Morgunblaðið - 01.10.1996, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 1. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Morgunblaðið/Þorkell
Söngkonan Lena Willemark náði með sínum óvenjulega söngmáta
oft að túlka verkið sterkt.
Fijóangi
ókunnrar
framtíðar
Sól
égsá
TÓNLIST
Langholtskirkja
SINFÓNÍUTÓNLEIKAR
Sinfóníuhljómsveit íslands, undir
stjórn Anne Manson, flutti verk eftir
Jon Oivind Ness, Jukka Tiensuu og
Karin Rehnqvist. Einsöngvari: Lena
Willemark. Lesarar: Þórunn Guð-
mundsdóttir og Agústa Sigrún Ág-
ústsdóttir. Laugardagurinn 28. sept-
ember, 1996.
TÓNLEIKARNIR hófust á Dandy
Gabage eftir Jon Oivind Ness. Tón-
efni verksins er unnið úr glissando-
ferli, sterkum og þéttskipuðum
hljómum og „impróvisakenndum"
tónmynstrum. Hljómskiptin, sérlega
kraftmikil og studd sterkum slag-
verksleik, voru alloft nokkuð áhrifa-
mikil en allt of langdregin. Annað
verkið á efnisskránni var Halo, eftir
Jukka Tiensuu. Nú bregður svo við,
að með þessu verki eru engar „pró-
gramnótur" og er það vel.
Hljómsveitinni var skipt og voru
nokkrir hljóðfæraleikarar staðsettir
fyrir aftan og til hliðar við hljóm-
leikagesti, þannig að hljómanin var
„sterofónisk" og oft nokkuð blæ-
brigðarík. Tónefni verksins er nær
Tónhæð,
TÖNLIST
Islenska ðperan
KAMMERTÓNLEIKAR
Caput hópurinn flutti tónverk eftir
Arne Nordheim, Anders Nilsson,
Johan Hammerth, Bent Sörensen,
Hans Abrahamsen og Veli-Matti
Puumala. Einleikarar: Kolbeinn
Bjamason, og Sigurður Ilalldórsson.
Stjómandi: Guðmundur Óli Gunnars-
son. Föstudagur 27. september.
TÓNLEIKARNIR hófust á Tract-
atus, fyrir flautu og kammersveit,
eftir Arne Nordheim.Þetta er áferð-
arfallegt verk, sem bauð flautunni
til skemmtilegrar tónveislu, krydd-
aðrar með fallegum blæbrigðum á
selestu og bassahljóðfæri, við ágæt-
an en svolítið kaldan leik Kolbeins
Bjarnasonar. Annað verkið, Diverti-
mento, eftir Anders Nilsson, er þrá-
stefjuð tematík en einnig gat þar
að heyra fallega hljómandi tvíradd-
anir.
Eftir Johan Hammerth var flutt
verk sem nefnist Clouds og er í
raun samspil á milli einleiks slag-
hljóðfæra og dulúðugrar og þoku-
kenndrar tónskipanar hljóm-
sveitarinnar. Höfnun lagferlis,
hinnar láréttu tónlínu og háttbund-
ins hryns er einkennandi fyrir
alger höfnun á láréttu tónferli, að
undanteknum smá stefjum, sem
flytjast á milli hljóðfæra án þess að
mynda samfeilda tónlínu en mikið
lagt upp úr því að leita eftir leik-
tæknilegum tónhugmyndum.
Lokaverkið á tónleikunum var
Solsángen, eftir Karin Rehnqvist.
Verkið er samið fyrir hljómsveit, ein-
söngvara og tvo lesara. Textinn er
bæði sóttur í íslenska fornkvæðið
Sólarljóð og vísur úr sænsku sálma-
bókinni, svo og ljóðabrot eftir Sandro
Key-Áberg, Emil Hagström og
Gunnar Ekelöf. Það sama á við um
verk Rehnqvist og fyrri verkin á
efnisskránni, að lítið er unnið út frá
láréttu tónferli. Hljómskipti og and-
stæð blæbrigði voru mikið notuð á
móti áttundarstökkum og hægferð-
ugum tónstigum, sem trúlega á að
vera eins konar tóntúlkun á ferli
sólarinnar. Verkið er á margan hátt
mörg verkin, sem flutt hafa verið
á tónlistardögunum og þá er rétt
að hafa í huga, að Pierre Boulez
segir, að efniviður tónverka varði
í raun aðeins tónhæð (þar sem
andstæðurnar séu háir og lágir
tónar), hraða (andstæð hrynmynst-
ur) og styrkleika (veikt og sterkt)
og svo virðist sem þessar 30 ára
gömlu kenningar og annað, sem
varðar nútímahljóðumhverfi
manna, séu enn ráðandi í tónsmíða-
kennslunni á Norðurlöndunum.
Þessi viðhorf til tónefnis mátti
greina í verki eftir Bent Sörensen,
sem ber nafnið Minnelieder-Zweites
M. Einkennilegar útlistanir, „pró-
gramnótur", tónskálda á tónverk-
um sínum, eins og þær birtast í
efnisskrá, eru oft merkilega á skjön
við heyrð verkanna. Um verk sitt
segir Bent Sörensen, en það er sam-
ið 1988 og endurskoðað 1994, að
„í nýju umrituninni hafa nýjar lag-
línur verið dregnar upp úr lágvær-
um öldum og kraftmiklum boðaföll-
um“. Það verður að segjast eins og
er, þó verklega sé vel unnið, að
verkið er ekki efnismikið en sér-
kennilegt og á köflum skemmtilega
skrítið og var sérlega vel flutt af
Caput-hópnum.
Eftir hlé var flutt Lied in Fall
eftir Hans Abrahamsen, fyrir selló
og hljómsveit. Tónmál verksins er
einfalt, leikur með tónstiga og tón-
áhrifamikið og náði söngkonan Lena
Willemark, með sínum óvenjulega
söngmáta, oft að túlka verkið sterkt
og á nokkuð frumstæðan máta.
Undir lokin hjöðnuðu átökin og end-
aði verkið á næturljóði, kyrrlátu og
fallega hljómandi, sem Willemark
söng mjög fallega. Lesarar höfðu
nokkuð að sýsla en hvísl þeirra
heyrðist illa og „kanónískur" lestur
þeirra huldi að nokkru textann.
Anne Manson er frábær stjórn-
andi og allt að því vélrænn sláttur
hennar er auðvitað í anda verkanna.
Auðheyrt er að Sinfóm'uhljómsveit
íslands kunni vel við sig, undir henn-
ar leiðsögn, því hljómsveitin lék mjög
vel en mikilvægur þáttur í flutningi
nútímatónlistar, er nákvæmt sam-
spil, sem oft er í raun eina krafan
um túlkun nútímatónlistar, hvort
sem leikið er sterkt eða veikt.
Jón Ásgeirsson
mynstur sem hljóma eins og þegar
allir eru að tala við sjálfan sig. Á
móti þessum nið er sellóinu ætlað
að flytja hægferðugar línur og var
leikur Sigurðar Halldórssonar ekki
beint sannfærandi, enda var lítil
samvirkni á milli hljóðfæranna, eins
og flytjendur væru ekki að leika
sama verkið og má vera, að ekki
aðeins tónmáli verks-
ins sé um að kenna
en einnig ónógum
æfingatíma, sem að
nokkru á við um
flutning allra verk-
anna nema Minn-
elieder.
Það var hins vegar
hægt að heyra sam-
virkni hljóðfæranna
í síðasta verkinu á tónleikunum,
Chant-Chains, eftir Veli-Matti Puu-
mala, sem er í alla staði áheyrilegt
og töluvert átakamikið. Að baki
ómstreitunnar í verki Puumala býr
einnig hefðbundin tónhugsun, með
tilvísan til genginna tónskálda.
Guðmundur Óli Gunnarsson stjórn-
aði hljómsveitinni í öllum verkunum
og þarna virðist hann vera á heima-
velli og kunna þar vel til verka en
trúlega hefði þurft meiri æfinga-
tíma fyrir þessa tónleika. En það
er önnur saga.
Jón Ásgeirsson
TONLIST
Höfðaborgin
í Ilafnarhúsinu
ELEKTRO-AKÚSTIK
TÓNLEIKAR
Flutt voru rafverk eftir Per Arvids-
son Bremmers, Jukka Ruohomaki,
William Brunson og Henrik Hellsten-
ius. Einleikari Sigurður Halldórsson.
Föstudagurinn 27. september, 1996.
RAFTEKIN tónlist hefur
nokkra sérstöðu innan þeirrar af-
mörkunar sem kallast alvarleg
tónlist. Megnið af henni er aðeins
til í upptökum, því enn hefur ekki
tekist að búa svo um hnútana, að
flytja megi hana beint með sér-
gerðum rafhljóðfærum. Skipta má
raftekinni tónlist í nokkra flokka.
Tónverk, 1) unnin eingöngu úr
rafmynduðum hljóðum, 2) sem eru
upptökur á hljóðfæraleik og/eða
söng og tali, 3) sambland rafhljóða
og upptekinna hljóða og/eða tóna,
4) hljóðverk sem nefnd eru „Music
Concrete“ og eru oftast hreinar
upptökur t.d. á náttúruhljóðum
eða öðru í hljóðumhverfi manna
og dýra og 5) tölvuunnin tónlist.
í raun hefur harla lítil þróun orðið
í gerð slíkra verka, síðan segul-
bandið kom fram og tilraunir tón-
skálda oft verið fálmkenndar og
hafa mest tilviljanir og tækjakost-
ur ráðið hversu til tókst. Þrátt
fyrir ýmis vandamál mun líklegt
að þama liggi
fijóangi þeirrar
framtíðar, sem
enn er ekki hægt
að spá neinu um
og telja margir,
að þá fyrst komist
skipan á þessi
mál, er tiitækar
verða ýmsar gerð-
ir „rafhljóðfæra“,
sem stilla megi saman eins og
hljómsveit á tónleikum. Það er
nefnilega niðursuðan, sjálf upp-
takan, sem mun aldrei ná því
marki að koma í staðinn fyrir lif-
andi flutning. Þversögnin varðandi
raftekna tónlist liggur í nærri
óþijótanlegum möguleikum til
hljóðmyndunar og mótun hljóð-
anna og svo því, að ekki er hægt
að útfæra þessar hugmyndir í „lif-
andi“ flutningi, nema að mjög tak-
mörkuðu leyti.
Tónleikarnir hófust með verki
eftir Bremmers, er nefnist Talk
Innovation Chant og er það sam-
bland upptekinna hljóðfæratóna
og rafmótaðra hljóða. Verkið er
langt, nokkuð vel unnið, þótt fátt
nýtt sé þar að heyra. Scratches
eftir Jukka Ruohomáki er „concr-
ete“ tónlist. Hljóðgerð þess er
unnin úr hljóðum mynduðum með
því að skrapa eða beija járnplötu
og heyrast þau bæði óbreytt og
mótuð með ýmsum hætti í styrk
og lengd. Þetta sérkennilega
skrapverk var eiginlega sérstæð-
asta verkið á tónleikunum og var
fyrri hluti þess bestur.
Raftónsmiðum hættir oft til að
ofnota hljóðefnið en eftir að hafa
heyrt sömu hljóðmyndina þrisvar
sinnum eða í langan tíma, hefur
hljóðið verið meðtekið og greint,
eins og orð, og því getur sífelld
endurtekning orkað þreytandi og
jafnvel verið til leiðinda. Þetta á
að nokkru við þriðja verk tónleik-
anna, sem nefnist Inside Pando-
ra’s Box og er eftir William Brun-
son. Þetta er upptökuverk, þar sem
tal, sumt mótað og annað hreint,
er víxlað á við hljóðfæraleik, sem
á köflum eru eins og smá brot úr
popptónverki. Þetta verk gæti sem
best verið unnið af fréttamanni á
útvarpsstöð, þar sem hrúgað er
saman tilvitnunum úr útvarps-
fréttum og notuð milliþátta- og
tilkynningarstef, sem eru oft ótrú-
lega þreytandi fyrir hlustendur. í
einu orði sagt, þetta verk er göm-
ul lumma og var auk þess leiðin-
lega langdregið.
Lokaverk tónleikanna var
Ricercare fyrir selló og segulband,
eftir Henrik Hellenius. Verkið er
mjög vel unnið, þar sem segul-
bandið er notað sem samleiksaðili,
eins og gerist með píanóundirleik.
Margar tilraunir hafa verið gerðar
með samskipan hljóðfæra og
segulbands og oft hefur tilviljun
ráðið miklu um endanlega gerð
verksins en þetta verk var hins
vegar mjög nákvæmlega samstillt
í tónmáli sellósins og bandsins og
á köflum skemmtileg tónsmíð, sem
naut góðs flutnings Sigurðar Hall-
dórssonar.
Raftónleikar þessir gáfu nokkra
hugmynd um mismunandi gerðir
rafverka. Athyglisverð má telja
verkin Scratches, eftir Ruohomáki
og sérstaklega Ricercare, eftir
Hellenius, ekki fyrir nýjungar,
heldur músíklegt innihald verks-
ins, sem auðvitað er ávallt megin-
atriðið í tónsmíði.
Jón Ásgeirsson
hraði o g styrkur
Sannir o g góðir listamenn
TONLIST
Norræna húsið
NORRÆNIR
MÚSÍKDAGAR 96
Flytjendur Matti Rantanen, Signý
Sæmundsdóttir og Bryndís Halla
Gylfadóttir. Laugardagur 28. sept-
ember 1996.
HARMÓNÍKAN einasta var
fyrrum sungið við annan tónlist-
arstíl en þann sem harmóníka
Matti Rantanen kynnti á hádegis-
tónleikunum í Norræna húsinu á
laugardaginn. Matti tók hljóðfærið
nokkuð öðrum tökum en þeir
harmóníkuleikarar sem oftast hey-
rast og kenndir eru við yndið mitt.
Matti Rantanen er enda margverð-
launaður snillingur á hljóðfærið og
prófessor við Sibelíusar Akadem-
íuna í Helsinki og kynntur í efnis-
skrá sem einn færasti harmóníku-
leikari heims. Við að heyra flutning
hans á Feux follets eftir finnska
tónskáldið Tapio Tuomela, sem
jafnframt starfar sem hljómsveit-
arstjóri, var strax auðheyrt að hér
var ekki um neinn venjulegan
harmóníkuleikara að ræða heldur
þroskaðan listamann sem skilaði
fremur einfaldri tilraunasmíð svo,
að úr varð eftirminnilegur flutn-
ingur. Sem fyrr segir var verkið
ekki sérlega áhugavert, einfalt í
byggingu og leitandi en sýndi þó
að hljóðfæri, harmóníkan, á ótal
möguleika fyrir nútímatónsmíðar,
a.m.k. þegar meistari sem Rantan-
en stýrir vindum og tónum.
Talking/Singing, geispar,
hrotur. Signý Sæmundsdóttir
hefur margoft sýnt að flutningur
nútímatónlistar liggur mjög vel
við henni og_ standa henni þar
fáir á sporði. Á laugardagstónleik-
unum söng hún tónlist, án undir-
leiks, eftir norskan höfund, Geir
Johnson, við kvæði eftir E.E.
Cummings sem nefnist Talk-
ing/Singing. Hér var á ferðinni
eitt af þeim verkum þar sem flytj-
andinn skiptir miklu meira máli
en merkin á nótnablaðinu, og þarf
ekki einu sinni nótnablað til. Signý
varð að framkvæma ýmis þau
hljóð sem venjulega koma söng-
röddinni lítið við, eins og t.d.
geispa, hrotur, pa, pi, iss. Tala
eitthvað sem líktist japönsku,
brosa og hlæja á líklega til þess
ætluðum stöðum og nota hin ólík-
legustu registur söngraddarinnar.
Allt þetta gerði Signý eðlilega og
sannaði Signý sig sem sannan og
góðan listamann með flutningi
sem var hreint briljant.
Stórabeltisbrúin. Viðamesta
verk tónleikanna frá tónhöfundar-
ins hendi, var verk Danans Karst-
ens Fundal, Figure and Ground
Study. Bryndís Halla Gylfadóttir
lék þetta að mörgu leyti efnismikla
einleiksverk á sellóið sitt. Þrátt
fyrir útleggingar höfundarins í efn-
isskrá á verki sínu, þar sem hann
segir að ein hugmynd fæði af sér
aðra, þá gat ég ekki að því gert að
í gegn um allt verkið fannst mér
ég heyra verðandi umferðargnýinn
af stórvirki Dana, Stórabeltis-
brúnni, sem enn er ekki komin í
notkun en á stutt í að umferðarg-
nýrinn verði öllum heyranlegur.
Úr einföldu mótífí þræddi Bryndís
Halla sig í gegn um grófar og fín-
ar víddir sellósins og endaði á und-
urfallegum lagstúf, unnum upp úr
fjölbreyttu efni verksins. Þessu
verki spái ég lífdaga, a.m.k. fái
það jafn sannfærandi meðferð og
Bryndís gaf því.
Ragnar Björnsson