Morgunblaðið - 11.09.1996, Blaðsíða 20

20 MIÐVIKUDAGUR 11. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Fjölskrúðugir hausar
MYNPUST
Gallcrí Sævars
Ka r I s / G al I c rí Sólon
íslandus
BLÖNDUÐ TÆKNI/
MÁLVERK
Jón Óskar/Guðrún Guðjónsdóttir.
Gallerí Sævars Karls: Opið kl. 10-18
virka daga og á laugardögum kl.
10-14 til 18. september; aðgangur
ókeypis. Gallerí Sólon íslandus: Opið
kl. 11-18 alla daga til 18. september;
aðgangur ókeypis
STUNDUM virðist sem listamenn
kveðist á; þessar tvær sýningar,
handan götunnar frá hvor annarri,
fjalla báðar um manninn eða þann
svip, sem við sýnum umheiminum.
Annar listamaðurinn notar sjálfan
sig sem þann spegil, sem til þarf,
en hinn lítur til mismunandi svip-
brigða hjá fjölskrúðugu safni fólks,
sem þó kemur allt frá sama kjarna
hið innra með manninum.
Jón Óskar
Andlit og mynstur hafa verið uppi-
staðan í verkum Jóns Óskars um
nokkurt skeið. Á sýningu fyrir tveim-
ur árum voru myndir af hvoru
tveggja settar upp sem ein heild, og
tóks vel, en á stórri sýningu fyrr á
þessu ári i Listasafni Kópavogs sýndi
hann einungis verk unnin út frá
grunni mynstursins; því má segja að
andlitin hafi vantað - og hér er bætt
úr því.
Á sýningunni eru sjö sjálfsmyndir
listamannsins, sem hann hefur unnið
út frá ljósmyndum með blandaðri
tækni. Þessar myndir eru eðlislíkar
myndum sem hafa birst af honum
reglulega með ákveðnum dálki í Al-
þýðublaðinu um langt skeið, en koma
hér fram með mun sterkari hætti;
blóðhlaupin augun, þungur svipur-
inn, snúin sjónarhom og gróf vinnsla
myndanna eru andstæð öllu sem telst
hefðbundin framsetning á slíku
myndefni.
Þessari sýningu fylgja hins vegar
engar skýringar frekar en bókinni
„Vinir og elskendur", sem listamað-
urinn fyllti myndum svipaðs eðlis.
Þar var nærtækast að vísa til óljósra
minninga um það fólk, sem bar fyrir
á myndunum, oftar en ekki á gleði-
stundum.
Um sjálfsmyndir hlýtur að gilda
annað. Hér virðast nöturlegar ímynd-
imar öðm fremur áminningar um
hverfulleika lífsins; þessu til stuðn-
ings má benda á græna skugga sem
hvíla yfir hluta myndanna líkt og
slikja; efnistaumar og blettir eru á
víð og dreif um myndirnar líkt og
byijun á því rotnunarferli, sem um
síðir mun eyða þeim. í þessum hausa-
myndum er hvergi að fínna gleði-
vott, fremur angist og örvinglan.
En þær tilfínningar em einnig
hluti af því mynstri mannlífs, sem
við okkur blasir í daglegu lífí, og því
fullgild viðfangsefni skapandi lista-
manna.
Guðrún Guðjónsdóttir
Á langvegg sýningarsalarins hefur
Guðrún raðað upp fjöratíu myndum
af andlitum fólks frá öllum heims-
hornum, börnum og gamalmennum,
konum og körlum, piltum og stúlk-
um. Stærð myndanna er ætíð hin
sama, en þó ríkir fjölbreytnin hér
umfram annað í andlitsfalli, litavali,
umhverfi og persónugerð. Þetta er
af ásettu ráði, eins og listakonan
segir í stuttum inngangi sínum:
„Hvaðan sem við komum emm við
öll hlekkur í lífskeðjunni. Þessi and-
lit eru bara brotabrot af heildinni en
gefa okkur samt innsýn í mannlegar
tilfinningar,_ sem við eigum öll sam-
eiginlegar. í þeim má sjá gleði, sorg,
hatur, reiði o.s.frv."
Þegar Guðrún hélt sína fyrstu
einkasýningu fyrir fjóram árum var
viðfangsefnið allt annað - spilagald-
ur lína og lita í óhlutbundnum form-
rannsóknum. Hér hefur hún snúið
sér að manninum sjálfum. Verkin
bera með sér að vera unnin eftir ljós-
myndum, en vísvitandi með nokkuð
grófum eða barnslegum hætti; sam-
ræmi hvers höfuðs er lítillega af-
myndað, einstakir drættir skerptir,
ýktir eða færðir til, og litaval haft
fjölbreytt og sterkt, iíkt og til að
leggja áherslu á sjálfstæði þess fólks,
sem prýðir myndimar.
Það hversdagslega sjálfstæði er
vel varðveitt innan þeirrar myndrað-
ar sem hér er sett upp. Reiður mót-
mælandi, reykjandi sjómaður, geisl-
andi ungmeyja, grátandi drengur,
fölur fréttamaður, æpandi húsmóðir
- allir þessir einstaklingar njóta sín
í þessum verkum, þegar þau eru
skoðuð í nánd, en mynda engu að
síður samhangandi keðju, þegar litið
er til heildarinnar.
Eiríkur Þorláksson
FRÁ sýningu Guðrúnar Guðjónsdóttur.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
UTAGAWA Toyokuni III (Kunisada). Sýningargripir fyrir stúlkna-
hátíðina. Stúlknahátiðin er haldin 3. mars. Við það tækifæri er
hinaningyo, brúðum í líki keisarahjóna, stillt upp á heimilum.
Þeir sem ekki höfðu efni á slíkum brúðum á þessum timum not-
uðu myndir eins og þessa í staðinn, uppbót fátæklingsins. Þann
5. maí er hátíð drengjanna. ,
Skipt um myndir '
STÓR hluti verkanna á sýningu
á japanskri þrykklist og málverk-
um í Listasafni Kópavogs hefur
nú verið tekin niður og aðrar
myndir settar upp í staðinn. Sýn-
ingin nefnist Síkvik veröld, því
að á japönsku nefnast þessar
myndir uikiyo-e, eða myndir úr
síkvikri veröld. Þær sýna iðandi
borgarlífið í Edo, núverandi
Tókýó, einkum sýndarheim
skemmtana og afþreyingar sam-
tímans svo sem Kabuki-leikhúsið,
blómleg gleðihverfin og sumo-
glímuna.
Við opnun sýningarinnar 17.
ágúst færði Utagawa-félagið í
Japan Listasafni Kópavogs að
gjöf 50 tréþrykk. Önnur fimmtíu
þrykk afhenti félagið Birni
Bjarnasyni menntamálaráðherra
sem gjöf til skóla á íslandi.
Utagawa-félagið hefur að
markmiði að kynna japönsku
þrykklistina sem varð mikill
áhrifavaldur fyrir vestræna
myndlist.
Sýningunni í Listasafni Kópa-
vogs lýkur sunnudaginn 29. sept-
ember.
Mikil
BÆKUR
Sagnfræði
ÁLFTANESSAGA.
BESSASTAÐAHREPPUR
- FORTÍÐ OG SAGNIR.
eftir Önnu Ólafsdóttur Björnsson.
Þjóðsaga ehf. 1996,311 bls.
HREPPSNEFND Bessastaða-
hrepps hafði forgöngu um ritun
þessa verks. í ritnefnd sátu (frá
1994) María B. Sveinsdóttir, Elín
Jóhannsdóttir, Þorgeir Magnússon
og Gunnar Valur Gíslason. Til sögu-
ritunar var ráðin Anna Ólafsdóttir
Björnsson. Það val hlýtur að hafa
verið auðvelt. Höfundur hafði þegar
ritað sögu Bessastaðahrepps 1878-
1978 sem cand. mag. ritgerð í sagn-
fræði. Þá er hún sjálf Alftnesingur
og kunn að því að vera prýðisvel
ritfær.
Bessastaðahreppur var stofnaður
1878. Lítill er sá hreppur að flatar-
máli, um sex hundruð hektarar,
ekki stærri en allgóð bújörð. Hann
nær yfír utanvert Álftanes. Hrepps-
mörkin liggja um Skógtjörn innan-
verða, þvert yfir Álamýri í Lamb-
hústjörn. Álftanesið erþví þónokkru
stærra en Bessastaðahreppur. Fyrir
skiptinguna var Álfta-
neshreppur miklum
mun stærri, þar sem
hann auk Bessastaða-
hrepps náði yfír Hafn-
arfjörð og Garðabæ.
Álftanesið sjálft hef-
ur hins vegar í munni
manna verið ein sveit
og taldi því höfundur -
sjálfsagt réttilega - að
ekki væri fært að binda
söguna fast við
hreppamörkin.
Þegar maður virðir
fyrír sér þessa bók
áður en lestur hefst er
líklegt að nokkrar
spurningar kvikni.
Hvernig er eiginlega hægt að skrifa
sögu Bessastaðahrepps svo að vel
fari á? Voru ekki Bessastaðir „höf-
uðstaður" íslands um langt skeið?
Er ekki mikið af þjóðarsögunni
tengt þeim stað á einn eða annan
hátt? Þar var og aðalskólasetur
landsins um sinn. Um allt þetta
hefur geysimikið verið ritað og
varla hægt að fara að endursegja
það eða umrita. Nokkur forvitni
vaknar því um hvernig höfundur
kunni að taka á þessu verkefni.
í inngangsorðum, „frá sögurit-
ara“, lýsir höfundur ætlan sinni.
Hún telur að ekki hafi
verið ætlunin að rita
sögu Bessastaða, þó að
auðvitað sé ekki hægt
að ganga fram hjá
þeim frásagnarlaust.
Hún vill ekki heldur
endurtaka mikið af því
sem birst hefur annars
staðar. Miklu fremur
lagði hún áherslu á að
safna munnlegum upp-
lýsingum, fyrst _ og
fremst frá eldri Álft-
nesingum og skoða
bréfasöfn og endur-
minningar. „Lagt var
upp með þá frómu ósk
að segja sögu af lifandi
fólki í blíðu og stríðu ...“ Og henni
var í mun að hlutur kvenna væri
ekki fyrir borð borinn. „Líf kvenna
og arfur er annar en karla.“
0g nú er að sjá hvemig til hefur
tekist.
Bókinni er skipt í þijá hluta.
Fyrsti hlutinn nær frá landnámstíð
til 1800. Annar hlutinn fjallar um
nítjándu öldina og sá þriðji og síð-
asti um þá tuttugustu og er hann
að vonum langlengstur eða tæpar
hundrað blaðsíður.
Það liggur í augum uppi að í svo
litlu lesmáli verður að stikla á stóru
og hafa sérstakan hátt á um frá-
sögn.
I upphafí bókar lýsir höfundur
Álftanesi og á einni opnu er glöggt
örnefnakort gert af Kristjáni Eiríks-
syni. Er þetta góð byijun. Síðan eru
teknar ýmsar lýsandi frásagnir, oft
í innfelldum textum, og tengdar
saman með sögulegu ívafí. Verður
úr þessu þægilegur og skemmtileg-
ur lestur. Tökum sem dæmi millifyr-
irsagnir í kaflanum um sautjándu
öldina: Harkaleg lífsbarátta, Ráðs-
konan á Bessastöðum, Drakknun í
útskeri, Lífskjör á sautjándu öld,
Fiskurinn bjargar, Tyrkjaránið,
Varnarmál og veiklulegur skans,
Hengdur fyrir smjörþjófnað,
Treyjuþjófnaður í kóngsgarði, Sifja-
spell, galdrar og frillulíf, Sjóbúð
brennur, Fangakistan á Bessastöð-
um, Frá Bessastöðum í Drekkingar-
hyl, Skipa- og bátasmiðar. Þegar á
það er litið að þessi aldarfarslýsing
er einungis tíu blaðsíður er ljóst að
stiklað er á stóru, svo að ekki sé
meira sagt, en einnig hveijar
áherslumar eru.
Átjánda öldin fær öllu meira rúm
og nítjánda öldin er komin upp í
67 bls. Þar eru margar afar lifandi
lýsingar af lífi fólks og oft stuðst
við endurminningar og sendibréf,
t.a.m. Jóns Hallgrímssonar frá
Litlabæ, Gísla Konráðssonar, Bene-
dikts Gröndals, Ingibjargar Jóns-
dóttur, Páls Melsteðs, Thoru Frið-
riksson, Erlendar Björnssonar o.fl.
Að lokum kemur svo tuttugasta
öldin. Þá verður auðvitað greiðara
um allar heimildir og sagan því
samfelld. Þar er tekinn langur kafli
úr óprentuðum endurminningum
Guðnýjar Klemensdóttur sem mér
verður minnisstæður. - Og nútím-
inn heidur innreið sina. Framan af i
öldinni er að vísu fámennt í hreppn-
um, fátækt mikil eftir að fiskur
hvarf af nærmiðum og landbúnað-
armöguleikar litlir. Einkennilega
var þessi sveit einangruð og af-
skekkt þrátt fyrir nálægð við þétt-
býli. En svo komu nýir tímar. Sam-
göngur bötnuðu, þéttbýli tók að
myndast og forsetasetrið varpaði
ljóma á byggðarlagið. Nú búa á
Álftanesi nokkuð á annað þúsund
manns, en fæstir urðu íbúar árið
1941, aðeins 117. Blómlegt líf hefur
þróast bæði atvinnulega og menn-
ingarlega.
Höfundi þessarar bókar hefur
tekist að rita áhugaverða sögu. Af
næmi listamannsins hefur henni
auðnast að bregða upp lifandi svip-
myndum sem sitja í minni og skrifa
dálítið „öðruvísi" byggðasögu eins
og hún ætlaði sér.
Bókin er prýdd fjölda mynda.
Mikið er um innfellda texta. Skrár
allar í bókarlok eru í góðu lagi og
frágangur og útlit hið prýðilegasta.
Sigurjón Björnsson
saga lítillar sveitar
Anna Ólafsdóttir
Björnsson