Morgunblaðið - 03.10.1996, Page 44

44 FIMMTUDAGUR 3. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Launakerfi og vinnu-
tími - börn blekkingar
ÞANN 11. ágúst sl.
birti Morgunblaðið
grein eftir Ingibjörgu
Sólrúnu Gísladóttur
borgarstjóra undir
fyrirsögninni
„Stefnumörkun í
starfsmannamálum
Reykjavíkurborgar“.
L Þar segir m.a. að eftir
að gerð hafði verið
úttekt á stjórnkerfi
borgarinnar hafi verið
komið á fót starfshópi
um mótun starfs-
mannastefnu.
Það er fagnaðar-
efni að koma eigi á
Þorleifur
Friðriksson
heildstæðri stefnu í starfsmanna-
málum; skýrri, réttlátri og nú-
tímalegri, þar sem valddreifing
og skilvirkni verða höfð að leiðar-
ljósi, þar sem dregið verður úr
launamun kynjanna, þar sem fólki
verður gefinn kostur á símenntun,
starfsþjálfun og síðast en ekki
síst, sveigjanlegum vinnutíma.
Hvunndagssaga af Jóni Jóns
Við lestur nefndrar greinar
fylltist ég fögnuði yfir þessu
merka átaki sem virðist í bígerð.
Jafnframt hvarflaði hugur minn
til frásagnar kunningja míns,
Jóns Jónssonar, sem nýlega fékk
starf hjá Reykjavíkurborg. Áður
en hann var ráðinn sagði verð-
andi yfirmaður hans honum frá
kjaramálum, launin væru ekki há,
_ - þau væru reyndar ákaflega lág.
' Hann gæti hins vegar unnið það
upp með ómældri yfirvinnu. „En
það er ekki eins og hjá ríkinu,“
bætti yfirmaðurinn við, „engin
óunnin yfirvinna hjá okkur.“ Jón
horfði á manninn í forundran,
hvað átti hann við með „óunninni
yfirvinnu“? Helst datt honum í
hug að þetta væri einhvers konar
líkingamál; neikvætt forskeyti á
undan sögn sem dró allt til baka
sem fólst í nafnorðinu sem fylgdi
á eftir. Einhvers konar hauslaus
hamar án skafts. En það var at-
vinnuleysi og um lítið annað að
velja fyrir Jón en að taka starfinu
þrátt fyrir lág grunnlaun og enga
öunna yfirvinnu. Þegar hann innti
eftir raunverulegum launum
starfsmanna á stofnuninni var
honum tjáð að um slíkt þyrfti
ekki og mætti ekki spyija, ekkert
leyndarmál væri jafn-
vel falið.
Eftir að hann hóf
starf átti hann fyrst í
stað í nokkrum erfið-
leikum með að fá
greinargóð svör um
hvað hann ætti að
gera, hvert væri eigin-
legt starfssvið hans.
„Mér virtist ég geta
hangið þarna án þess
að gera nokkurn skap-
aðan hlut, en ég varð
að vera á staðnum.
Eftir að átta dagvinnu-
tímar voru liðnir gat
ég haldið áfram að
hanga á eftirvinnulaunum. Þetta
var og er niðurdrepandi." Ef þessi
reynsla Jóns Jónssonar er ekki
einsdæmi virðist full þörf á skýrri
stefnumörkun í starfsmannamál-
um, og að leitast verði við að „þróa
inntak allra starfa þannig að þau
veiti þeim sem störfunum gegna
aukna lífsfyllingu“, svo notuð séu
orð borgarstjóra.
Ástæða þess að ég segi þessa
sögu er sú að í henni felst eitt af
helstu meinum íslensks samfélags.
Þetta er í hnotskurn sagan af þeim
blekkingarvef sem atvinnulíf
landsmanna hefur verið fast í um
langt skeið; að bjóða lág grunn-
laun, en bæta þau upp með ein-
hveiju sem alls ekki má heita laun
fyrir unna dagvinnu. Yfirvinna er
þar lykilorð, yfirvinna sem oftar
en ekki hefur ekkert með vinnu
að gera.
Ef vilji er hjá borgaryfirvöldum
að koma lagi á starfsmannamál,
sem ég efa ekki, verður að huga
að vinnutíma. Ef vilji er af hálfu
annarra atvinnurekenda að auka
framleiðni fyrirtækja, sem ég efa
ekki, verður að huga að vinnu-
tíma. Ef vilji er af hálfu verka-
lýðshreyfingar að bæta kjör, sem
ég efa ekki, verður að huga að
vinnutíma. Ef vilji er af hálfu
aðila vinnumarkaðarins að draga
úr atvinnuleysi, sem ég efa ekki,
verður að huga að vinnutíma.
Það hefur sýnt sig bæði hér
og erlendis að krafan um stytt-
ingu vinnudags gengur í bylgjum,
hjaðnar á samdráttartímum en rís
á hagvaxtarskeiðum. í ljósi nýj-
ustu þjóðhagsspár er því ekki
vonlaust um að breyting geti orð-
Haustsending l—i

Mon.'i
frá C.M.
Stuttkápur
frá K.S.
Mikið úrval af
buxnadrögtum,
pilsdrögtum,
peysum o.m.fl.
®I0
crealim mademfíiselle
Laugavegi 97, s. 551-7015
Opið til kl. 17 laugard.
Krafan um styttingu
vinnudags, segir Þor-
leifur Friðriksson í
fyrri grein sinni, hún
gengur í bylgjum.
ið á vinnutímamálum íslendinga
á næstu misserum. Þar gæti borg-
arstjórn vissulega haft frum-
kvæði.
Hefðin
í árdaga íslenskrar verkalýðs-
hreyfingar var eitt helsta baráttu-
mál hennar að koma skikki á vinnu-
tímann. Átta stunda vinnudag sáu
menn þó í hyllingum sem óraljar-
lægt markmið, í tíma. í rúmi var
fjarlægðin hins vegar ekki mikil.
Þegar á fyrstu árum þriðja áratug-
ar hafði náðst þjóðarsátt í flestum
nálægum ríkjum, ýmist með heild-
arkjarasamningum eða löggjöf, um
að miða vinnudaginn við átta
stundir. Formlega séð hefur hér
einnig ríkt þjóðarsátt um átta
stunda vinnudag allt síðan í ágúst
1942, en í reynd er víðs fjarri að
svo sé. Þróunin eftir 1942 leiddi
nefnilega ekki til átta stunda raun-
verulegs vinnudags, jafnvel ekki á
atvinnuleysistímum. I reynd virðist
sem aðilar vinnumarkaðarins hafi
í samningum annaðhvort gengið
út frá því að vinnudagurinn sé
12-14 tímar, eins og hann var fyr-
ir stofnun verkalýðsfélaga, eða að
fólk lifi undir fátæktarmörkum.
Stytting vinnudagsins hefur m.ö.o.
verið formleg gjörð sem ekki hefur
leitt til styttri vinnutíma heldur
aðeins hækkað hlutfall launa fyrir
yfirvinnu.
í yfirliti Kjararannsóknar-
nefndar um meðalvinnutíma reyk-
vískra verkakarla á viku á tíma-
bilinu 1966-1992 kemur fram að
hann fór aldrei undir 48,7 stund-
ir. Meðalvinnutími verkakvenna
var heldur lægri eða 44 stundir.
Á atvinnuleysisárunum 1968-
1971 lækkaði meðalvinnutími
verkakarla úr 56,9 stundum á
viku (1966) í 55,6 (1969). Meðal-
vinnutími kvenna breyttist hins
vegar lítið. Á sama tíma var
vinnutími verkafólks í nágranna-
löndunum að færast undir 40
stunda markið og er nú víða kom-
inn niður í 33-37 stundir.
Hvað veldur?
Sú spurning hlýtur að vakna
hverjar séu rætur þess augljósa
munar sem er á vinnutíma og
launakjörum verkafólks hér og í
nágrannalöndum?
Vafalaust felst hluti svarsins í
einhæfu atvinnulífi, hráefnafram-
leiðslu og miklum sveiflum.
Meginhluti þessa vanda virðist þó
heyra fortíðinni til og víst er að í
ýmsum atvinnugreinum sem eru
óháðar (eða lítt háðar) ytri sveifl-
um, t.d. matvöruverslun, er sömu
sögu að segja.
I samflots-samningum síðustu
áratuga hafa menn hneigst að því
að standa vörð um einhveijar
gefnar þjóðhagslegar forsendur
sem gjarna hafa miðast við burð-
argetu illa staddra sjávarútvegs-
fyrirtækja, - stundum þeirra
verst settu. Grunntaxtar hafa því
verið afar lágir, en sérkjarasamn-
ingar getað bætt úr. Því lægri sem
grunntaxtar eru þeim mun meira
svigrúm hafa atvinnurekendur til
að veita launafólki sporslur þegar
vel gengur. Þegar svo er komið
að laun stórra hópa eru í engu
samræmi við taxta er eðlilegt að
upp komi spurningin; stéttarfé-
lög, til hvers? Þar sem launafólk
neyðist hins vegar til að lifa af
strípuðum töxtum sem eru undir
viðurkenndum framfærslumörk-
um, er eins eðlilegt að sama
spurning hrópi á svar; stéttarfé-
lög, til hvers?
Höfundur er sagnfræðingur.
Leiðsögn um Papey
- rangfærslur
í SUMAR fór ég
langþráða ferð út í
Papey á vegum Pap-
eyjarferða hf. á
Djúpavogi. Um 40
mínútur tók að sigla
út en skoðunartíminn
í eyjunni var um 2 1/2
klst. Ferðafókið taldi
um tuttugu manns og
voru Islendingar í
meirihluta. Leiðsögu-
maðurinn var ung
stúlka sem á ættir að
rekja til eyjarinnar.
Eg hafði orðið mér
úti um kynning-
arbækling frá fyrir-
tækinu um Papey og þar las ég
söguágrip hennar. í bæklingnum
er jafnframt kort af eyjunni með
helstu ömefnum.
Eftir að við komum í land í Átta-
hringsvogi fór stúlkan með hópinn
upp að vitanum á Hellisbjargi sem
er vestarlega á eyjunni og þar
fræddi hún okkur um eitt og ann-
að, m.a. þjóðsögur sem tengjast
staðnum. Síðan var gengið suður
af bjarginu og niður að tóftum sem
dr. Kristján heitinn Eldjárn gróf
upp og rannsakaði árin 1967, 1971
og 1981. Stúlkan upplýsti okkur
um að þetta væru svokallaðar
Papatættur og að þarna hefðu pap-
ar haft aðsetur. Eg spurði hvort
það væri sannað því eitthvað hafði
ég lesið um rannsóknir dr. Kristj-
áns á sínum tíma. Hún fullyrti að
svo hefði verið. Síðan benti hún á
tóftargijótið og sagði að það hefði
verið flutt ofan af landi, frá svæði
nálægt Djúpavogi, því ekkert slíkt
gijót væri að finna á eyjunni. Loks
fór hópurinn til bæjar og kirkju
þar sem það var frætt um bygging-
arnar og fólkið sem þar hafði lifað
og starfað.
Mér fannst frekar lítið til eyja-
ferðarinnar koma, þ.e.a.s. leið-
sagnarinnar, og sá mest eftir því
að hafa ekki gengið ein um með
kortið sem leiðarljós. Þannig hefði
ég komist um eyjuna alla á þeim
viðverutíma sem við höfðum og
getað skoðað hin margvíslegu ör-
Sesselja
Guðmundsdóttir
nefni og rannsóknar-
svæði sem dr. Kristján
hafði unnið á og fjall-
að um.
Eftir að ég kom
heim las ég um Pa-
peyjarrannsóknir dr.
Kristjáns í Árbók Hins
íslenska fornleifafé-
lags 1988 og einnig
þátt í Safni aust-
firzkra fræða, 3. bindi
1951, sem heitir Pa-
peyjarsaga og Papey-
ingar eftir Halldór
Stefánsson og Eirík
Sigurðsson. Við lest-
urinn komst ég að því
að leiðsögumaður Papeyjarferða
hf. hafði farið rangt með stað-
reyndir hvað snertir örnefni og
niðurstöður rannsókna í eyjunni.
1. Tóftirnar undir Hellisbjargi
bera ekki örnefnið Papatættur eins
og leiðsögumaðurinn sagði. Það
örnefni finnst „austariega á eynni,
skammt frá sjó upp frá (vestur
frá) Mávabyggðavík“ og eða
„Papatættur eru í lágum hól aust-
arlega á eynni." í báðum fyrr-
nefndum ritum heitir tóftin sem
leiðsögumaðurinn sýndi okkur
„Tóftin undir Hellisbjargi".
2. Það hefur aldrei verið sann-
að að papar hafi dvalið í Papey.
Dr. Kristján segir: „... og hafa
rannsóknir í Papey því hvorki
sannað né afsannað sagnir um
veru papa á íslandi fyrir komu
norrænna manna."
3. í þessum ritum kemur ekk-
ert fram um að grjótið í Tóftum
undir Hellisbjargi sé ofan af landi.
Dr. Kristján segir: „Efnið í vegg-
ina hefur verið nærtækt. Gijótið
úr björgunum að baki og til vest-
urs, og næg stunga var í mýr-
inni.“ I Árbókinni er að vísu getið
um gijót úr landi og þá hellur í
tengslum við „Sumarfjósið á Beru-
hól ... þær hafa allar verið fluttar
ofan af landi; engar slíkar hellur
finnast í náttúrunnar ríki í Papey.
Kunnugir menn telja líklegast, að
hellur þessar séu úr Blábjörgum
milli Melrakkaness og Geithellna.“
Þar blöstu við kletta-
borgir, segir Sesselía
Guðmundsdóttir, sem
minntu á papakofa.
í hinni heimildinni er sagt að sams-
konar hellur hafi aðeins fundist í
írskuhólum suðaustur á eyjunni.
Það er vísast þægilegt fyrir leið-
sögumenn að slengja öll því merki-
lega í einn pott og mata síðan
ferðamanninn með einum kjarnm-
iklum rétti á sama staðnum í stað
þess að æða vítt um þar sem sitt
lítið af hveiju er til frásagnar.
Leiðsögumenn verða að standa
undir nafni. Það er lágmarkskrafa
að fólk sem kaupir ferðir með leið-
sögn fái eins réttar upplýsingar
og mögulegt er. Síðast og ekki
síst ber ferðaþjónustunni í landinu
að virða rannsóknir virtra fræði-
manna og koma niðurstöðum
þeirra óbrengluðum til skila.
I lokin tilvitnun í skrif dr. Krist-
jáns þegar hann fór til Papeyjar
sumarið 1964: „Hvert sem litið var
blöstu við hinar einkennilegu
hamraborgir; Kastali, Einbúi og
enn fleiri, og í norðri skaut Arney
upp sjö kúptum kryppum. Minnti
þetta ekki' á mannaverk, borg-
hlaðna kofa, papakofa eins og á
Skellig Michael (á írlandi)? Það
skyldi þó aldrei vera? Og ég sá
fyrir mér forna forfeður vora,
komna sæbarða af hafi til nýja
landsins, sem þeir vissu ekki betur
en væri óbyggt mönnum. Þeir
horfa forvitnum augum til lands,
við þeim blasir eyja með kletta-
borgum, fagurlega og reglulega
kúptum. Þeir koma vestan um haf
og er í fersku minni að hafa séð
á eyjunum þar hina skrítnu kofa
þar sem einkennilegir menn
bjuggu, papar. Og einhver snjall
náungi segir: „Þetta eru bara eins
og papakofar. Þessi eyja mætti
heita Papey.“
Höfúndur er fiakeldismaður