auk hennar lék frú
Levy 1. sónötu Skijabins, nr. 2 eft-
ir Mjaskofskíj og 2 „Skazki“ (ævin-
týr) Op. 20 og 26 eftir Medtner,
stytztu og aðgengilegustu verkin á
dagskránni að frátöldu fráviki frá
fyrirsögninni er fólst í tveim smá-
verkum eftir Eistann Arvo Párt í
bláuppphafí; einföldum litlum hug-
leiðsluperlum sem skinu skært, þótt
skammt væri.
Er skemmst frá rússnesku verk-
unum að segja, að frúin sýndi feiki-
gott vald á þessum oft „knúsuðu"
tónverkum, sem útheimta allt að
því Liszt-ræna fíngratækni og út-
hald, og lék af eins mikilli hryn-
skerpu og hugsazt getur þarna á
endamörkum meðvitundar og astr-
alplans. Ekki vafðist heldur fyrir
henni að tjá kraftúthleðslur þar sem
svartast var af forte-merkjum, og
er óhætt að segja, að skapofsi Rúss-
anna hafí lítt sjatnað undan hnit-
miðuðum og nautsterkum fingur-
gómum píanistans, t.a.m. þegar
gregorsraðsöngurinn „Dies irae,
dies illa“ reið húsum í fís-moll són-
ötu Mjaskofskíjs, svo að sól sortn-
aði og fold seig í mar.
Þetta var glæsileg frammistaða,
og lítill vafí á, að lángt komnir ís-
lenzkir píanónemar muni geta lært
sitthvað nýtilegt af jafn ágætum
listamanni.
Ríkarður Ö. Pálsson
Ásla Arnardóftir, Eggert Þorleifsson, Guðlaug Elísabet Ólafsdóttir, Halldóra Geirharðsdóftir, Helga Brago
Jónsdóttir, Kjortan Guðjónsson, Rósa Guðný Þórsdóttir, Sigurður Karlsson, Sóley Elíasdóttir og
Lýsing: Elfar Bjarnason Þórhallur Gunnarsson.
Búningor: Helga I. Stefónsdóttir
Leikmynd: Sigurjón Jóhonnsson
Sýningarstjóri: Guðmundur Guðmundsson VÖfJKEYKJAVIKUR^) 2. sýning sunnudoginn 15. septembef
Leikstjóri: Pétur Einarsson 1897- 1997 gró kort gilda.
Leikfélag Reykjavíkur sími 568 8000 Borgarleikhús.
FRUMSYNING á STORA SVIÐINU
föstudaginn 13. septemberkl. 20:00