Morgunblaðið - 21.11.1996, Blaðsíða 34

34 FIMMTUDAGUR 21. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ISLENZKA
BANKAKERFIÐ
A
ISLENZKA bankakerfið er mun dýrara og óhagkvæmara í
rekstri en bankakerfi hinna Norðurlandanna, segir í nýútkom-
inni skýrslu, sem tekin hefur verið saman á vegum Efnahags-
og framfarastofnunar Evrópu, OECD. Rekstrarkostnaður er hlut-
fallslega hæstur hérlendis, um og yfir 5% af niðurstöðutölum
efnahagsreiknings bankanna á árunum 1990-’94, en 2-3% að
jafnaði meðal banka og sparisjóða í Danmörku, Svíþjóð og Nor-
egi. Undantekning er, að rekstrarkostnaður sænskra banka var
5,35% 1992 og 6,46% árið 1993, en þar virðast liggja að baki
sérstakar ástæður.
Vaxtamunur var sömuleiðis hærri hér á landi, en í þessum
sömu löndum. Hiutfall hreinna vaxtatekna af niðurstöðu efna-
hagsreiknings var hjá dönskum viðskiptabönkum 3,83%, hjá
sænskum viðskiptabönkum 2,56%, hjá norskum viðskiptabönkum
2,92% og 4,14% hjá norskum sparisjóðum. í íslenzka bankakerf-
inu var þetta hlutfall langhæst eða 4,71%
Talsmenn íslenzkra banka setja ýmsa fyrirvara við samanburð-
inn í skýrslu OECD. Þeir segja, að langtímalán til fyrirtækja
kunni að vera hluti af bankakerfinu erlendis, en hér sé þessi
tegund lána hjá sérstökum fjárfestingalánasjóðum, ísland sé
strjálbýlt land og því sé dýrt að halda uppi viðamiklu útibúaneti
hérlendis. Að fjárfestingalánin séu utan bankakerfisins geri það
að verkum, að efnahagsreikningar íslenzkra banka séu minni og
stórt fámennt land hleypi reksturskostnaði bankanna upp. Þessar
staðreyndir geri samanburðinn óhagstæðan íslenzku bönkunum.
íslenzka bankakerfið hefur um áratuga skeið búið í mjög vernd-
uðu umhverfi og hefur ekki þurft að búa við utanaðkomandi
samkeppni. Þessi staða þess hefur að vísu breytzt nokkuð hin
síðari ár með auknu frelsi í flutningi fjár í milli landa. Einnig
hafa verðbréfafyrirtæki hafið samkeppni við bankakerfið, sem
hefur aftur svarað með eignaraðild að verðbréfafyrirtækjunum.
Alltaf eru einhverjar sérstakar aðstæður í hverju þjóðfélagi, sem
skekkja samanburð sem þann, sem skýrsla OECD fjallar um, en
ætla má að í þessum samanburði sé ekki meiri skekkja en í öðr-
um, sem gerður hefur verið á öðrum sviðum þjóðlífsins. Margt
hafa og íslenzkir bankar gert vel og má þar t.d. minna á að þeir
eru margir hverjir mun tölvuvæddari en bankar erlendis og í
fararbroddi í tölvuþjónustu við viðskiptavini sína.
Það breytir hins vegar ekki því, að hinn mikli kostnaður sem
fylgir íslenzka bankakerfinu er óviðunandi fyrir atvinnulífið og
almenning.
SJÁVARÚTVEGUR OG
UMHVERFISVERND
SAMSPIL hagsmuna sjávarútvegsins og umhverfisverndar-
sjónarmiða hljóta nú síaukna athygli. Nýlega ákváðu sjáv-
arútvegsráðherrar Norðurlanda að stefna að því að auðkenna
sjávarafurðir frá Norðurlöndum með þeim hætti, að fram komi
að þær komi úr fiskistofnum, sem ekki séu í útrýmingarhættu,
og að veiðistjórnun sé ábyrg. í framhaldi af þessu hélt norræna
ráðherranefndin ráðstefnu í Danmörku um sjávarútveg og um-
hverfismál, sem sagt er frá í Morgunblaðinu í gær. Þessi tengsl
eru sömuleiðis aðalumræðuefni Fiskiþings, sem hófst í gær.
Þessar umræður eru viðbrögð við þróuninni í ýmsum helztu
markaðslöndum okkar, þar sem fjöldahreyfingar umhverfis-
verndarsinna og stórir fiskkaupendur hafa tekið höndum saman
og krafizt þess að fiskurinn, sem neytendur leggja sér til munns,
sé veiddur með vistvænum hætti. Líkt og fram kom á ráðstefnu
norrænu ráðherranefndarinnar hefur hagsmunaaðilum í sjávar-
útvegi hætt til að líta á umhverfisverndarsinna sem öfgasinna
og ekki viljað ræða málin við þá. Staðreyndin er hins vegar sú,
hvort sem mönnum líkar betur eða verr, að sjónarmið umhverf-
isverndarsinna eiga mikinn og vaxandi hljómgrunn í markaðs-
löndum okkar og eru raunar hluti af markaðsumhverfinu þar,
sem við verðum að taka tillit til.
Það eru þannig hagsmunir sjávarútvegsins að jafnvægi sé
tryggt á milli umhverfissjónarmiða og hagkvæmnissjónarmiða
— raunar fer þetta tvennt í flestum tilvikum saman.
Miklu skiptir að sjávarútvegurinn taki nú frumkvæðið í þess-
um málum, í stað þess að láta umhverfissinnum og stórum fisk-
kaupendum það eftir. íslenzkir sjómenn og útgerðarmenn þurfa
til dæmis að sýna fram á að þeir stundi ábyrgar veiðar, jafnt
á heimamiðum sem á útmiðum, að fiskveiðistjórnunarkerfið
stuðli ekki að brottkasti afla, að vinnsluaðferðir séu vistvænar
og í samræmi við heilbrigðissstaðla og þannig mætti áfram
telja. íslendingar eiga sjálfir að sækjast eftir því að vottað sé
af alþjóðlegum stofnunum að þessir hlutir séu í lagi.
Síðast en ekki sízt er það aðeins með skoðanaskiptum og
samræðum, sem hægt er að sannfæra umhverfisverndarsinnaða
neytendur í markaðslöndum okkar um að íslendingar beri virð-
ingu fyrir umhverfi og auðlindum hafsins. Það er ekki fallið til
árangurs að skella skollaeyrum við sjónarmiðum þeirra.
A
Benedikt Sveinsson, forstjóri Islenskra sjávari
Við eigum að
velta þessum
snjóbolta áfram
Umsvif íslenskra sjávarafurða hf. hafa aukist mjög hröðum skrefum
undanfarna mánuði. Munar þar mest um starfsemi fyrírtækisins á
Kamtsj atka-skaga austast í Rússlandi. Ragnhildur Sverrisdóttir
ræddi við Benedikt Sveinsson forstjóra um starfsemina, stóraukna
veltu, nýja verksmiðju í Bandaríkjunum, markaðsskrifstofu á Spáni
og framtíðarhorfur í rekstrinum.
ÍSLENSKAR sjávarafurðir voru
deild innan Sambands íslpnskra sam-
vinnufélaga, en þegar SIS leið undir
lok var stofnað hlutafélagið íslensk-
ar sjávarafurðir hf. Stofnun þess
markaði tímamót í rekstrinum, því
þar með var lagður grunnur að stór-
auknum umsvifum. „Hlutafélaga-
formið er svo miklu þægilegra
rekstrarform en við höfðum áður
búið við,“ segir Benedikt Sveinsson
forstjóri. „Allar ákvarðanir er hægt
að taka skjótt, sem skiptir miklu
máli í þessum rekstri. Við gátum til
dæmis gengið frá samningum við
rússneska útgerðarfyrirtækið á
Kamtsjatka og leitað svo til hluthafa
um aukið hlutafé. Áður hefðum við
þurft að ráðast í miklar og dýrar
lántökur. Ég held að við hefðum
ekki náð þessum árangri innan Sam-
bandsins, en hins vegar er ljóst að
við nutum þess að byggja á gömlum
grunni. Hann veitti okkur þá spyrnu
sem við þurftum til að halda áfram.“
Stóraukin umsvif íslenskra
sjávarafurða má að miklu Ieyti rekja
til samninganna, sem Benedikt nefn-
ir, við rússneska útgerðarfyrirtækið
UTRF í Petropavlovsk. Árið 1993
tók ÍS að sér að aðstoða Rússana
við útgerð á einu frystiskipi og sölu
aflans. Árið 1995 leitaði einkavæð-
ingarnefndin í Moskvu, sem styrkt
var af Evrópusambandinu, til alþjóða
ráðgjafarfyrirtækisins McKinsey og
óskaði eftir tillögum um rekstur
UTRF. Hjá McKinsey komust menn
að þeirri niðurstöðu, að ÍS hefði stað-
ið sig vel og eðlilegast væri að bjóða
íslenska fyrirtækinu fyrstu að taka
að sér fleiri og stærri verkefni fyrir
rússnesku útgerðina.
Ánægðir með mat McKinsey
„Þegar Rússarnir komu hingað
árið 1993 þá töluðu þeir við ýmsa
aðila í sjávarútvegi. Þeim leist greini-
i gegnum McKinsey vorum við ekki
fyllilega ánægðir, en gagntilboði
okkar var tekið. Við erum mjög
ánægðir með mat þessa virta ráð-
gjafarfyrirtækis á störfum okkar.“
Fyrsti samningurinn við Rússana
var til eins árs og í honum fólst að
ÍS aðstoðaði við veiðar, vinnslu og
markaðssetningu afurða úr 120 þús-
und tonnum af fiski, mest al-
askaufsa. í október sl. var þessum
samningi skipt í tvennt og gerðir
tveir samningar, annar til tveggja
ára en hinn til þriggja. Annar samn-
ingurinn Qallar um veiðar fyrir móð-
urskip, vinnslu um borð í þeim og
sölu afurðanna, en hinn um veiðar
og vinnslu tveggja frystitogara,
ásamt sölu afurðanna.
Veltan 20 milljarðar á þessu ári
Velta íslenskra sjávarafurða
fyrstu 10 mánuði þessa árs var 17,6
milljarðar króna, en á sama tíma í
fyrra var veltan 12,5 milljarðar.
Framleiðsla fyrirtækisins fyrstu tíu
mánuðina í ár var 122 þúsund tonn,
en á sama tíma í fyrra 56 þúsund
tonn. „Við reiknum með að veltan í
ár verði alls 20 milljarðar, en í fyrra
var hún um 15 milljarðar," segir
Benedikt. „Fimm milljarða mismun
má að mestu rekja til starfseminnar
á Kamtsjatka, en einnig til aukinnar
framleiðslu hér heima og í Namibíu."
Ólíklegt er að ÍS láti við þetta
sitja í Rússlandi, því árangur fyrir-
tækisins þar hefur vakið athygli fleiri
rússneskra útgerða, sem hafa leitað
eftir rekstraraðstoð. „Ef starfið á
Kamtsjatka gengur áfram jafnvel
og það hefur gert, þá fáum við lík-
lega fleiri verkefni. Þau verða ekk-
ert endilega bundin við Rússland,
enda er heimur sjávarútvegsins lítill
og það sem vel er gert spyrst fljótt
út. Við erum með annað stórt verk-
efni erlendis, í Namibíu, og viljum
ekki taka að okkur fleiri strax,“ seg-
ir Benedikt.
Ómótað viðskiptaumhverfi
Benedikt segir að þrátt fyrir að
starfsemin í Rússlandi gangi vel, þá
hafi ýmis ljón verið í veginum. „Hér
á landi, líkt og annars staðar í hinum
vestræna heimi, eru viðskipti i föst-
um og öruggum skorðum og lagaum-
hverfi miðast við að veita slíkt ör-
yggi. Rússar eru hins vegar í algjör-
lega ómótuðu viðskiptaumhverfi.
Lög eru síbreytileg, skuldir fyrir-
tækja eru mjög miklar og starfs-
menn allt of margir, sem er arfleifð
frá gamla Sovét þar sem
allir áttu að hafa vinnu.
Við getum hins vegar ekki
farið þangað austur með
látum, heldur verðum við
að brjóta þetta kerfi
þeirra niður og breyta því
á hæverskan máta. Þarna skella
saman tveir heimar og eðlilegt að
einhver átök verði.“
Starfsmenn íslenskra sjávaraf-
urða eru ekki þeir einu sem gert
hafa starfsemina á Kamtsjatka að
veruleika. „Lögfræðingur okkar,
Þórður Gunnarsson, hefur starfað
mjög náið með okkur og er áreiðan-
lega einn helsti sérfræðingur íslands
í rússneskum lögum. Endurskoðand-
inn fylgist einnig vel með öllu og
Landsbankinn hefur stutt okkur
dyggilega, um leið og starfsmenn
hans hafa áreiðanlega öðlast mikil-
lega vel á okkur og við ákváðum að
stökkva. Verkefnið var lítið miðað
við það sem síðar varð, en -------
það kom sér vel því við
tókum litla áhættu en höfð-
um jafnframt tækifæri til
að kynna okkur starfsem-
ina á Kamtsjatka og öðlast
dýrmæta reynslu. Þegar
Rússarnir gerðu okkur stærra tilboð
Velta IS eykst
um fimm millj-
arða króna frá
síðasta ári
væga reynslu af verkefninu. íslensk-
ar sjávarafurðir eru í forsvari, en
aðrir aðilar koma við sögu. Þannig
höfum við safnað saman her manna
með mikla þekkingu. Það mun auð-
velda okkur mjög að taka að okkur
fleiri verkefni með skömmum fyrir-
vara.“
Trúum á framtíðina
Það er ekki eingöngu í austri sem
umsvif íslenskra sjávarafurða auk-
ast, því tekin hefur verið ákvörðun
um byggingu nýrrar fiskréttaverk-
smiðju í Bandaríkjunum. Dótturfyr-
irtæki ÍS, Iceland Seafood Corporati-
on, reisti þar verksmiðju árið 1965
og hefur hún oftsinnis verið stækkuð
og endurbætt.
Þegar skýrt var frá byggingu
nýrrar verksmiðju sagði Hal Carper,
forstjóri Iceland Seafood, í samtali
við Morgunblaðið að margir stórir
framleiðendur væru ýmist að hætta
þessari framleiðslu eða héldu að sér
höndum. Við slíkar aðstæður væri
rétt að vera hugrakkur og taka stór
skref fram á við. Hvað er það sem
íslenskar sjávarafurðir og dótturfyr-
irtæki þess vita um framtíðarmark-
aðinn, sem bandarískum framleið-
endum er hulið?
„Við trúum á framtíðina,“ svarar
Benedikt, sem er stjórnarformaður
Iceland Seafood. „Menn tala um að
framleiðslugetan í Bandaríkjunum
sé nóg og vilja því ekki reisa nýjar
verksmiðjur. En hvernig framleiðslu-
geta er það? Verksmiðjur í Banda-
ríkjunum eru tiltölulega gamaldags