Morgunblaðið - 11.01.1997, Síða 26

26 LAUGARDAGUR 11. JANÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
• Lesið í málverk IV
VERKAMENN í SNJÓ
EINS og fram hefur komið
hafði Munch mikinn hug á
að reisa hinum vinnandi
stéttum minnisvarða í myndverk-
um sínum, röð mynda í likingu við
Lífsrásina. Um árabil var hann
jafn upptekinn af þessu afmarkaða
viðfangsefni og lífinu, ástinni og
dauðanum fyrrum. Nálgaðist það
frá mörgum hliðum, og vissulega
hafði hann rétt fyrir sér er hann
sagði, að nú væri tími verkamanns-
ins runnin upp, allra þeirra er
legðu hönd að líkamlegri vinnu.
Erfiðismanna í öllum greinum
þjóðfélagsins, jafnt götunnar,
byggingariðnaðarins, múrverksins
sem landbúnaðarins. Þetta fólk
átti samúð hans alla og hann hafði
ríka samkennd með lífsbaráttu
þess, nægjusemi, þrautseigju og
stolti. Og þó var Munch naumast
pólitískur í þeim skilningi sem
seinni tímar lögðu á hugtakið, en
hann hafði lifað fólksflóttann úr
sveitunum, mannfjölgunina í stór-
borgum Evrópu, og öll þau vanda-
mál sem fylgdu. Sjálfur búið í
heilsuspilíandi hverfum erfiðis-
manna í æsku. Þetta var hugum-
stórt fólk sem lagði allt í sölurnar
til að geta séð sér og sínum far-
boða. Fátækrafulltrúar tímanna
áttu jafnvel helst við þann vanda
að etja, að finna það fólk sem raun-
verulega þurfti á hjálp að halda.
Slík var sjálfbjargarviðleitnin og
stoltið þar sem skórinn kreppti
harðast að, en af hinu fólkinu var
nóg. Hins vegar var hann andstæð-
ingur yfirborðsmennsku og brodd-
borgaraháttar.
Viðhorf Munchs til erfiðisvinnu-
fólks og lítilmagnans á sér margar
hliðstæður i myndlistinni, einkum
eins og hún kemur fram i átökun-
um við lífið og hvunndaginn. Hér
voru myndlistarmenn á heimavelli,
því fagið gerði til þeirra miklar
kröfur um verkmennt og vinnulag,
jafnframt voru þeir margir heim-
spekilega sinnaðir og miklir frið-
arvinir. Þeim lét þó betur að draga
upp myndir af atburðunum en að
vera beinir þátttakendur í hags-
munapataldri, sem snerti þá sjálfa
harla lítið og voru þannig eins
konar fréttaritarar og sjónrænir
sagnfræðingar tímanna. Þá voru
allir dagar þeirra vinnudagar og
sjálfur vann Munch baki brotnu
og lagði nótt við dag er umbrot
sköpunaráráttunnar voru mest.
Munch átti sér griðastað frá
skarkala heimsins, sem var lítið
hús í litlu þorpi við Ásgarðsströnd,
er hann hefur gert ódauðlegan
með list sinni, þvi þangað sótti
hann mörg nafnkenndustu mynd-
efni sín. Það kom fyrir að fiski-
menn drukknuðu í aftakaveðrum,
enda straumar miklir úti fyrir,
ekki ýkja langt þaðan sem Osló-
fjörður gengur inn úr Skagerak.
Eins og gerist verða þá konur
ekkjur og börn munaðarlaus og líf
þeirra umturnast í einu vetfangi.
Málarinn hermdi stundum af konu
nokkurri sem hafði átt fallegt hús,
fallegan garð og velhirt börn, en
varð að hlaupa frá húsi og börnum
og taka að sér hvað sem bauðst
undir sólinni tii að eiga fyrir skóm
á börnin yfir veturinn. Annarri
með fjögur lítil börn, sem tók upp
á því að þvo og strauja fyrir sum-
argestina, þar á meðal hann sjálf-
an. Hverja einustu skjólu af vatni,
sem hún notaði við þvottinn, varð
hún að sækja í uppsprettulind við
ströndina, ganga með upp brattan
bakka og síðan inn í skóginn. I
hvert skipti sem Munch tók kon-
una tali á fömum vegi var hún
alsæl og full þakklætis til almættis-
ins, fyrir að fá svo mikið af óhreinu
taui að þvo að hún yrði jafnvel að
fá hjálparfólk lungann úr nóttinni.
Þetta var fólkið hans, og fyrir
slíku lítillæti og þakklæti til for-
sjónarinnar fyrir að eiga fyrir
daglegu brauði tók hann ofan, var
alþýðlegur og vinsæll á meðal
þess. Fólkinu líkaði hins vegar
síður við myndir hans sem hann
setti gjarnan út til þerris og döm-
urnar meðal sumargestanna ot-
uðu sólhlifunum að þeim er þær
gengu framhjá húsinu til að forð-
ast að bera þær augum. Geðþekki
fallegi maðurinn átti svo alla sam-
úð íbúa þorpsins fyrir að vera
svona skrítinn og aleinn, vorkunn
fyrir að smyija að auki jafn hvers-
dagslegum myndefnum, jafnvel
ósiðsamlegum, á uppstrengda
dúka sína.
Munch hafði gilda ástæðu til að
mála erfiðisvinnufólk, sem var að
honum þótti vænt um það og vildi
veg þess sem mestan. Sá í því og
vinnunni Iífið sjálft, og lífið vildi
hann mála, blóðmikið og safaríkt
mannlif. Þetta kom þannig beint
frá hjartanu og verkefni fékk hann
fá eða engin, hafði þó mikinn
áhuga á að myndskreyta ráðhúsið
sem staðsetja skyldi í miðri borg-
inni. Það var mikill hugur í mönn-
um er hrinda skyldi í framkvæmd
gömlum draum um ráðhús 1915,
og upphaflega átti það að vera
fullbyggt á 300 ára afmæli Kristia-
níu 1924. Sá stórhuga draumur
rættist ekki, því grunnsteinninn
var loksins lagður 1931 og fullbúið
var það fyrst 1950, á 900 ára af-
mæli Osló.
Munch átti til nóg af rismiklum
uppköstum að veggskreytingum
með vinnandi fólki, bæði stórar
teikningar og málverk, er hug-
myndin fékk nýjan byr er leið á
þriðja áratuginn. Vann þá upp
ýmis myndefni, aðallega frá
1913-15. Myndin Verkamenn í
spjó, frá 19331-33, (181x25o sm)
sem er máluð með olíu á pappír,
er ein þeirra og á sér mjög sterka
hliðstæðu í samnefndu málverki
frá 1913-14, (223,5x162 sm), sem
tilheyrir Munch-safninu.
Með listamanninum hefur
blundað rík þrá til að taka þátt í
skreytingu ráðhússins, og undir
þessar væntingar tók Dagblaðið,
sem rak áróður undir kjörorðinu
„List í Ráðhúsið“. Arkitektar
hússins voru báðir mjög hlynntir
hugmyndinni, og voru auk þess
miklir aðdáendur Munchs. Þeir
höfðu áætlanir um að láta hann
skreyta nokkra aðalveggina með
múrmálverkum, en á því var sá
hængur að það yrði ekki hægt
fyrr en húsið væri tilbúið. Munch
kom því aldrei til að skreyta hús-
ið og hefði ekki gert það þó hann
hefði lifað, var háaldraður, farinn
að heilsu og kröftum og lést 1944.
Sjálfur var hann ekki of bjart-
sýnn, því hann sagði í blaðavið-
tali í Berlín 1927; að málari sem
hefði fengið slíkt verkefni í Nor-
egi sem Aulaen, hátíðarsal háskól-
ans, fengi það trauðla aftur. Aftur
á móti lagði hann grunn að
norskri veggmyndagerð siðari
tíma með Aulaskreytingunum, og
myndum sínum ef vinnandi fólki.
Þar hafði hann þá miklu og ótví-
ræðu yfirburði yfir sporgöngu-
menn sína, að sviðið var opið og
ónumið, enginn skuggi af risanum
Edvard Munch...
Bragi Ásgeirsson
MENNING/
LISTIR
í NÆSTU VIKU
MYNDLIST
Ásmundarsafn - Sigtúni
Mótunarárin í list Ásmundar Sveinssonar.
Kjarvalsstaðir - Flókagötu
Yfirlitssýn. á verkum eftir Hring Jóhannes-
son í vestursal, sýn. á nýjum verkum eftir
Jónínu Guðnadóttur f miðsal og sýn. á verk-
um eftir Kjarval í austursal.
Listasafn íslands
Sýningin „Á vængjum vinnunnar“ til 19. jan.
Gallerí Hornið - Hafnarstræti 15
Lulu Yee sýnir til 22. jan.
Mokka - Skólavörðustíg
Ljósmyndir eftir Spessa til 6. febr.
Sólon íslandus - við Bankastræti
Sigurlaug Jóhannesdóttir, Silla sýnir til 19.
jan.
Galleríkeðjan - Sýnirými
Sýningar í janúar: í sýniboxi: Haraldur Jóns-
son. I barmi: Róbert Róbertsson og Ragn-
heiður Ágústsdóttir ber sýninguna. Hlust:
5514348: G.R. Lúðvíksson.
Ófeigur - Skólavörðustíg
Sýn. á húsgögnum eftir Frank ReitenspieB
til 17. jan.
Gerðarsafni - Hamraborg 4, Kóp.
Bestu blaðaljósmyndirnar 1996 og úrval
mynda liðinna áratuga til 2. febr.
Undir pari - Smiðjustíg 3
Sýning Frakks „Undur og hljóðmerki" tit
25. jan.
Listhús 39 - Strandgötu 39, Hf.
Samsýn. Önnu Guðjónsdóttur og Erlu Sól-
veigar Óskarsdóttur til 26. jan.
Norræna húsið - við Hringbraut
Gerhard Roland Zeller og Þór Ludwig Stie-
fel sýna til 26. jan. Veggspjaldasýning í
anddyrinu til 29. jan.
Nýlistasafnið - Vatnsstíg 3b
Svava Bjömsdóttir sýnir til 26. jan.
Gallerí Fold - við Rauðarárstíg
Sýn. á nokkrum af síðustu myndum Hrings
Jóhannessonar f baksal gallerísins til 2. febr.
Gallerí Stöðlakot - Bókhlöðustíg 6
Sigurður Haukur Lúðvígsson sýnir til 28. jan.
TÓNLIST
Laugardagur 11.janúar
Sigurbjöm Bemharðsson fiðluleikari á styrkt-
artónleikum íslensku óperunnar í íslensku
óperunni kl. 14.30. Vínartónleikar Sinfóníu-
hljómsveitar íslands í Háskólabfói kl. 17.
Sunnudagur 12. janúar
Arndís Halla Ásgeirsdóttir sópransöngkona
kemur fram á tónleikum í Digraneskirkju
kl. 20.30. Tríó Reykjavíkur f Bústaðakirkju
kl. 20.30. Vínartónleikar Sinfóníuhljómsveit-
ar íslands í Háskólabfói kl. 17.
Miðvikudagur 15. janúar
Ólafur Árni Bjarnason á tónleikum í Hafnar-
borg kl. 20.30.
LEIKLIST
Þjóðleikhúsið
Villiöndin sun. 12. jan., fös.
Leitt hún skyldi vera skækja fím. 16. jan.,
fös.
Þrek og tár lau. 11. jan., lau.
Kennarar óskast fim. 16. jan.
Borgarleikhúsið
Trúðaskólinn lau. 18. jan.
Svanurinn fös. 17. jan., lau.
BarPar fim. 16. jan.
Domino fim. 16. jan.
Fagra veröld fim. 16. jan., lau.
Stone Free fös. 17. jan.
Skemmtihúsið
Ormstunga lau. 11. jan., lau.
Loftkastalinn
Áfram Latibær sun. 12. jan.
Á sama tfma að ári iau. 11. jan., lau.
Sirkus Skara skrípó fös. 17. jan.
Hermóður og Háðvör
Birtingur lau. 11. jan.
Nemendaleikhúsið
Hátfð lau. 11. jan., lau.
Höfðaborgin
„Gefm fyrir drama þessi dama ...“ lau. 11.
jan., fim., lau.
Kaffileikhúsið
Einleikir Völu Þórs lau. 11. jan., fös., lau.
Lcikfélag Akureyrar
Undir berum himni fös. 17. jan., lau.
Upplýsingar um listviðburði sem óskað er
eftir að birtar verði í þessum dálki verða að
hafa borist bréflega fyrir kl. 16 á miðviku-
dögum merktar: Morgunblaðið, Menn-
ing/listir, Kringlunni 1,103 Rvík. Myndsend-
ir: 569-1181.