Morgunblaðið - 04.01.1997, Blaðsíða 26

26 LAUGARDAGUR 4. JANÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
í MBL. sunnudaginn 15. desem-
ber sl. birtist opið bréf Magnúsar
Tómassonar myndlistarmanns til
umhverfísráðherra um fyrirhugað-
an urðunarstað fyrir úrgang við
bæinn Fíflholt í Borgarbyggð. Ekki
skal gert lítið úr áhyggjum ná-
granna, en ýmislegt í bréfí Magnús-
ar er ekki á rökum reist þrátt fyrir
mörg og stór orð hans í þá veru.
Undirritaður ætlar hér á eftir að-
eins að bera í bætifláka fyrir sig
og aðrar aumar „undirtyllur um-
hverfisráðherra" eins og bréfahöf-
undur kýs að nefna okkur sem þó
teljum okkur bæði nenna og vinna
þau störf sem okkur er trúað fyrir.
Förgun úrgangs
Förgun úrgangs er vissulega við-
kvæmt mál sem krefst vandaðrar
meðferðar. Á síðustu fimm árum
hefur margt verið fært til betri
vega í þeim málum hér á landi,
nýir urðunarstaðir og nýjar sorp-
brennslur hafa verið teknar í notk-
un. Sæmileg sátt ríkir um þessa
förgunarstaði þó að alltaf megi
betur gera og eru þeir tvímælalaust
mikil framför miðað við það sem
áður var. Enn er þó eftir að bæta
ástandið á nokkrum svæðum, þar
á meðal á Vesturlandi. Þrátt fýrir
verulega bættar aðferðir við förgun
úrgangs linnir ekki mótmælum við
fyrirhugaðar framkvæmdir á því
sviði nema síður sé. Ekki er full-
komlega ljóst hvað veldur þessu,
en svo virðist að með aukinni um-
hverfisvitund fólks vaxi líka
hræðsla þess við hverskyns fram-
kvæmdir hvort sem hún er á rökum
reist eða ekki. Fólk er tortryggið
gagnvart nýjum lausnum og lengi
að gleyma þeim förgunarháttum
úrgangs sem það hefur séð áratug-
um saman. Því ber að leggja miklu
meiri vinnu í að upplýsa almenning
á öllum stígum fram-
kvæmdar, ekki síst í
upphafi áður en nokkr-
ar ákvarðanir hafa ver-
ið teknar og fólki finnst
ennþá að ekki sé verið
að keyra yfir það. Mat
á umhverfisáhrifum
framkvæmda á að
tryggja að skoðaðir
verði allir þættir henn-
ar m.t.t. til jákvæðra
og neikvæðra breyt-
inga á umhverfínu og
að líkur á umhverfís-
slysi seinna meir verði
hverfandi. Fram-
kvæmdaraðilar eru enn
að tileinka sér ný
vinnubrögð í þeim efnum og mis-
brestur hefur orðið á að almenning-
ur sé látinn fylgjast með hvernig
staðið er að framkvæmdum. Ef fólk
er ósátt við efni matsskýrslu um
tiltekna framkvæmd getur það gert
athugasemdir eða jafnvel kært til
umhverfísráðherra úrskurð skipu-
lagsstjóra ríkisins um tiltekna fram-
kvæmd. Mjög mikilvægt er að at-
hugasemdir eða kærur séu mál-
efnalegar og snúist um staðreyndir.
Þáttur Hollustuverndar
ríkisins
Sem starfsmaður Hollustu-
verndar ríkisins ætlar undirritaður
einungis að gera athugasemdir við
þann hluta bréfsins sem snýr beint
að stofnuninni. Hún veitir starfs-
leyfi fyrir förgunarstaði úrgangs
en hvað varðar urðunarstaðinn á
Vesturlandi er eftir að vinna
stærstan hluta nauðsynlegrar und-
irbúningsvinnu fyrir leyfíð. Hins-
vegar hefur stofnunin gefið um-
sögn um mat á umhverfisáhrifum
fyrir væntanlegan urðunarstað
sem lagt var fram á haustmánuð-
um og hefur Magnúsi
Tómassyni og fleirum
orðið tilefni til kæru.
Helstu atriði úr um-
sögninni eru þau að
stofnunin telur um-
hverfisáhrif urðunar
ásættanleg ef kröfum
um mengunarvamir í
væntalegu starfsleyfi
verður framfylgt.
Hollustuvernd ríkisins
leit líka á þá staðreynd
að nú kæmi einn stað-
ur með viðeigandi
mengunarvörnum í
staðinn fyrir fimm
förgunarstaði þar sem
úrgangur er ýmist
brenndur eða grafinn á ófullkom-
inn hátt með tilheyrandi mengun.
Á þessu stigi málsins, þegar heild-
aráhrif urðunar á umhverfið eru
metin, hefur Hollustuvemd ríkisins
fyrst og fremst lagt mat á mengun-
arhættur og ber þar að nefna sem
mikilvægasta mál hugsanlega
mengun yfirborðsvatns og vatns-
bóla. Þær athuganir og rannsóknir
sem hún mun fara fram á við fram-
kvæmdaraðila snúast einnig aðal-
lega um vatnsvernd.
í bréfi Magnúsar er þess m.a.
getið að stofnunin hafi ekki skýrt
frá mengunarþáttum og ekki hirt
um að opinbera þá ásamt öðrum
tilteknum upplýsingum eins og
greint væri frá í erindi Guðjóns
Atla Auðunssonar, efnafræðings
hjá Rannsóknastofnun fiskiðnaðar-
ins, um mengun í sigvatni frá sorp-
haugum. Hollustuvernd ríkisins
liggur ekki á neinum gögnum er
varða mengun og mun ávallt birta
upplýsingar um alla mengunar-
þætti þeirra framkvæmda sem hún
hefur afskipti af. í erindi Guðjóns
Atla er fjallað á villandi hátt um
örverumengun frá sorphaugum
þannig að vakinn er ótti þeirra sem
lesa orð hans án þess að þekkja
nánar til og án þess að greint er
frá öllum hliðum málsins. Hugsan-
leg mengun frá sorphaugum er
lýst út frá einni mælisyrpu við
gömlu Gufuneshauga og við Álfs-
nes þar sem nýr urðunarstaður
fyrir úrgang frá höfuðborgarsvæð-
inu er staðsettur. Ekki hefur einu
sinn fengist staðfest að um veru-
lega mengun frá gömlu Gufunes-
haugunum sé að ræða þó að þar
hafi verið urðaður allskyns úrgang-
ur, hættulegur og síður hættuleg-
ur. Hér er komið að kjarna máls-
ins: úrgangur sem fyrirhugað er
að urða á Vesturlandi er ekki leng-
ur blanda af heimilissorpi og meng-
andi framleiðsluleifum eins og sá
sem hefur farið á gömlu Gufunes-
haugana. Hættuleg spilliefni og
brotamálmar munu ekki fá viðtöku
Hollustuvernd ríkisins
vinnur að bættri förgun
úrgangs, segir Lúðvlk
E. Gústafsson, í at-
hugasemd við opið bréf
Magnúsar Tómassonar
til umhverfísráðherra.
á urðunarstaðnum, eitthvað óveru-
legt magn af spilliefnum frá heimil-
um kann að berast þangað í fyrstu
en margir eru nú þegar upplýstir
um hættur efna sem þeir hafa
heima hjá sér eins og t.d. málning-
arleifar, leysiefni, lyf o.fl. og skila
þeim til næstu spilliefnamóttöku
eða í apótek. Viðeigandi mengun-
arvörnum verður komið fyrir við
urðunarstaðinn þannig að sigvatn
sem frá honum fer inniheldur ekki
meira af mengunarefnum en leyfi-
legt er samkvæmt mengun-
arvarnareglugerð. Hollustuvernd
hefur því ekki séð ástæðu til að
fjalla um nýjan urðunarstað eins
og um óbreytt ástand í sorpförgun-
armálum frá því í gamla daga
væri að ræða.
Lokaorð
Hollustuvemd ríkisins er að
vinna að bættri förgun úrgangs á
landinu með því að veita sveitarfé-
lögum og einstaklingum margs
konar upplýsingar og með því að
gefa út starfsleyfi fyrir förgunstaði
úrgangs auk þess sem hún hefur
gefíð umsagnir um matsskýrslur
fyrir mat á umhverfisáhrifum fram-
kvæmda. Þrátt fyrir verulega bætt-
ar aðferðir í sorphirðu og -förgun
á síðustu ámm er almenningur og
ekki síst nágrannar væntanlegs
urðunarstaðar tortryggnir gagn-
vart framkvæmdinni hafandi í huga
slæmt ástand í þeim málum á síð-
ustu áratugum. Því þarf mjög að
vanda til verks þegar hættur af
völdum förgunar úrgangs era metn-
ar og leyfi fyrir tiltekinn stað er
veitt. Nauðsynlegt er að þær upp-
lýsingar sem stofnanir og sérfræð-
ingar veita almenningi gefi sem
réttasta mynd af aðstæðum og
dragi hvorki úr hættu hugsanlegrar
mengunar né ofgeri hana. Það er
því leitt að umhverfisráðherra þarf
að ómaka sig við að lesa og taka
til meðferðar kæru Magnúsar Tóm-
assonar og fleiri sem a.m.k. að hluta
er byggð á óvönduðum vinnubrögð-
um hans og þeirra sem hann hefur
beðið um ráðgjöf.
Tillaga að innskotssetningu:
Mjög þarf að vanda til verks þegar
hættur af völdum förgunar úrgangs
eru metnar og leyfi fyrir tiltekinn
stað er veitt. Nauðsynlegt er að þær
upplýsingar sem stofnanir og sér-
fræðingar veita almenningi gefi
sem réttasta mynd af aðstæðum
og dragi hvorki úr hættu hugsan-
legrar mengunar né ofgeri hana.
Höfundur er sérfræðingur í
úrgnngsmálum hjá Hollustuvernd
ríkisins.
Urðun úrgangs
Lúðvík E.
Gústafsson
Sjálfbær þróun í kol-
tvísýringsmálum?
ÞAÐ VAR við lestur greinar
Gests Ólafssonar í DV, sem hann
nefndi „Sjálfbær samgöngstefna",
að ég fór að hugsa um hvort það
væri samhengi í stefnum okkar ís-
lendinga í umhverfismálum?
Gestur hafði í greininni áhyggjur
af þeim tveimur tonnum af koltví-
sýringi, sem einkabfllinn framleiðir
á ári eða 5,5 kg/sólarhring af CO 2.
Ég fór að velta því fyrir mér hversu
álverið í Straumsvík samsvaraði
mörgum einkabílum í koltvísýrings-
framleiðslu? Svarið er eitt hundrað
þrjátíu og sjö þúsund einkabílar.
Væntanlegt álver Columbiufé-
lagsins samsvarar því, að þessi bif-
reiðaíjöldi bætist við á Grandar-
tanga og taki til að spúa 755 tonnum
af CO2 út í loftið á sólarhring eins
og ISAL gerir. Auk þess á vonandi
að stækka Jámblendiverksmiðjuna.
Verslunar-
menn!
sjálfvirk skráning
Strikcunerkjalesari
RAFHÖNNUN VBH ||
Ármúla 17 - Sími 588 3600
Fax 588 3611 - vbh@centrum.is
¥
Á sama tíma, sem
fulltrúar okkar skrifa
undir alþjóðlega samn-
inga um að draga úr
koltvísýringsútblæstri,
þá biðja flestir íslend-
ingar forsjónina um
meiri álver og stóriðju.
Það er von að okkar
menn hafi áhyggjur af
áhrifum Schengen á
passaþörf íslenzkra
samningamanna.
Þegar talað er um
koltvísýringsfram-
leiðslu íslendinga, þá
nefna umhverfissinnar
yfírleitt fyrst til sög-
unnar, hversu físk-
veiðiflotinn blási miklu út. Það
magn af CO 2 og SO 2 er þó minna
en aðeins eitt álver og fer auk þess
fram úti í ballarhafí.
Í grein í Morgunblaðinu, ræðir
Þórmundur Jónatansson við dr.
Halldór
Jónsson
Roth forstjóra um um-
hverfisstefnu ÍSAL.
Þar má lesa eftirfar-
andi klausu:
„Dr. Christian Roth
telur að ÍSAL standi
jafnfætis álverum, sem
rekin era á meginlandi
Evrópu. Hann segir að
aðeins norsk álver séu
betur búin en álverið í
Straumsvík. Þar hafi
verið komið upp við-
bótarhreinsibúnaði til
að hreinsa brenni-
steinstísýring, SO2, en
uggufun gastegundar-
innar getur (sic) mynd-
að súrt regn. (ISAL
BÓKHALDSHUGBÚNAÐUR
fyrir WINDOWS
Tökum Opus-Allt og
annan hugbúnað uppí
H KERFISÞRÓUN HF.
“* Fákafeni 11 - Sími 568 8055
lætur 6,8 tonn af SO2 „gufa upp“
á sólarhring út í andrúmsloftið,
(innsk. höf.)
Dr. Roth segir að ekki hafi þótt
skynsamlegt (að mati hvers? -
innsk. höf.) að setja upp þennan
hreinsibúnað hér á landi. Með að-
ferð Norðmanna er SO2 hreinsað
með sjóvatni og dælt út í norsku
firðina. „Aðstæður á íslandi era
aðrar,“ segir Roth. „Hér stendur
vindur upp á strönd (NB vestur-
strönd Reykjanesskaga, - innsk.
höf.) og þess vegna er ekki ráðlegt
að dæla brennisteinstvísýringnum
út í sjó. Þá gilda önnur veðurfræði-
leg lögmál við eyjar. Eftir uppgufun
SO 2, berst gastegundin á haf út (í
vestur frá Reykjanesskaga - innsk.
höf.) og fellur með regni yfír sjó
langt frá ströndum íslands,“ segir
hann.
Margt skynsamlegt hef ég heyrt
dr. Roth segja um málefni Islend-
inga og væri betur að við hefðum
hlustað. En ég hafði ekki gert mér
grein fyrir því fyrr en ég las þetta,
hversu aftakavel hann skilur gáfna-
far þjóðarinnar. Ég hef enda lítið
orðið var við að okkar árvökru
umhverfisverndarsinnar, svo sem
þeir í Náttúruverndarráði eða Land-
vernd, geri athugasemdir við þessa
sjálfsömdu umhverfísstefnu ISAL.
Éf til vill vilja þeir líka fremur sér-
hæfa sig í malarnámum, lúpínu og
hás_pennulínum?
Ég hef sjálfur ekki stórar áhyggj-
ur af koltvísýringsútblæstri einum
og sér. Gróður jarðar vinnur á kol-
tvísýringi ef hann fær tækifæri til.
En ég hef séð áhrif súra regnsins
í Evrópu á gróðurinn. Ég hef séð
Ég hef sjálfur ekki stór-
ar áhyggjur af koltví-
sýringsútblæstri álvera
einum og sér, segir
Halldór Jónsson. Gróð-
ur jarðar vinnur á kol-
tvísýringi ef hann fær
tækifæri til.
að það rignir á byggð í stefnu frá
glæsilega álverinu í Straumsvík.
Þó flúor sé svo gott fyrir tennurn-
ar, _þá er SO 2 vont fyrir tré.
Ég hef hins vegar meiri áhyggjur
af framtíð þjóðarinnar um þessar
mundir og lífskjöranum, sem era
bág hjá mörgum. Og ég held að
dr. Roth hafí greint það réttilega,
að við íslendingar léttum okkur
ekki beinlínis lífið með hefðbundn-
um innbyrðis átökum.
Ég hef líka velt því fyrir mér,
hvort þjóðin sé ekki orðin allt of
fjölmenn fyrir núverandi fram-
leiðslustig? Einhver hefur reiknað
það út að lífskjörin hér myndu að
líkindum stórbatna ef við losnuðum
við svo sem hundrað þúsund manns.
Ég er fyrstur manna í þeim hópi,
þar sem ég á hvorki kvóta né at-
kvæðisrétt. Komnir af léttasta
skeiði eru mínir líkar aðeins yfirvof-
andi vandamál æsku landsins.
Verður ekki bráðum að fara að
úrelda fólk eins og þessi fiskiskip
sem ekki fiska? Við höfum bara
ekki efni á heilbrigðiskerfinu og þar
með mannúðinni?
Núverandi framleiðsla þjóðarinn-
ar stendur ekki undir þessum mann-
fjölda og kröfustigi hans. Þess-
vegna era kjör kennaranna svo
bág. Þess vegna er ríkið á hausnum
og margir aðrir. Það verður ekki
lagað með nýjum sköttum, kaup-
taxtahækkunum eða auðlinda-
gjaldi. Það er nefnilega engin kan-
ína í hattinum eins og Davíð sagði.
Hinir skynsamari íslendingar
hafa áttað sig á þessu, og flytja
úr landi þangað sem lífskjör era
betri. 3.000 manns í Noregi eru til
dæmis ekki til trafala hér á landi.
Hinir bestu og björtustu fara auð-
vitað fyrstir svo að eftirstandandi
atgervi lækkar. Hvað höfum við svo
sem að gera við heilaskurðlækna
ef sjúkiingarnir fá ekki vinnu? I
álinu virðist því okkar von, - komi
hel og heitt vatn. Stóriðja eða
stórfækkun.
Við stofnun ÍSAL var það fyrir-
heit gefið að fyrirtækið myndi
stuðla að úrvinnslu áls á íslandi.
Ekkert af þessu hefur séð dagsins
ljós í bráðum aldarþriðjung. Nú
hefur snjöllum mönnum dottið í
hug að búa til þann álstreng hér
á landi sem dugi til að hægt sé
að selja orkuna okkar úr landi um
sæstreng.
Svo byrjum við bara nýja árið á
því að stórhækka kaupið. Hlýtur
ekki aukin framleiðni og mannsæm-
andi líf að koma á eftir?
Er ekki tilveran björt og yndisleg
í skammdeginu, kæru landar?
Höfundur er verkfræðingur.