Morgunblaðið - 11.01.1997, Page 22

22 LAUGARDAGUR 11. JANÚAR 1997 J m MORGUNBLAÐIÐ
1 \\\
■ lLUl
||M JjglgIÐAR á vínflöskum eru margvís-
Í'ÉwiP legir og þótt hlutverk þeirra sé oft-
1 H ar en ekki að draga athygli vænt-
anlegs kaupanda að flöskunni þá geta þeir
jafnframt fælt frá með því að rugla viðskipta-
vininn í ríminu í stað þess að laða hann að
vörunni. Ekki auðveldar það málið að reglur
og hefðir varðandi miðamerkingar eru ólíkar
milli ríkja og jafnvel milli vínræktarsvæða í
sama landinu.
Til að breyta flöskumiðanum úr hindrun í
hjálpartæki við leit að rétta miðanum er
hægt að beita nokkrum tiltölulega einföldum
þumalputtareglum. I fyrsta lagi verður að
greina á milli þess sem skiptir máli og þess
sem skynsamlegra getur verið að leiða hjá
sér.
Reglur um flöskumerkingar eru staðlaðar í
Evrópu og ákveðnir hlutir sem ávallt koma
fram, t.d. magn, áfengismagn, upplýsingar
um framleiðanda og (þegar það á við) hvaðan
vínið kemur. Grunnurinn að ESB-merking-
unum er franska kerfíð sem byggist á því að
vínin eru flokkuð í nokkra meginflokka.
Neðsti flokkurinn er borðvín eða vin de
table, vín sem engar reglur gilda um nema
það að þau eiga að vera frá viðkomandi ríki. í
Þýskalandi kallast þessi vín Tafelwein og
Vino di Tavolaá Italíu. Milliflokkurinn nefn-
ist sveitavín (vin de pays) sem t.d. á þýsku út-
leggst Lantwein. í þeim flokki er gerð krafa
um að vínin séu frá tilteknu svæði en vín-
gerðarmenn hafa að því undanskildu nær
frjálsar hendur varðandi þrúguval og aðferð-
ir. Standi appelation controlée á flösku af

CUVfl ISON
I9»4
NAPA VAU.KV
CHAROONNAY
iJSPrsr
i chamber2-
J>IMOO|.n
* *
*»•»»«
ÍIAWWJJ1

**mm eJXfíí
urgogne, Rhone, Toscana, Piemonte og
Rioja. Þessi svæði skiptast síðan í mismun-
andi mörg undirsvæði. Framleiðandi vínsins
skiptir hér mjög miklu máli og þá getur málið
orðið flókið. Það skiptir öllu máli frá hvaða
víngerðarfyrirtæki Bordeaux-vínið eða
Búrgundarvínið kemur. Hér koma uppfletti-
rit að góðu gagni.
Utan Evrópu eru reglur allar um merking-
ar mun frjálsari. Flokkaskipting tíðkast ekki
og neytendur verða því að treysta á einstaka
framleiðendur um framleiðslu gæðavína. I
vínræktarríkjum í Nýja heiminum, Astralíu,
Kalifomíu, Nýja-Sjálandi, Suður-Afríku og
Chile, er það yfirleitt þrúgan sem skiptir
mestu máli hjá framleiðandanum en ekki frá
hvaða svæði eða ekru vínið kemur. Segja má
að fimm til tíu þrúgur sú allsráðandi á þess-
um markaði og er í nær öllum tilvikum um að
ræða þrúgur sem þekktustu vín Frakklands
byggjast á. Dæmi má nefna af rauðvínsþrúg-
unum Cabernet Sauvignon (sem er uppistaða
Bordeaux-vína), Merlot (næstmikilvægustu
Bordeaux-þrúgunni) og Shiraz (sem er frans-
ka Syrah-þrúgan er t.d. Hermitage-vínin
grundvallast á). I hvítvínum er Búrgundar-
þrúgan Chardonnay sú vinsælasta en
Sauvignon Blanc (uppistaða Sancerre og hví-
tra Bordeaux-vína) sækir stöðugt á og einnig
era menn farnir að líta til þýsku Riesling-
þrúgunnar.
Það að vín sé merkt með heitinu Cabernet
Sauvignon þarf hins vegar ekki að þýða að
vínið sé hreint Cabemet-vín. Yfirleitt segja
reglur viðkomandi ríkja einungis til um að
Það getur verið flókið að rýna í merkingar á framandi
vínum á erlendum tungumálum. Steingrímur
Signrgeirsson segir að hafí menn hins vegar nokkur
grundvallaratriði í huga geti það auðveldað þeim
að rata í þessum frumskógi.
frönsku víni merkir það að um er að ræða vín
í efsta flokknum. Ekki er þar með sagt að
þetta séu vönduð vín en engu að síður vín
sem fylgja ströngustu reglunum.
Þau koma frá afmörkuðu svæði (sem til-
greint er) og fylgja þeim reglum sem hefðir
viðkomandi svæðis segja til um varðandi
þrúgur, uppskeramagn og framleiðsluaðferð-
ir. Þannig era nær öll hvít Búrgundarvín (t.d.
Chablis og Pouilly-Fuissé) framleidd úr
þrúgunni Chardonnay þótt það sé ekki til-
greint á flöskunni. Grannhugsun franska
kerfisins er að vínið eigi að endurspegla
svæðið en ekki þrúguna. Ef einhver víngerð-
armaður í Chablis vill gera vín úr annarri
þrúgu, t.d. Sauvignon Blanc, má hann ekki
kalla vínið Chablis og verður að flokka það
sem vin de pays.
Stundum geta þó vínræktarmenn valið úr
miklum fjölda hefðbundinna þrúgna, jafnvel
einhveijum tugum, og ráða því sjálfir hvort
þeir nota eina eða allar og í hvaða hlutfóllum.
Sú er til dæmis raunin í Chateauneuf-de-
Pape í Frakklandi og Rioja á Spáni.
Aþekkir fiokkar era til staðar í öðrum Evr-
ópuríkjum. Flokkunarkerfið heitir DO á
Spáni og DOG eða DOCG á Ítalíu. Flóknara
verður að henda reiður á merkingunum þeg-
ar vínið kemur frá afmörkuðum hluta innan
tiltekins héraðs, jafnvel einni vínekra. Þá er
hins vegar yfirleitt um bestu vínin að ræða.
Hvergi era merkingarnar flóknari og á köfl-
um óskiljanlegri en á þýskum vínum. Þýska
kerfið er það flókið að flestum fallast hendur
er þeir eiga að reyna að skilja það (að ekki sé
nú talað um þegar gotneskt letur er notað að
aula) og þýski víniðnaðurinn er löngu búinn
að gera sér grein fyrir því að kerfið er orðið
ein helsta hindranin í vegi þess að vín þessi
nái alþjóðlegri fótfestu á ný í síharðnandi
samkeppni.
Fyrir utan hið lögboðna getur víngerðar-
maðurinn einnig sett ýmislegt annað á mið-
ann. Oft má sjá flöskur sem á stendur grand
vin eða eitthvað annað álíka sem gefur til
kynna að um hágæðavín sé að ræða. Stund-
um getur það verið raunin en jafnframt verð-
ur að hafa hugfast að einungis er um einhliða
yfirlýsingu þess sem selur vínið að ræða og
styðst hún ekki við annað en hans mat eða
óskhyggju, líkt og stundum mætti ætla.
Þannig era til óprúttnir framleiðendur sem
skreyta flöskur af miðlungsvíni með há-
stemmdum og blekkjandi lýsingarorðum.
Það sama á við um yfirlýsingar á borð við
réserve special, grand cuvéeog svo framveg-
is. Þær gefa gott vín í skyn en jafnframt enga
tryggingu.
Standi Grand Cra eða Premier Cru ein-
hvers staðar á flöskunni er vínið hins vegar
frá afburðasvæði innan viðkomandi vínhér-
aðs, sem skilgreint er með reglum. Þá ber að
gera greinarmun á hvers konar vín er í flösk-
unni. Ef vín frá Bordeaux er kennt við eitt-
hvert tiltekið Chateau er yfirleitt um vín frá
afmörkuðum ekram að ræða. Ef nafnið á vín-
inu er hins vegar vöramerki þá er yfirleit um
vín að ræða sem blandað er úr vínum héðan
og þaðan úr viðkomandi vínhéraði. Dæmi frá
Bordeaux yæra Mouton-Cadet, Malesan og
Blason-Timberlay. Slík vín era aldrei í efsta
gæðaflokld en geta verið trygging fyrir
traustu vini ef framleiðandinn er virtur.
Það má því segja að evrópska kerfið bygg-
ist fyrst og fremst á landfræðilegri skilgrein-
ingu vínsins. Það sem skiptir máli er vínhér-
aðið og framleiðandinn. Vissulega má finna
óteljandi mörg vínræktarsvæði í Evrópu en
þó era það einungis nokkur þeirra sem skipta
veralega miklu máli og gott er að leggja á
minnið. Má nefna sem dæmi Bordeaux, Bo-
75-80% af víninu verði að vera úr viðkomandi
þrúgu eigi að auðkenna flöskumiðann með
nafni hennar. Yfirleitt era þó þessar þekktu
þrúgur trygging fyrir ákveðnum lágmarks-
gæðum og í mörgum tilvikum er um virkilega
hagstæð kaup að ræða þegar Nýjaheimsvínin
era annars vegar. Stóri kosturinn við þetta
fyrirkomulag er að neytandinn getur gengið
að því nokkuð vísu hvernig vín er í flöskunni
ef hann þekkir einkenni þessara helstu
þrúgna. Það getur jafnvel verið góður inn-
gangur inn í hinn flóknari evrópska vínheim
að byrja á Chile- eða Ástralíuvínum, sem oft
era aðgengilegri jafnt hvað varðar framsetn-
ingu sem innihald.
Svæðin skipta líkt og áður sagði minna
máli í Nýja heiminum en á síðustu áram eru
vínframleiðendur þai- þó í auknum mæli farn;
ir að draga fram sérstöðu einstakra svæða. I
Kaliforníu má nefna Napa-dalinn, Casa-
blanca í Chile og Coonawari-a (fyrir rauðvín)
og Padthaway (fyrir hvítvín) í Astralíu. Eng-
ar reglur gilda þó um hvernig vín frá þessum
svæðum eiga að vera líkt og í Evrópu.
Ymislegt annað getur verið ágætt að hafa
til hliðsjónar, t.d. árgang vínsins. Vilja menn
ungt vín eða þroskað? Eldra vín þarf alls ekki
að vera betra. Það fer alveg eftir því hvaðan
vínið kemur og af hvaða árgangi það er. Sum
vín er betra að drekka ung en önnur þurfa að
bíða í nokkur ár. Þá era sveiflur milli ár-
ganga mun meiri í Evrópu en í Nýja heimin-
um, þar sem loftslag er stöðugara. Það er lítil
hætta á vorfrosti eða mikilli rigningu í sept-
ember í Suður-Astralíu.
Afhverju stafa kippir ílíkamanum?
MAGNÚS JÓHANNSSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Spurning: Ég hef fundið fyrir
miklum taugakippum í líkam-
anum, aðallega í útlimum. Þetta
gerist einkum í hvfld, rétt fyrir
svefn. Hvað veldur þessu og hvað
er til bóta?
Svar: Það er alveg eðlilegt að fólk
fái fáeina kippi í líkamann þegar
það er að sofna, og ekkert við því
að gera. Ef mikil brögð era að
þessu gæti verið um að ræða
sjúkdóm sem á ensku heitir ,rest-
less legs syndrome" og kalla
mætti eirðarleysi í fótleggjum á
íslensku. Eirðarleysi í fótleggjum
hefur stundum verið kallað ,algen-
gasti sjúkdómur sem þú hefur
aldrei heyrt talað um“ og er þeirri
ábendingu beint bæði til almenn-
ings og lækna. Þessum sjúkdómi
var líklega lýst fyrst árið 1685 en
honum vora gerð rækileg skil 1945
og þá fékk hann það nafn sem
mest hefur verið notað síðan (rest-
less legs). Þessi sjúkdómur getur
hrjáð fólk á öllum aldri, hann er
sjaldgæfur meðal barna en verður
algengari eftir því sem fólk eldist
og hann er yfirleitt langvarandi.
Yngra fólk fær oft hvíldir inni á
milli, nokkrar vikur, mánuði eða
jafnvel nokkur ár, en svo byrjar
þetta oftast aftur. Þegar fólk eld-
ist fækkar þessum hvíldum hjá
flestum og þær styttast.
Sjúkdómurinn hrjáir jafnt konur
sem karla og talið er að 2-5% fólks
fái hann. í sumum tilfellum finnst
skýring og getur eirðarleysi í fót-
leggjum fylgt járnskortsblóðleysi
(lagast með járngjöf), skorti á
B12-vítamíni eða fólínsýra (lagast
við gjöf þessara vítamína),
meðgöngu (lagast eftir fæðingu),
sykursýki og nýmabilun. Einnig
getur eirðarleysi í fótleggjum
fylgt drykkjusýki, Parkinsonsveiki
og jafnvel fleiri sjúkdómum í mið-
Taugakippir
taugakerfi. Algengast er að ekki
finnist skýring á sjúkdómnum og
það form hans er talið arfgengt.
Nánast ekkert er vitað um orsakir
sjúkdómsins í þessum tilvikum og
deila menn t.d. um hvort orsakir
hans sé að finna í miðtaugakerfinu
eða utan þess og þá sennilega í
úttaugakerfinu.
Algengar lýsingar á óþægin-
dunum era á þann veg að þau
byrji 5-30 mínútum eftir að
viðkomandi leggst út af, sest inn í
bfl, kvikmyndahús eða fyrir fram-
an sjónvarpið. Oþægindin eru
venjulega á svæðinu frá ökklum
upp á mið læri en þau geta náð
niður fyrir ökkla og stöku sinnum
eru þau einnig í handleggjum.
Þessu er lýst sem verkjum, óróa,
eirðarleysi, pirringi eða óstöðvan-
di þörf fyrir að hreyfa fætur og
fótleggi. Ein lýsing var þannig að
sjúklinginn langaði mest til að
berja fætur sína með hamri og
honum fannst hann vera að ganga
af vitinu. Oðram fannst eins og
fótleggir sínir væru fullir af iðandi
ormum. Sumir ganga um gólf
heilu og hálfu næturnar eins og
dýr í búri. Sumum tekst að sofna
eftir nokkra stund en aðrir vaka,
jafnvel fram undir morgun. Af
þessum lýsingum má sjá hve erfitt
og alvarlegt ástand margra þess-
ara sjúklinga er. Fyrir utan þau
fáu tilvik þar sem tekst að finna
læknanlega orsök, er því miður
ekki hægt að bjóða upp á neina
öragga lækningu. Sumir sjúkling-
ar fá bót af því að taka lyfin lev-
ódópa (notað við Parkinsonsveiki)
eða kódein (verkjalyf) en árang-
urinn er ekki sérlega góður og
þessi lyf geta haft slæmar
aukaverkanir. Nokkur önnur lyf
hafa verið reynd án teljandi áran-
gurs. í Bandaríkjunum hafa verið
stofnuð samtök áhugafólks um
þennan sjúkdóm (Restless Legs
Syndrome Foundation, Southern
California Restless Legs Support
Group, o.fl.) og hafa þau á
stefnuskrá sinni að veita sjúk-
lingum stuðning og stuðla að
rannsóknum á sjúkdómnum.
Ekki er víst að það sé þetta sem
er að angra bréfritara og væri
réttast fyrir hann að fara til læk-
nis og ræða málin við hann.
• Lescndur Morgunblaðsins getn spurt
sálfræðinginn um það sem þeim liggur á
hjarta. Tekið er á móti spumingum á
virkum dögum milli klukkan 10 og 17 í
sfma 569 1100 og bréfum eða símbréfum
merkt: Vikulok, Fax 5691222.