Morgunblaðið - 04.01.1997, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
LAUGARDAGUR 4. JANÚAR 1997 35
alltaf verið mikill samgangur, og
lengst af ævi sinni, meðan að heils-
an leyfði, var Lárus boðinn og bú-
inn að rétta hjálparhönd ef um var
beðið, jafnt á nóttu sem degi. Þegar
ég var að heiman vegna veikinda
veturinn 1989 aðstoðaði hann fjöl-
skylduna ótrauður við bústörfin, ef
eitthvað bjátaði á. Það sama haust
fengum við okkur fé og hófum örlít-
inn fjárbúskap að nýju, þegar við
keyptum tíu gimbrar af Lárusi.
Hann hafði alla tíð dálítið gaman
af þessum aukabúskap okkar og
kom af og til að líta á féð hjá okk-
ur, enda var búskapur með sauðfé
líf hans og yndi og var hann mjög
fjárglöggur maður.
Þegar litið er yfír farinn veg er
margs að minnast í samskiptum
okkar frænda bæði í leik og starfi.
En ekki er hægt að minnast Lárus-
ar án þess að nefna einnig ríkan
þátt eiginkonunnar, hennar Her-
manníu, í öllum þeirra búskap. Hún
var honum stoð og stytta í öllu sem
hann tók sér fyrir hendur, og var
honum ekki síst ómetanleg hjálpar-
hella eftir að heilsa Lárusar fór að
gefa sig.
Lárus Kjartansson fæddist í
Austurey 5. apríl 1927 og bjó þar
allan sinn búskap. Hann lést á heim-
ili sínu 22. desember sl., og hefði
sjálfur ábyggilega ekki getað kosið
að eiga síðustu ævidagana annars
staðar, því þar var hugur hans alla
tíð.
Nú þegar samleið okkar er lokið
vil ég þakka fyrir að hafa fengið
að fylgja Lárusi þann tíma, sem
nú er liðinn. Um leið vil ég og öll
fjölskyldan í Austurey II senda
Hermanníu, börnum hennar,
tengdabömum og bamabörnum
okkar innilegustu samúðarkveðjur.
Snæbjörn Þorkelsson.
Fyrir nær sautján árum fluttum
við í Laugardalinn á næsta bæ við
Lárus. Reyndar þekktum við hann
þá þegar lítilsháttar en áttum svo
sannarlega eftir að kynnast honum
betur. Betri nágranna var ekki
hægt að hugsa sér. Það var alltaf
gott að leita til Lámsar og oft þurft-
um við á því að halda, ekki síst
fyrstu árin okkar í búskap. Hjálp-
semin var honum í blóð borin og
neitun var ekki til í hans orðaforða.
Oftar en ekki vom einhver af barna-
börnunum með honum enda eftir-
sótt að vera hjá ömmu og afa í
Austurey. Það er varla hægt að
minnast Lámsar án þess að kindur
komi til tals. Það er óhætt að segja,
að féð hafí verið hans „ær og kýr“.
Og það var líkt Lámsi að mega
ekki vera að því að leggjast inn á
sjúkrahús því hann átti eftir að
hleypa til. Það var nú ekki oft, sem
Lárus fór í ferðalög, en ef hann fór
eitthvað, þá var honum alltaf minn-
isstæðast, ef hann sá fallega hrúta.
Láms bjó í Austurey alla sína ævi
og hvergi annars staðar hefði hann
getað unað sér.
Elsku Hermannía, börn, tengda-
böm og barnabörn við vottum ykk-
ur okkar dýpstu samúð.
Elsa og Skúli í Útey.
Lárusi bónda í Austurey kynntist
ég fyrst fyrir um 40 árum þegar
ég var kaupamaður á Laugardals-
hólum í Laugardal. Fyrstu minning-
arnar era tengdar því að hann kom
oft ríðandi síðla dags með silung
og átti leið um hlaðið á leið sinni
í prentarabústaðina í Miðdal þar
sem var markaður fyrir fiskinn, sem
hann hafði veitt í net í Apavatni.
Árið 1967 keyptum við hjónin
skika úr landi Austureyjar undir
sumarbústað en það var fyrsta
spildan, sem Lárus seldi úr ættaróð-
ali sínu. Upp frá því urðu samskipt-
in mikil og náin, einkum á sumrin,
en með Lárasi fékk ég að taka þátt
í sveitabúskap, sem alltaf hefur
verið mér hugleikinn.
Láras var bóndi í þess orðs fyllstu
merkingu en í mínum huga stafar
ákveðnum ljóma af slíkum mönn-
um. Hann fæddist og ólst upp í
Austurey og bústörf voru hans líf.
Fyrir borgarbarnið var mjög áhuga-
vert að fylgjast með hve glöggur
hann var á náttúruna og allt það
sem bústörfunum fylgdi. Hann
þekkti sínar rollur, jafnvel í umtals-
verðri fjarlægð og gat sagt manni
allt um hveija og eina. Fjárgleggri
gerðust menn varla.
Láras var að mínu mati einstakt
góðmenni. Hann tók öllum vel sem
til hans leituðu og var alltaf fyrsti
maður til aðstoðar ef nágrannar eða
aðrir þurftu einhvers með. Stundum
fannst manni að honum þætti meira
um vert að aðstoða aðra en að sinna
sínum eigin málum. Hann eijaði
jörð sína vel og hafði einlægan
áhuga á sínu fagi. Ég hafði á tilfinn-
ingunni að áhugi hans á fjárbúskap
og hrossa stjórnaði meira um þá
tegund búskapar, sem rekin var,
en hugsanleg hagkvæmni eða
tekjumöguleikar. Við ræddum hins
vegar aldrei um slíkt en hann hafði
greinilega góða stjóm á sínum
málum og komst vel af þrátt fyrir
lítið bú, einkum núna seinni árin.
Á árum áður þótti eðlilegt að
taka þátt í heýskap á þurrkdegi
þegar að mestu var unnið í höndum.
Oft var farið í smalamennsku og
Lárusi á ég það sennilega mest að
þakka að vera í dag að gutla í hesta-
mennsku. Við fóram saman í útreið-
ar hvert sumar og alltaf þótti sjálf-
sagt að gestirnir fengju bestu hest-
ana hans. Þannig hélt hann við
hestaáhuga, sem byijaði með
sveitamennsku minni í Laugardal.
Það var auðsótt mál að fá haga-
göngu og aðra aðstöðu fyrir hrossin
þegar ég loks ákvað að fara sjálfur
í hestamennsku.
Sambýlið við Lárus, Hermanníu
Hansdóttur, konu hans, og fyöl-
skyldu þeirra hefur verið mér og
minni Ijölskyldu ómetanlegt og fyr-
ir það erum við þakklát.
Laugardalur er fátækari nú í
mínum huga þegar enn einn höfð-
inginn er fallinn frá um aldur fram.
Þótt heilsa Lárasar væri tæp mátti
hann ekki vera að því að fara til
læknis fyrir jól. Umhyggja fyrir
rollunum var í fyrirrúmi og fengi-
tími framundan. Síðast þegar við
Lárus hittumst vildi hann heldur
ræða áhyggjur sínar af 11 kindum,
sem ekki höfðu skilað sér af fjalli,
en sitt eigið heilsufar. Góður dreng-
ur er fallinn í valinn en minningin
lifir.
Ég þakka samferðina og votta
aðstandendum mína dýpstu samúð.
Þorgeir Baldursson.
Foreldrar Lárusar, Kjartan
Bjarnason og Margrét Þorkelsdóttir
hófu búskap á Minna-Mosfelli og
síðar að Kringlu og er þau fluttu í
Laugardalinn árið 1926 höfðu þeim
fæðst tvö börn. Ári seinna fæddist
þeim hjónum sonur í Austurey, sem
var skírður Láras og átti sveinninn
sá eftir að verða vinmargur og
hjálpsamur, forustumaður í búfjár-
rækt síns héraðs, sannkallaður
„rollukarl" langa og farsæla bú-
skapartíð sína. Kjartan og Margrét
bjuggu síðan allan sinn búskap í
Austurey. Kjartan lést fyrir aldur
fram 1939, en Margrét bjó áram
saman af einstökum dugnaði með
stóra barnahópinn sinn, uns hún
seldi jörðina í hendur tveggja elstu
sona sinna. Margrét varð fjörgöm-
ul, hún var smávaxin og fríð en lét
sér fátt fyrir bijósti brenna.
Bræðurnir Þorkell og Láras
skiptu nú með sér jörðinni. Þorkell
reisti sér nýbýli á hálflendunni,
byggði allt frá grunni en Lárus bjó
á gömlu jörðinni og tók að byggja
upp eins og þörf var á, á þeim tíma
en Lárus hóf búskap árið 1951.
Hér er farið hratt yfír sögu en
ýmislegt kemur fleira upp í hugann
er litið er yfir æviveg þessa öðl-
ings. Sá er hér ritar á margar góð-
ar minningar um Láras allt frá
uppvaxtarárum. Við voram á líku
reki, ég aðeins yngri, sem jafnaðist
fljótt á barnaskólaárum okkar því
í farskóla var óhægt um vik, einn
kennari, ein skólastofa jafnvel bað-
stofa notuð til þeirra þarfa svo ald-
ursgreiningin fór fyrir lítið, sama
og engin bekkjaskipting. En við
vorum ólíkir félagarnir, ég óþekkur
ærslabelgur en Lárus strax prúð-
menni, svo hvorki datt af honum
né draup. Einn kennari okkar, en
skipti á þeim voru nokkuð tíð, gerði
mikið til að þjálfa okkur í hugar-
reikningi, vissi að það mundi koma
sér fyrir alla í lífínu. Og þar naut
Lárus sín öðrum fremur, þar hafði
enginn við honum. Greind hans kom
sérstaklega vel fram í þessu efni,
hann mundi atburði upp á dag og
klukku ef á reyndi og seinna í lífinu
var ekkert mál að fá fram meðal-
vigt sláturlamba hans, hvaða ár sem
um var spurt. Það kom líka á dag-
inn, þegar pilturinn fór að spreyta
sig á gátum lífsins, að hann hafði
vaðið fyrir neðan sig, tók réttar
ákvarðanir og fór vel og hyggilega
með fjármuni, stóð alltaf í skilum
og var aldrei blankur. Já, talna-
glöggur maður og heiðarleika Lár-
usar í Austurey dró enginn í efa.
Er hægt að fá betri efrirmæli? í
mínum huga er það ekki. En höldum
okkur aðeins lengur við unglingsár-
in.
„Himinninn var grár og dranga-
legur er við Lalli skólabróðir minn
gengum austur úr túninu á Laugar-
vatni með Grána gamla í Austurey
í taumi og stefndum á Stóranef.“
Nokkum veginn svona hófst frá-
sögn í stíltíma í bamaskólanum eitt
vorið er við krakkarnir höfðum
fijálst efni að skrifa um. Var þá
verið að reyna að segja frá nýlegum
atburði og bendir upphafíð til að
eitthvað skyldi nú vanda sig. Okkur
kom vel saman, strákunum, og var
stundum skipst á heimsóknum og
þá gjarnan gist. Þarna var Lalli nær
fermingu. Gráni hafði verið skilinn
eftir á Laugarvatni daginn áður og
reiðingur með klifbera, því mjölvöra
og eitthvað smálegt átti Lalli að
taka með sér heim. Lalli var maður
til að búa upp á klárinn, kunni slauf-
una og að binda að á móttakinu
er girt var, batt litla eggjafötu við
miðklakkinn o.s.frv. Við röltum af
stað í hlákunni og þungbúnu lofti,
snjórinn rann í sundur og eiginlega
lá við að væri þokuslæðingur. Ut-
mánaðartíð á Suðurlandi, þegar
best lætur. Og hver var nú Gráni?
Ég hafði sem smákrakki oft horft
á hann bundinn við „stakketið" fyr-
ir utan eldhúsgluggann okkar í
skólahúsinu á Laugarvatni. Þangað
komu bændumir með mjólk, kjöt
o.fl. í mötuneytið, sem var niðri í
kjallara. Það lá því beinast við að
binda reiðingshestinn eða sleðaklár-
inn þar fyrir utan meðan tafið var.
Ósköp var þetta fótalágur og smár
hestur og væri hann fyrir sleða
sást vel hve söðulbakaður hann
var, annað eins hefi ég aldrei séð.
Við Lalli höfðum einmitt verið að
velta þessu fyrir okkur, hann vissi
að vegna hestafæðar á frambýlisár-
um foreldra hans hafði Gráni verið
notaður undir reiðing, aðeins
þriggja vetra. Gæti þessi mikla
sveigja í hrygginn stafað af því?
Hvað sem þeim vangaveltum leið
er víst að aldrei varð þessum hesti
misdægurt fram undir þrítugt.
Hann var allt sitt líf heima í hlað-
varpanum eða við gott atlæti í kofa
sínum. Fór svo fús og möglunar-
laust í hveija þá ferð sem húsbónd-
inn ætlaði honum. Við Lalli röltum
austur af Stóranefi út á vatn (Laug-
arvatn) og stefndum á Úteyjarbæ-
inn vestari. Og nú var að gæta sín
á vökunum, sem aldrei lagði. Þar
áttu hjón frá heiðarbýlinu Blöndu-
hálsi að hafa drakknað á heimleið
í kafaldi frá jólamessu í Miðdal. Já,
við þekktum nú Hjónavakimar og
hafði lengi verið kennt að forðast
þær. Það gekk allt vel, færið all-
gott, ekki tvískelungur, snjór með
köflum á ísnum og sæmilega góð
för að fara eftir. Við komum um
hlaðið í Útey og héldum áfram að
Austurey og þar var gist i góðum
fagnaði barna og húsfreyju. Lalli
rauk með mig í öll útihús, sem vora
á heimahlaði. Það var svo gaman
að líta á búsmalann, og ná því fyr-
ir dimmuna. Gleymi ég ekki þegar
hann kynnti fyrir mér heimaféð:
gemlingana, gamalær og svo hrút-
ana, auðvitað allt með nöfnum. Þar
var drengurinn í essinu sínu. Síðar
var oft hugsað til þessarar stundar,
er maðurinn jafnt og þétt með lífs-
starfi sínu sannaði hæfni sína til
að ná árangri í sauðfjárrækt. Heima
hjá mér, þar sem vora næstum ár-
leg skipti á fjármanni, horfði þetta
öðruvísi við, þótti þar nóg að gefa
hrútapungunum heiti. Segir nú ekki
meira af þessu.
Á næstu áram lífs síns er Láras
við bústörf heima í Austurey, hann
á orðið nokkuð af kindum en langar
að kynnast lífínu betur og ástæður
heima hjá móður hans leyfa að
bömin skiptist svolítið á og hleypi
heimdraganum.
Um 1950 er haldið til sjós, Lárus
rær eina vertíð í Þorlákshön á fyrstu
áram endurreisnar þessarar frægu
sunnlensku verstöðvar, en afla-
brögð snarminnkuðu undir 1920.
Þó allt gengi nú vel heillaði sjó-
mannsstarfíð Láras ekki, hann vildi
fremur til fjalla að uppruna sínum
eins og er um flesta. Þá ræður
hann sig sem vetrarmann eina þijá
vetur, m.a. að Hárlaugsstöðum í
Holtum. Bóndinn þar hafí ráðskonu
og var ókvæntur, en Láras var það
nú raunar líka.
Á þessum vetri felldu þau hugi
saman, Lárus og Hermannía Sigur-
rós Hansdóttir, fríð stúlka og væn,
og átti sér litla, fallega dóttur,
Kristínu. Hermannía er ættuð frá
Bláfeldi í Staðarsveit. „En nú falla
vötn öll til Dýrafjarðar," eins og
haft er eftir Vésteini í Gísla-sögu
Súrssonar. Þau giftu sig 1954 er
Hermannía fluttist að Austurey og
bjuggu þau þar uns Láras lést.
Hermannía og Lárus eignuðust
fjögur böm, en fósturdóttirin Krist-
ín ólst að nokkra upp á Hárlaugs-
stöðum. Þau eru öll gift og eiga
afkomendur, allt úrvalsfólk. Lárasi
var afar annt um fjölskyldu sína
og gladdist mjög í seinni tíð að
hafa bamabömin heima í Austurey,
ekki síst að létta honum sporin við
sauðburðinn. í þeim hópi átti hann
alnafna, frækinn íþróttamann, sem
reyndist afa sínum afar fylgispakur
og kær.
Austurey er umgirt vötnum, að
norðan rennur Hólaá úr Laugar-
vatni og svo liggur jörðin við Apa-
vatn, eitt besta veiðivatn landsins.
Þar dró Lárus mikla björg í bú en
góð kunnátta, árvekni og dugnaður
fylgir slíku starfi ef það á að skila
arði og auðvelt að ganga svo um
+ ísleifur A. Pálsson fæddist
í Vestmannaeyjum 27. febr-
úar 1922. Hann andaðist á
Landspítalanum 14. desember
síðastliðinn og fór útför hans
fram frá Dómkirkjunni 19. des-
ember.
Þessa síðustu dagana þegar líf
frænda míns, ísleifs, fjaraði út á
sjúkrahúsi í Reykjavík hefur hugur-
inn oft reikað til æsku minnar, þeg-
ar ísleifur var á besta aldri.
Einkum hefur mér orðið hugsað
til nokkurra mynda úr fjölskyldu-
albúminu. Á þeim öllum er ísleifur
í blóma lífs síns. Ég minnist mynda
af honum með íjölskyldum okkar í
jólaboði á glæsilegu heimili þeirra
Ágústu Jóhannsdóttur. Á þeirri
mynd er afi minn, faðir ísleifs,
Páll Oddgeirsson, en báðir voru
þeir feðgar háir á velli, skarpleitir
og báru sig ávallt höfðinglega.
Á annarri mynd er ísleifur ásamt
Jóhanni syni sínum á Ráðhústorgi
í Kaupmannahöfn, þegar hann var
í viðskiptaferð á vegum Skreiðar-
samlagsins. Hann var slíkur heims-
maður að manni fannst að slík
ferðalög væru bráðmerkileg, og af
því faðir minn hafði ekki tök á slík-
um ferðum þótti mér sjálfsagt þeg-
ar fram liðu stundir að taka börn
mín með mér í reisur og auðvitað
varð að taka mynd á Ráðhústorgi.
Á einni myndinni hefur ísleifur
tekið sér frí frá stjórnunarstörfum
og er nú orðinn háseti á stærsta
skipi Islendinga, Hamrafellinu, og
sigldi um fjarlægar slóðir, þar til
hann var á ný bak við skrifborð í
Morgunblaðshöllinni.
Þá er mynd þegar hann heimsæk-
veiðarfæri og auðlindina að ekkert
hafíst nema puðið. En Láras var
fískinn og harður við „Vatnið“ og
lét ekki skvettur og vosbúð hindra
störf sín. Hann var einn af stofn-
endum Veiðifélags Apavatns og
gjaldkeri Búnaðarfélags Laugar-
dals áram saman.
Þá er að geta þess, sem hvað
mest einkenndi manninn en það var
endalaus greiðvikni og hjálpsemi
við nágranna sína. Oft fóra heilu
dagsverkin fyrir lítið nema dreng-
lyndið. Lárus var eftirsóttur, t.d.
sem slátrari, skaust oft milli bæja
að fletta úr roðinu nokkram kinda-
skrokkum eða lagði að velli stór-
gripi, hann kunni handtökin. Veit
ég varla hvað það var, sem hann
ekki lagði gjörva hönd á. Þó taldi *r
hann sig ekki vera smið.
Láras var formaður Sauðfjár-
ræktarfélagsins „DALUR“ hér í
sveit frá stofnun þess 1977 til
dauðadags. Veit ég með vissu að
allir kunnugir taka undir að þar
voru hans hjartans hugðarefni. Það
brást varla að á hverri hrútasýningu
allan sinn búskap skyldi hann eiga
vænsta hrútinn. Lárus hafði líka
það orð á sér fyrir að fóðra allra
manna best.
Að lokum langar mig að minnast
á hestamennsku Lárasar. Eins og
allir, sem hafa alist upp í sveit, var
Láras vanur hestum frá blautu
bamsbeini. Hann var einn af stofn-
félögum að Hestamannafélaginu
Trausta árið 1960. í búskap sínum
gerði hann sér far um að eiga
trausta smalahesta. Og hann gerði
meira, átti oft ágæta reiðhesta, var
aldrei hestmargur, en lét þó eftir
sér að eiga eina góða undaneldis-
hryssu er leidd var undir álitlega
hesta. Lárus kunni listina að búa
með heldur færri en fleiri skepnur,
en lagði sig fram við að þær skil-
uðu fullum afurðum. Sannur bú-
maður.
Við kveðjustund era Lárasi
Kjartanssyni færðar bestu þakkir
fyrir áralanga tryggð, vináttu og ■
hjálpsemi frá okkur hjónum og fjöl-
skyldu okkar. Við sendum Her-
manníu og fjölskyldunni allri hjart-
anlegar samúðarkveðjur.
Þorkell Bjarnason.
ir okkur nafna minn Tryggvason á
sumardvalarheimili í Ljósavatns-
skarði, en þá var höfðinginn á leið -v*-
í veiðiskap fyrir norðan.
Á þessum áram þótti manni
margt það sem hann tók sér fyrir
hendur spennandi. Hann var á viss-
an hátt að feta í fótspor föður síns
sem ungur hafði farið utan til náms
og var lengst af viðloðandi útgerð
og viðskipti. Afí bryddaði upp á
ýmsu í útflutningi sjávarafurða og
unnu þeir feðgar saman að sumu.
Var afí iðulega erlendis að afla
markaða. Vera má að fyrir áhrif
þessara ættmenna minna hafí ég
sjálfur siglt um tíma á farskipum
og farið víða og kunnað það vel við
mig í útlöndum að ég hef flenst
fjarri heimaslóðum.
Seinna var ísleifur um hríð við
störf í Bandaríkjunum, en þar hafði
hann ungur numið verslunarfræði
að afloknu Verslunarskólanámi.
Hann sagði mér ekki fyrir alls löngu
að það hafí einkum verið fyrir
hvatningu móður sinnar, Matthild-
ar, sem hann og systkini hans mátu
mikils, sem hann fór frá æskuheim-
ili sínu til náms í Reykjavík.
Isleifur fékkst síðar við hin ýmsu
störf. Hvar sem hann fór bar hann
sig vel og hélt sínu heimsborgarayf-
irbragði fram undir það síðasta.
Okkar síðustu fundir vora í sumait--
í brúðkaupi bróður míns og var hans
kankvísa bros á sínum stað þegar
hann skálaði fyrir brúðhjónunum.
Ég og kona mín sendum sonum
hans, Jóhanni, Ólafi og Erni okkar
innilegustu samúðarkveðju
Blessuð sé minning ísleifs Páls-
sonar.
Páll Hermannsson.
ÍSLEIFUR A.
PÁLSSON