Morgunblaðið - 18.09.1996, Síða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 18. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Ásýnd Englendinga
SJÁLFSMYND eftir Graham Sutherland, árituð og dagsett 1977.
Þjóðlistasafnið við
Trafalgartorg í London,
National Gallery, hýsir
í norðurálmu sinni sér-
safn af mannamyndum
á fímm hæðum, er nefn-
ist „National Portrait
Gallery“. Bragi As-
geirsson skoðaði á
dögunum þetta stærsta
safn sinnar tegundar
í veröldinni.
Mannamyndasafnið
er til hliðar við aðal-
safnið og inngangur
öllu risminni svo það
vill fara fram hjá ýmsum. í öllu
falli gat rýnirinn að mestu skoðað
sjálft safnið í friði og ró þær stund-
ir er honum dvaldist þar, meðan
manngrúi var í aðalbyggingunni. Á
neðstu hæð þess var að vísu sérsýn-
ing á andlitsmyndum á nýrri tímum
„The Portrait Now“ og jafnframt
andlitsmyndum á öldinni „20th
Century Portraits", sem dró að sér
marga, en í engu hlutfalli við
mergðina í aðalbyggingunni, og svo
var þar annars konar fólk og stað-
bundnara.
Þetta er þó ekkert smásafn, en
af hæðunum fimm voru tvær lokað-
ar vegna endurnýjunar og skipu-
lagsbreytinga, en þær opna síðar í
mánuðinum. Þetta telst, hvernig
sem á málið er litið, hið merkasta
safn. Eldri deildirnar, þangað sem
fáir rötuðu og þá trúlega vegna
ókunnugleika, er ómetanlegt fyrir
þjóðina. Það geymir ásjónur flestra
mikilmenna hennar á síðari öldum,
og mörg verkanna eru eftir nafn-
kennda málara eins og Hans Hol-
bein yngra, Sir Josuah Reynolds
og Thomast Gainsborough (sjálfs-
mynd). Holbein, hinn ágæti þýski
málari, kom fyrsttil Englands 1526
með meðmælabréf frá sjálfum
Erasmusi frá Rotterdam í fartesk-
inu og fékk ýmis verkefni upp í
hendurnar í gegnum Thomas Mo-
ore, forseta lávarðadeildarinnar.
Fluttist til Basel 1528 þar sem hann
festi sér hús. Þar gerðist það 9.
febrúar 1529 að nokkur verka hans
voru eyðilögð á tímum spellvirkja á
myndverkum. Holbein hélt svo aftur
til Englands 1532 og enn á ný með
meðmælabréf frá Erasmusi upp á
vasann. Var ráðinn til hirðarinnar
í London, fyrst og fremst sem
myndamálari, en auk þess skreytti
hann veggi og gerði uppkast að
heiðurshliðinu við krýningu Onnu
Boleyn. Það var svo er hann málaði
frábæra mynd af franska sendiherr-
anum að hann var ráðinn til hirðar
Cromwells, og 1536 í þjónustu Hin-
riks áttunda, sem gerði hann út í
marga leiðangra til meginlandsins
til að mála giftingarhæfar prinsess-
ur. Hann málaði ekki einungis
myndir fyrir konunginn og hirðina
heldur gerði hann uppköst að ílát-
um, skartgripum, vopnum og felu-
búningum. Holbein skjalfesti á frá-
bæran hátt á dúka sína ásjónur
konungs, einstakra drottninga hans
og meðlima hirðarinnar, og telst
með í að rótfesta þá hefð að gera
myndir af stórmennum þjóðarinnar.
Og þótt til séu eldri myndir af aðlin-
um, margar eftir óþekkta listamenn
og þær sumar hinar athyglisverð-
ustu, þá lyfti Holbein faginu á
æðra tilverustig.
Það sem enska þjóðin hefur gert
og gerir enn í ríkum mæli, er að
huga að þessari hlið sjónrænnar
sagnfræði, því á neðstu hæðinni
voru myndverk af flestum nafn-
kenndustu Englendingum aldarinn-
ar á öllum sviðum lista, vísinda og
þjóðmenningar, myndlistarmönn-
um, rithöfundum, dans-, leik- og
tónlistarfólki, vísindamönnum,
stjórnmálamönnum, tiginbornu
fólki allt upp í konunga, drottning-
ar, prinsa og prinsíppur. Og síður
einangraðist þetta við hið svonefnda
sígilda ,jakkafataportrett“, heldur
mátti sjá margar útgáfur af list-
greininni, sem kæmu landanum
spánskt fyrir sjónir, og síður er
vænlegt til vinsælda á efri stigum
þjóðfélags okkar. Að þessu leyti eru
við snöggtum íhaldssamari en Eng-
lendingar, og má geta þess, að á
heiðursvegg er inn er komið blasir
við splunkunýtt málverk af Elísa-
betu drottningu og hún aldeilis ekki
fegruð og þó er þetta mynd sem
gerð var að undangenginni sam-
keppni og þannig verðlaunamynd!
En hún er þarna einnig mun yngri
í fjölfaldaðri túlkun Andy Warhols
og háttstemmdum litum, og ímynd-
in hefði allt eins sómt sér á amerísk-
ar bauna- og súpudósir. Ekkert
veit rýnirinn af viðbrögðum drottn-
ingarinnar varðandi hið ófegraða
skilirí af sinni tign, en minnist þess
að Sara (Winston) Churchill, spúsa
stjórnvitringsins, brenndi að stegg-
inum látnum frammúrskarandi
málverk af honum eftir Graham
Sutherland, fannst hann ekki taka
sig nógu vel út! Tímarnir eru þann-
ig breyttir því nú umbera stórmenn-
in bersýnilega ýmsar aðrar útgáfur
Catherine Howard var aðeins
nítján ára að aldri, er hún
varð fimmta kona Henriks
VIII. Hún var einföld og ást-
leitin og notaði áhrif sín við
hirðina til að ráða aðdáendur
sína I áhrifastöður nærri sér.
Ástarævintýri hennar bárust
hugsanlega til eyrna kon-
ungi, og hún var sökuð um
hórdóm í líkingu við frænku
sína Onnu Boleyn, nærri sex
árum áður. Hún var fundin
sek og hálshöggvin líkt og
Anna í febrúar 1542. Um er
að ræða eftirgerð af mál-
verki eftir Hans Holbein.
en sannverðugar og fijóhirslulausar
jakkafatakortagerðir af eigin ásjón-
um, mökum og skyldmennum.
Annað sem kom mér nokkuð á
óvart, var hve stílbrögðin voru
mörg og að hér var Ijósmyndin allt
eins gjaldgeng og málverkið sem
setti óneitanlega sérstakan svip á
sýninguna og hann af áhugaverðari
tegundinni. Hér er vel að merkja
um að ræða, að ná sterkum skap-
gerðareinkennum úr myndefnunum
og þá skiptir miðillinn ekki endilega
aðalmáli heldur útkoman. Nútíminn
vill bersýnilega sjá eðlisþætti við-
komandi í ásjónunum, jafnvel óvænt
sjónarhorn lyndiseinkunnarinnar,
sem bregður svo aftur ljósi á al-
þekkt sérkenni hennar, en mun síður
fegraða yfirborðsímynd. Við getum
orðað það svo að skoðandinn segi
við sjálfan sig „þama er hann/hún
ljóslifandi komin/n, og í eigin per-
__________BÆKUR
F r æ ð i b ó k
f STRAUMSAMBANDI: RAF-
MAGNSVEITA REYKJAVÍKUR
75 ÁRA, 1921-1996
eftir Sumarliða R ísleifsson,
Reykjavík 1996,248 bls.
HÖFUNDUR þessarar bókar hefur áður
ritað tvær bækur í Safni til Iðnsögu íslend-
inga. Ágætar bækur voru það, sem ég las
mér til mikillar ánægju. Með fyrri bókinni
gaf hann raunar tóninn um fyrirkomulag
og efnistök þessa mikla og ágæta ritsafns.
Það var því vel til fallið að hann skyldi val-
inn til að rita sögu Rafmagnsveitu Reykja-
víkur. Nokkuð hefur honum þó verið skorinn
þröngur stakkurinn bæði hvað tíma og efnis-
umtak varðar. Eitt ár er skammur tími til
heimildaöflunar, úrvinnslu gagna og ritunar
og fróðlegt hefði verið að fá meira að vita
um starfsfólk og vinnustað. Bókin hefði að
ósekju mátt vera töluvert lengri. En innan
sinna marka er hún vandað rit og gegnir
vissulega sínu hlutverki.
Ljós yfir landi
Mikil bylting var það þegar
rafmagnsljós tóku að flæða um
borgina, lýstu upp höll og hreysi
og leystu af hólmi olíulampa og
gasljós. Svo ekki sé minnst á
þegar gömlu kolaeldavélarnar
hurfu af sjónarsviðinu og elda-
mennska gekk fyrir rafmagni.
ÓraQarlæg finnst manni þessi
tíð. Samt eru ekki nema 75 ár
síðan rafstöðin við Elliðaár tók
til starfa og mun styttra frá því
að landsmenn allir gátu notið
þessara gæða.
Saga þessa ævintýris - hvað
Reykjavík varðar — er sögð í
þessari bók. Fyrst er að vísu
forsaga - saga mós og steinol-
íu, baráttu fyrir að kynna mönn-
um rafmagn, gasnotkun og litlar einkaraf-
stöðvar sem gengu fyrir mótorum.
Sumarliði R.
ísleifsson.
veitan og
stjórnvöld
í öðrum kafla er fjallað um
virkjun í Elliðaám. Ekki gekk
alveg þrauta- eða deilulaust að
taka þá ákvörðun. Öllu því, sem
og byggingu stöðvarinnar og
starfsemi í upphafi, er hér vel
lýst.
Brátt kom að því að menn
vildu meira rafmagn. Borgin
stækkaði og rafmagnsþörf
jókst til margra hluta. Þá var
fyrst virkjaður Ljósafoss í Sogi,
síðan var sú virkjun stækkuð.
Enn var írafoss virkjaður og
ioks kom Steingrímsstöðin.
Saga þessara framkvæmda og
sitthvað er að þeim lýtur er
sögð í þriðja kafla. Fjórði
kaflinn ber heitið Rafmagns-
orkukaupendur - Samskipti við
Þetta er einkar fjölbreytilegur
og skemmtilega skrifaður kafli. Víða er við
sögu komið, svo sem um rafmagnstæki,
rafhitun, notkun rafmagns í atvinnulífi,
verðlagningu rafmagns, innheimtu o.fl. Þá
er í stuttum lokakafla minnst á húsnæðis-
mál Rafmagnsveitunnar, félagsstörf og
skógrækt í Elliðaárhólma. Þetta síðast-
nefnda er einkar merkilegt framtak, því
Elliðaárhólminn er orðinn fögur og dýrmæt
náttúruperla, sem margir njóta.
í bókarlok er að finna yfirlit og niðurstöð-
ur. Skilgreiningar á helstu hugtökum í raf-
fræði og raforkukerfum eru teknar saman
af Guðleifi M. Kristmundssyni. „Summary
and Conclusions“ er á ensku og loks eru
allar þær skrár sem í vönduðu riti af þessu
tagi þurfa að vera. Myndefni er ríkulegt,
skemmtilegar sögulegar ljósmyndir,
mannamyndir, myndir af hvers kyns tækj-
um, jafnvel skopmyndir. Þá eru víða inn-
felldir textar.
Allt er ritið hið vandaðasta að allri gerð
bæði hvað innihald og útlit varðar. Helsta
aðfinnsla mín er að það er á stundum full
ágripskennt og það hefði gjarnan mátt ná
til fleiri þátta.
Sigurjón Björnsson.