Morgunblaðið - 04.01.1997, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 4. JANÚAR 1997 27
_________AÐSEIMPAR GREINAR
Kjarasamningiu-
nýrrar aldar
MENNTAMÁLARÁÐHERRA,
Bjöm Bjarnason, komst svo að
orði í ræðu við upphaf Mennta-
þings 1996, er haldið var í Há-
skólabíói hinn 5. októ-
ber sl: „Niðurstaða
mín er sú að við skipt-
ingu á takmörkuðu
opinberu fjármagni
komumst við einfald-
lega ekki hjá því að
forgangsraða í þágu
menntunar, rann-
sókna og vísinda, ef
við viljum ná árangri
sem þjóð og bæta kjör
okkar á varanlegum
og traustum forsend-
um. Menntun verður
að vera metin til fjár
í launaumslaginu.“
Grein þessi er rituð
til að taka undir orð
ráðherra og reifa af
hveiju þau ættu að verða leiðarljós
komandi kjarasamninga. Hverju
myndi það breyta fyrir þá sem
helga sig menntun, vísindum og
rannsóknum ef stjórnvöld myndu
forgagnsraða þeim í vil? Hver yrði
ágóðinn og hveijir myndu hagnast?
Breyttar áherslur
I fyrsta lagi er ljóst að ef mennt-
un verður metin sem verðmæti er
einhveiju máli skipti þá muni ein-
staklingi með 8-10 ára háskólanám
að baki ekki verða boðið upp á
LITLAR 4.000.000.000 kr, eða
3.333 bílar, hver að verðmæti
1.200.000 kr. eða árslaun 1.600
manna sem hafa 2.500.000 kr. í árs-
laun, eða 235 einbýlishús hvert að
verðmæti 17.000.000
kr.
Þetta er sú upphæð
sem borgarstjórinn í
Reykjavík og iðnaðar-
ráðherra með smáhjálp
frá Bæjarstjóranum á
Akureyri ætla að láta
raforkunotendur greiða
í formi arðgreiðslna frá
Landsvirkjun til eig-
enda (hveijir skyldu það
nú vera) á næstu tíu
árum eða svo.
„Borgarbúar fá nú
loksins að njóta eignar-
hlutar síns í landsvirkj-
un,“ segir borgarstjór-
inn.
Borgarstjórinn hælir
sér af því að hafa kom-
ið í veg fyrir það að Landsvirkjun
gæti lækkað raforkuverð til neytenda
um 4.000 milljónir á næstu 10 árum,
orkuverð sem hefur verið of hátt
vegna ótímabærrar Blönduvirkjunar.
Nú kann margur að spyija; hvað
meinar maðurinn?
Reykjavíkurborg fær bara
2.000.000.000 kr., eignarhlutur
Reykjavíkur er 45%, Akureyrarbær
á 5%, ríkissjóður á 50%. Svo þegar
greiða á arð á annað borð er ekki
hægt að skilja neinn útundan. Við
borgarbúar fáum semsagt að njóta
þess að greiða hærra raforkuverð en
þörf er á og eigum öll að trúa því
að nú haldist orkuverðið stöðugt
(hvað sem það nú þýðir) næstu 10
árin þó að spámenn úti í heimi séu
að spá verðhruni á álmörkuðum eftir
4 ár. Raforkuverð til álversins í
Straumsvík er tengt heimsmarkaðs-
verði á áli svo ef álverð lækkar, lækk-
ar raforkuverðið sem álverið greiðir
og getur lækkað svo mikið að eigend-
ur orkuveranna nánast greiða með
rafmagninu. Ekki minnist greinar-
höfundur þess að hafa heyrt talað
mánaðarlaun undir 100.000 kr.
eftir næstu kjarasamninga. Til
þess að svo geti orðið þarf þó að
bæta launakjönn verulega.
I öðru lagi verður í
fýrsta sinn viðurkennt
í verki að vísindarann-
sóknir eru undirstaða
bættra lífskjara. Til að
bæta kjör þjóðarbúsins
þarf að stórefla fram-
lög og aðstöðu til
hvers kyns vísinda-
rannsókna, einkum þó
frumrannsókna. Með
þessu er átt við eftir-
farandi: Annars vegar
að gefa mönnum færi
á að minnka við sig
kennslu eða stjórnun-
arstörf til að fá betur
sinnt hagnýtum rann-
sóknum á þeim sviðum
sem viðkomandi er
sérhæfður í. Hins vegar að auka
framlög í opinbera rannsóknar-
sjóði, með það að markmiði að
styrkja yngra fólk sem lokið hefur
námi, jafnvel við bestu háskóla
erlendis, til að koma heim og helga
sig rannsóknum fyrstu árin.
Í þriðja lagi er nauðsynlegt, ef
við viljum ná árangri sem þjóð, að
hlúa vel að þeim rannsóknum sem
taka til þjóðmenningar okkar. Á
tímum ört vaxandi alþjóðahyggju
er hverri þjóð, sérstaklega vita-
skuld smáþjóð á borð við okkar,
um að lækka ætti einhver gjöld á
okkur skattgreiðendur til að mæta
þessari lúmsku skattlagningu og
þætti mér vænt um ef einhver gæti
upplýst mig um það hvar ávinningur
minn sem Reykvíkings
liggur, því ég hélt í ein-
feldni minni að þar sem
ég sem skattgreiðandi
ætti part í 50% ríkisins
og sem Reykvíkingur
ætti ég part í 45%
Reykjavíkurborgar,
sem sagt smápart af
95% í landsvirkjun, en,
nei það eru víst galtóm-
ur borgarsjóður, hrip-
lekur ríkissjóður og
bæjarsjóður Akureyrar
sem eiga Landsvirkjun.
Stjórnmálamennirnir
okkar virðast alveg
búnir að gleyma til-
ganginum með því að
stofna og reka orkuver,
það er að segja lands-
mönnum öllum til heilla en ekki til
að vera tekjulind einstakra bæjarfé-
laga eða ríkis heldur til að útvega
landsmönnum ódýra orku.
Ætla mætti að ódýrari yrði orka
ekki en að virkja fallvötn landsins
frekar en að flytja inn olíu og kol
til orkuframleiðslu. Samt erum við
með jafn dýrt rafmagn og þjóðir sem
nota kol, olíu og jarðgas til orkufram-
leiðslu, en þarf það að vera svo? Sú
staðhæfing borgarstjórans að borgin
hafi ekki haft tekjur af eignarhluta
sínum í Landsvirkjun stenst ekki því
að Borgarsjóður hefur um 400 millj-
ónir í tekjur frá Rafmagnsveitu
Reykjavíkur í formi afgjalds sem
núverandi meirihluti í borgarstjórn
hefur stórhækkað eins og svo margt
annað, Rafmagnsveitan er eignarað-
ili borgarinnar að Landsvirkjun.
Mér þykir það skjóta nokkuð
skökku við þegar stjórnmálamenn
tala annarsvegar um að efla þurfi
iðnaðinn í landinu og styrkja undir-
stöður hans samfara því að skapa
ný atvinnutækifæri svo þegar tæki-
færi loks gefst til að efla iðnaðinn
nauðsynlegt að leggja aukið fé að
mörkum til að huga að sérstöðu
eigin menningar. Má í því sam-
bandi nefna að bókmenntir og tón-
list aldanna eftir siðaskiptin er enn
að langmestu leyti varðveitt í
handritum og nauðsynlegt að hefj-
ast sem fyrst handa við að gera
þá arfleifð okkar sýnilegri.
Upplýsingarsamfélagið
Ný tækni hefur valdið þáttaskil-
um á aðeins örfáum árum. Á það
ekki síst við um möguleika manna
til að afla sér hvers kyns upplýs-
inga og til að hafa samskipti sín
í millum á skemmri tíma en nokkru
Undirstaða nýrra samn-
inga þarf að vera, að
mati Kára Bjarnason-
ar, sýn til menntunar,
rannsókna, visinda og
þar með farsældar.
sinni fyrr og eins þótt um langan
veg sé að fara. Þarna hefur verið
unnið mikið frumkvöðuls- og þró-
unarstarf sem stöðugt heldur
áfram. Upplýsingarsamfélagið má
þó aldrei verða séreign hinna út-
völdu, krafan um almennan að-
gang að möguleikum nýrrar aldar
Stjórnmálamennirnir
hafa gleymt, segir
Magnús Jónsson, til-
ganginum með stofnun
og rekstri orkuvera.
með ódýrari orku rjúka þeir til og
finna upp nýa tegund af sköttum
(afgjald). Flestir sem eitthvað vita
um iðnað vita að iðnaður gengur í
orðsins fyllstu merkingu fyrir raf-
magni og gengur þeim mun betur
sem rafmagnið er ódýrara. Öllum
ætti því að vera ljóst í það minnsta
iðnaðarráðherra að lækkun á raf-
magnsverði almennt yrði meiri víta-
mínsprauta fyrir iðnaðinn í landinu
en peningar í hendur misvitra stjóm-
málamanna. Einnig má velta því íyrir
sér hvort hátt orkuverð samfara háum
sköttum er ekki megin ástæða þess
að menn eru í alvöru að tala um að
leggja sæstreng til orkuflutnings alla
leiðina til Skotlands frekar en að fá
erlenda íjárfesta til að fjárfesta og
vinna vömr á Islandi?
Og mikið væri nú gaman að lifa á
íslandi ef allt það hugvit og atorka
sem nýtt er til að fínna njjar leiðir til
að leggja skatta á almúgann yrði nýtt
í þágu almúgans en ekki gegn honum.
Höfundur er verktaki.
er eitt mikilvægasta jafnréttismál-
ið í dag. Af því leiðir að bókasöfn
verða enn mikilvægari sem rann-
sókarstofnanir og upplýsingarmið-
stöðvar. Þar, og hvergi annars
staðar, er unnt að veita jafnan
aðgang að nýjum miðlum og tækni
sem hefur breytt heiminum og
virðist í þann veginn að gerbreyta
honum. Það er jafnframt ljóst að
eftir því sem þekkingu og tækni
fleygir fram eykst sérhæfmg að
sama skapi og sífellt mun reyna
meira á starfsmenn bókasafna,
einkum þó vitaskuld starfsmenn
rannsóknarbókasafna, en þar er
mestrar sérþekkingar starfsmanna
krafist. Á herðum þeirra hvílir
viðamikið þróunarstarf og rann-
sóknir auk upplýsingarmiðlunar og
þjónustu á sérsviðum. Sérþekking
verður ekki til af sjálfri sér. Hún
er verðmætaskapandi en það kost-
ar peninga að öðlast hana og halda
henni við. í komandi kjarasamn-
ingum þarf því að taka tillit til
rannsóknarskyldu sérfræðinga á
bókasöfnum. Óflugt bókasafn með
fjölmenntuðu, vel launuðu starfs-
fólki er lykillinn að samfélagi
morgundagsins, upplýsingarsam-
félaginu.
í frægasta kvæði íslendinga frá
miðöldum, Lilju, sem talið er eftir
bróður Eystein Ásgrímsson (d.
1361), segir:
Varðar mest til allra hluta
að undirstaðan sé réttlig fundin.
Mér virðist auðsætt að undir-
staða nýrra kjarasamninga verði
sú sýn til menntunar, rannsókna
og vísinda er hér hefur verið gerð
að umtalsefni.
Ágóðinn er augljós og hagn-
aðurinn allra.
Höfundur er sérfræðingur í
handritadeild Landsbókasafns
Íslands-Háskólabókasafns.
Frábær sjónvörp
á fínu verði
RflDIOBÆR
ÁRMÚIA 38 SÍMI5531133
Verslunar-
menn!
sjálfvirk skráning
Límmiðaprentari
RAFHÖNNUN VBH |H
Ármúla 17 - Sími 588 3600 ^
Fax 588 3611 - vbh©centrum.is
Almanak
Þjóðvinafélagsins
er ekki bara almanak
SÖLUSTAÐIR
Bókabúð Grindavíkur
Bókaversl. Sigurbjorns Brynjólfssonar. Egilsstöðum
Bókabúðin Mjódd
Bókabóðín Suðurströnd
Verslunin Sjávarborg. Stykkishólmi
Bókabúð Böðvars. Hafnarfirði
Bókaskemman. Akranesi
Bókabúðin Hlemmi
Bókabóð Árbæjar
Blab allra landsmanna!
JTlprönnblfitiiti
- kjarni málsins!
FYRIRLIG6JANDI: GÚLFSLlPIVELAR - RIPPER ÞJÖPPUR - DÆLUR
- STEYPUSAGIR - HRARIVÉLAR - SAGARBLðfl - Vönduö Iramleiðsla.
Borg’arstj ór askatturinn
Magnús
Jónsson