Morgunblaðið - 01.10.1996, Side 40

-40 ÞRIÐJUDAGUR 1. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
+
AÐSENDAR GREINAR
Lotning fyrir lífi
MAÐUR er nefndur Albert
Schweitzer, læknir, heimspeking-
ur, mannvinur, sem lifði og starf-
aði lengst af við frumstæð skilyrði
inni í svörtustu Afríku, þar sem
baráttan um brauðið er hvað hörð-
ust og eitt dýrið lifir á öðru.
í þessum myrkviði starfaði hann
til þess að lina þjáningar inn-
fæddra og hjálpa þeim við líkam-
lega kröm og bæta andlega vel-
ferð þeirra. Og þarna varð til sú
heimspeki eða siðfræði, sem er
-+5tði fögur og lærdómsrík og
gæti falist í þremur orðum: Lotn-
ing fyrir lífi.
Mér kemur þetta í hug nú vegna
umræðna í fjölmiðlum að undan-
förnu um verknað sem gengur
gegn þessari kenningu. Fjölskylda
ein gekk til fjalls til að njóta kyrrð-
ar, friðar og fegurðar á síðsumar-
degi, foreldrar með börn sín, og
Gail flísar
- V — tlvl
FtI iLL
- s
Stórhöfða 17, við Gullinbrú,
sími 567 4844
upp í hugann kemur
falleg mynd. En svo
verður lítið dýr á vegi
þeirra, sem raunar er
einn hlekkur í þeirri
náttúru sem þau voru
að skoða og njóta og
þetta litla dýr átti
eflaust heimili sitt og
afkvæmi og maka
þama í fjallshlíðinni,
en það átti ekki grið-
land í hugum þessara
„náttúruskoðara" og
var elt uppi, króað af
og drepið með egg-
hvössu gijóti. Þetta er
ljótur endir á góðri
ferð og hefir vakið óbeit margra.
En nú langar mig til þess að
víkja frá þessu leiða atviki, að sið-
fræði Schweitzers, en ég hefi áður
vitnað til hennar opinberlega og
ég tel, að hún eigi erindi til allra,
ekki síst þeirra sem stæra sig af
því að vera veiðimenn úr veiði-
mannaþjóðfélagi og að þeir eiga
allan rétt til að drepa og eyða og
jafnvel mergsjúga þá náttúru sem
þeir eru raunar hluti af.
Siðfræði Schweitzers er einföld
og skýr. Hann segir m.a. „Þegar
maður skoðar huga sinn kemur
fljótt fram þessi meðvitund: Ég
er líf, sem vill lifa meðal lífs sem
vill lifa. í öllu sem lif-
ir umhverfis mig er
sami lífsvilji knúinn
sama afli. í sínu eigin
lífi lifir maðurinn
einnig annarra líf. Þar
með sér hann mið,
sem hann á að lifa
eftir: Að vernda líf,
styrkja líf, styðja
þroskahæft líf til þess
að njóta sín sem best.
Þetta er gott. Hitt er
illt að eyða lífi eða
vinna því tjón, hamla
þroskahæfu lífi. Þetta
er hin algilda megin-
regla siðfræðinnar.
Siðfræðin hefir hingað til aðeins
fengist við afstöðu mannsins til
manna. En þetta er of takmarkað
viðhorf. Allt líf á að vera mannin-
um heilagt, líf jurtar og dýra alveg
eins og líf mannsins. Ollu sem lif-
ir á hann að hjálpa, hann á að
finna til takmarkalausrar ábyrgð-
ar gagnvart öllu sem andar.
Sú siðfræði sem byggist á lotn-
ingu fyrir lífi felur í sér allt, sem
vér nefnum kærleik, meðaumkun,
hjálpfýsi, hluttekningarsemi. En
nú býr tilveran yfir þeirri ægilegu
gátu að lífsviljinn er sjálfum sér
sundurþykkur. Ein lífveran lifir á
annarri. Og maðurinn kemst ekki
Ragnar Fjalar
Lárusson
í Skeifunni
Skeitan
Skeifan
J U' Höfum á boðstólum, auk lyfja, allar
almennar apóteksvörur svo sem
/ hjúkrunarvörur, heilsuvörur,
hreinlætisvörur, snyrtivörur,
barnavörur, linsuvökva o.fl.
Afsláttur til elli- og örorkulífeyrisþega:
20% af lyfseðilsskyldum lyfjum.
10% af öllum öðrum vörum
Almennur afsláttur:
10% af lyfseðilsskyldum lyfjum
Opið virka daga kl. 8 - 19
og laugardaga kl. 10 - 16
Skeifan
SKEIFUNNI 8, RFYKJAVÍK
SÍMI: 588 1444, FAX 588 1443
F R í HEIMSENDINGARÞJÓNLSTA VIRKA DAGA OG LAUGARDAGA
Allt líf á að vera mann-
inum heilagt, segir
Ragnar Fjalar Lárus-
son, öllu sem lifir á
hann að hjálpa.
heldur hjá því að lifa á öðru lífi,
tortíma verum til þess að geta
bjargast sjálfur. Þetta er lögmál,
sem ekki verður umflúið. En
manninum ber að takmarka nauð-
ung þess eftir megni. Því ber hon-
um að afneita sundurþykki lífsvilj-
ans eftir því sem í hans valdi
stendur, auðsýna öllu kviku mis-
kunn, forðast að valda þjáningu
og reyna að hjálpa öllu sem finnur
til.
Sú lífsafstaða sem byggist á
lotningu fyrir lífinu er jákvæði og
æðsta hugsjón hennar er að mað-
urinn þroskist í kærleika." (S.E.
Albert Schweitzer.)
Það er því skýlaus skylda allra
manna að fara vel með dýrin, og
þegar þarf að aflífa þau, skal það
gert á mannsæmandi hátt. Dýrin
eru minni en vorir minnstu bræð-
ur, og ef til vill muna einhveijir
ennþá hvað Frelsarinn sagði um
þá: „Allt sem þér gjörið einum
minna minnstu bræðra það hafið
þér gjört mér.“
Að lokum vil ég minna alla,
ekki síst þá sem telja sig eiga og
ráða í náttúrunnar ríki, á þessi orð
Ritningarinnar: Villist ekki. Guð
lætur ekki að sér hæða. Það sem
maður sáir mun hann og upp-
skera. Fram hjá því lögmáli kemst
enginn maður.
Höfundur er prófastur.
Helgi Hálfdanarson
I vændum
í RÍKI náttúrunnar skiptast á
skin og skúrir, ísaldir og blóma-
skeið. A ferli þróunar verða hæð-
ir og lægðir, gróska og hnignun.
Þvílíkur öldugangur er saga
þjóða; slík er framvinda menning-
ar á flestum sviðum. Þar skiptir
sköpum hversu vel góðærið hefur
búið í haginn þegar harðnar í ári.
Eftir það heillaskeið íslenzkrar
tungu, sem oss er tamt að kalla
gullöld bókmennta vorra, gekk
yfir íslenzkt mannlíf sú ógnaröld
sem aldrei verður með orðum lýst
og telja má undur að þjóðin skyldi
lifa af. En svo kjarngott var eðli
hennar að hún hélt velli; og mik-
ils háttar bókmenntir voru orðnar
þjóðtungunni slík kjölfesta, að
hún komst af og öðlaðist í fyll-
ingu tímans sinn fyrri ljóma. Og
aldrei hafa íslendingar lagt meiri
rækt við sína „dýru feðratungu"
en á þeirri öld sem senn er á
enda runnin.
Þess er þó ekki að dyljast, að
veðrabrigði liggja í lofti. Bylgju-
gangur virðist enn ætla að stað-
festa lögmál sitt. Vakinn er grun-
ur um viðsjála lægð, sem vandséð
er hveiju muni tortíma eða skila
þegar frá líður. Skiptir þá mestu
hversu styrkar eru varnirnar.
Sem andsvar við hvatningu til
aðhalds og festu á liðnum árum
tekur gálaus fijálshyggja og laus-
látt umburðarlyndi smám saman
að veikja stöðu þjóðtungunnar í
samskiptum við ágengt heims-
mál. Jafnvel heyrist því haldið
fram, að ekki skuli rangt mál
leiðrétt, svo að enginn fari að tjá
sig á erlendu máli fremur en að
eiga á hættu ofanígjöf fyrir að
misþyrma móðurmálinu. Yrði þá
íslenzka eina tungumálið sem
ekki væri leiðrétt í íslenzkum
skólum. Hitt hefur mörgum
blöskrað, að móðurmálskennsla
skólanna skuli ekki vera burðugri
en svo, að foreldrar þurfi að
standa í því að leiðrétta jafnvel
fjölmiðla, sem hafa málspjöll fyr-
ir börnum þeirra sí og æ.
Margur horfir með hrolli til
þeirra kjara, sem vaxandi sam-
runi Evrópuþjóða muni skapa ís-
lendingum. Fásinna væri að loka
augum fyrir því, að svo kann að
fara, að íslendingum verði gert
ólíft án þess að gangast undir
meiri eða minni efnahags- og
stjórnarfars-afskipti valdfrekra
og gráðugra stórvelda, hvað sem
af kann að leiða. Fari svo, er
aðeins ein leið til að varðveita
sjálfstæða íslenzka menningu, og
það er verndun þjóðtungunnar.
Viðbúið er, að maklegt stolt af
fegurð landsins hrykki skammt
til þjóðhyggju, ef ekki kæmi til
dýrmætur menningararfur, sem
umfram allt er fólginn í tungu
vorri og sögu. Reyndar á saga
þjóðarinnar og bókmenntir fornar
pg nýjar ekki lítinn þátt í ást
íslendinga á landi sínu. Hætt er
við, að kenndir þeirra til íslenzkr-
ar náttúru og íslenzkra byggða
væru ekki þær sömu, hefði Jónas
aldrei dregið til stafs.
Einhvers staðar hef ég haldið
því fram, að meginástæðan til
þess, að varðveita beri sem flest-
ar þjóðtungur, sé sú, að það sem
sagt verður á einu tungumáli,
verður ekki sagt hið sama á neinu
máli öðru. Þegar þjóðtunga deyr,
glatar veröldin að eilífu dýrmæt-
um sköpunar-vettvangi, þar sem
upp gat vaxið sá gróður, sem
hvergi annars staðar hefði sprott-
ið fram. Hvorki gat Sonatorrek
né Gunnarshólmi orðið til á neinu
öðru máli en íslenzku, og því
verður hvorugt það kvæði þýtt á
neina aðra tungu. Til þess að
njóta þeirra til hlítar verða menn
að læra íslenzku og kynna sér
sögu íslendinga. Sama máli
gegnir um alla orðsins list.
Hvernig sem horfir, skiptir
mestu, að varðsveitir íslenzkrar
þjóðmenningar haldi vöku sinni
og beri gæfu til að forða móður-
málinu frá þeim óförum sem
gætu riðið því að fullu. Þar reyn-
ir á íslenzka skóla, íslenzka fjöl-
miðla, og íslenzka rithöfunda.
Það sem öðru fremur kallar
að, er veruleg efling móðurmáls-
kennslu í skólum. Því er ekkert
brýnna en að heija kennarastétt-
ina til þeirrar fremdar sem henni
ber. En þannig er nú að henni
búið, að yfir vofir vaxandi at-
gervisflótti. Augljóst mætti vera,
að það eina, sem honum fær
aftrað, er stórbættur hagur kenn-
ara á öllum skólastigum. Ekki
má við una fyrr en úrvalsfólk
laðast þar til starfa. Atburðir
gerast hratt nú á dögum, og á
þeim vettvangi þola úrbætur
enga bið. Ekkert minna en sjálf-
stæð íslenzk menning er í veði.
Fátt veit ég meiri viðurstyggð
í sambúð þjóða en þjóðrembu.
Hins vegar ber þess að minnast,
að íslenzkt mál varðar ekki að-
eins metnað og hag smárrar ey-
þjóðar. Glatist tunga Snorra og
Jónasar, yrði það óbætanlegt
áfall fyrir samféiag Jarðarbúa,
sem svo mjög á hamingju sína
undir því, að litrík og fijósöm
fjölbreytni fái dafnað á sem flest-
um sviðum menningar. Því mega
íslendingar aldrei gleyma, að
þeim er falin ábyrgð á einu merk-
asta ..bókmenntamáli veraldar,
sem hefur að geyma nokkuð af
því sem hæst ber í menningar-
sögu allra þjóða, og tekur list-
rænni þjálfun öld fram af öld.
Þeirri gersemi munu engir aðrir
bjarga, ef Islendingar sjálfir
bregðast hlutverki sínu, því virðu-
legasta og fegursta sem þeim er
falið.
+