Morgunblaðið - 22.02.1997, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 22. FEBRÚAR 1997 39
____________AÐSENPAR GREIMAR_
Þjóðfélag rökleysunnar
í VETUR rann mörgum íslend-
ingum kalt vatn milli skinns og
hörunds þegar birtar voru upplýs-
ingar frá erlendum aðilum sem
gáfu til kynna að raungreinakunn-
átta íslenskra skólabarna væri ekki
upp á það besta. Uppi varð fótur
og fit og einhverra hluta vegna
komust ýmsir forráðamenn að
þeirri niðurstöðu að höfuðsöku-
dólgurinn væri kennaramenntun í
landinu. Sjáifum finnst mér ólík-
legt að þar sé að finna orsök
„vandamálsins" og finnst reyndar
að rökhyggja íslenskra skólabarna
sé að mörgu ieyti á hærra plani
en þeirra sem bera ábyrgð á há-
skólamenntun kennara í þessu
landi. En hvað með það, ekki leið
á löngu þar til þrír rektorar há-
skóla sem mennta kennara þessa
lands gengu á fund menntamála-
ráðherra klyfjaðir skýrslum sem
sjálfsagt höfðu inni að halda ýtar-
legar skýringar á orsökum vand-
ans og pottþéttar tillögur til úr-
bóta. Ekki er mér kunnugt um
hvort heimsóknin var af frum-
kvæði ráðherrans eða rektoranna
sjálfra og læt mig það litlu varða
með tilliti til þessarar umfjöllunar.
Það hlýtur að vera þægileg tilfinn-
ing að hafa öðlast þá þjóðfélags-
stöðu að menn séu sjálfkrafa gerð-
ir að dómurum í eigin sök, réttri
eða ímyndaðri.
Ef skipstjóri á báti lenti í þeirri
ógæfu að sigla fari sínu fullur upp
í fjöru og gæti afgreitt málið með
því að ganga á fund sýslumanns
með greinargerð um orsakir og
aðdraganda „slyssins" og tillögur
til úrbóta er ég hræddur um að
fjölmiðlar þessa lands hefðu tekið
heldur betur við sér. En enginn
fjölmiðlamaður virðist hafa séð
þessa hlið málsins, enda er ekki
óliklegt að búið sé að fikta við sjón
flestra þeirra í einhverjum af ofan-
greindum háskólum.
Er menntun fötlun?
Sá sem horft hefur
á sögusvið íslenska
þjóðfélagsins undan-
farna áratugi og beðið
þess að sjá árangur
aukinnar menntunar
skila sér í bættu þjóð-
félagi öllum þegnum
þess til handa, hlýtur
nú orðið að velta því
fyrir sér hvað tefji
orminn langa. Getur
verið að fullyrðingar
um nauðsyn menntun-
ar nú á upplýsingaöld Sveinbjörn
hafi verið orðum aukn- Jónsson
ar? Því trúi ég ekki.
Ég hef hins vegar grun um að
innrætt viðhorf menntamanna
sjálfra til þekkingarinnar sé sjúkt
og þar sé að finna skýringuna á
því hversu illa þjóðfélaginu nýtist
hin annars ágæta menntun margra
þeirra.
Ef hlustað er vel á útskriftar-
ræður rektors Háskóla íslands
undanfarin ár fer ekki hjá því að
heyra megi ásökun í garð stjórn-
valda og atvinnulífs vegna þess
hve illa þau taka á móti og búi
að afurðum stofnunar hans. Fyrir
sveitamann eins og mig hljómar
þetta undarlega þar sem ég hélt
að flestir sökudólgarnir væru
komnir úr fyrri árgöngum afurða
sömu stofnunar. En það er ekki
að marka mig því ég hef ávallt
talið þekkinguna vera tæki sem
verður hluti þess einstaklings sem
höndlar hana og þar sem einstakl-
ingar geta verið mjög mismunandi
þrátt fyrir sömu menntun sé ég
ekki ástæðu til að beita henni sér-
staklega til kröfugerðar vegna eins
þjóðfélagshóps á hendur öðrum.
Þegar afurðir skólanna koma
svo út á markað raunveruleikans
mynda þær gjaman með sér hópa
sem virðast hafa það
eina markmið að auka
efnislega velferð og
öryggi þegna sinna,
oft á kostnað annarra.
Miðað við tilætlunar-
semi þeirra gagnvart
samfélaginu mætti
helst halda að þeir
flokkuðu menntun
sína undir einhvers
konar fötlun. Þeir fá
jafnvel löggjafann til
að veija sig gegn utan-
aðkomandi samkeppni
með því að skerða
frelsi allra annarra til
að iðka sérgreinina og
tryggja sér þannig
einkarétt á sínu sviði. Ekki þykir
mér þetta bera vott um mikið
traust á menntuninni. Og hver er
svo árangurinn? Láglauna þjóðfé-
lag þar sem meira að segja er að
finna margar hámenntaðar lág-
launastéttir. Stórir hópar fólks sem
hélt að menntunin væri trygging
fyrir góðri þjóðfélagsstöðu og af-
komu en lifir nú fyrir það eitt að
bæta við sig kommu hér og punkti
þar vegna aldurs eða námskeiða,
eða bíður þess að verða þeirrar
hamingju aðnjótandi að hljóta náð
fyrir augum einhvers valdamanns
sem getur hyglað að því góðum
bita eða feitu brauði.
Aætlunarbúskapur
menntakerfisins
Framleiðendur gæða bera flestir
hverjir ábyrgð á eigin framleiðslu
í hinu frálsa hagkerfi. Ef árangur
íslenska háskólakerfsins er metinn
út frá svipuðum ábyrgðarkröfum
sýnist mér að það fái falleinkunn.
Aætlunarbúskapur hefur þau ein-
kenni að þegar mistekst að sjá
fyrir þarfir samfélagsins og upp-
fylla þær breytist hann oft í tilætl-
unarbúskap með öllum sínum höft-
Aðalástæða niðurlæg-
ingarinnar er, að mati
Sveinbjörns Jónsson-
ar, röng uppbygging
menntakerfisins.
um og hörmungum. Þegar slíkt
gerist verður það ekki lengur hlut-
verk kerfisins að uppfylla þarfir
samfélagsins heldur miðast at-
hafnir einstaklinga og samfélags
við það að uppfylla væntingar kerf-
isins. Enginn þorir að aðhafast
nokkuð sem gæti rýrt velþóknun
valdhafanna á honum og skert
þannig afkomumöguleika hans í
Íengd og bráð. Mér þykir margt
benda til að svona sé komið fyrir
mörgum sérfræðingahópum þessa
samfélags og get reyndar ekki
áfellst þá þar sem ég tel mig þekkja
nokkur dæmi um að mönnum hafi
verið refsað fyrir að láta í ljós sjálf-
stæðar skoðanir sem ekki féllu
valdhöfum í geð. Jafnframt er rétt
að hafa í huga að eðli þekkingar-
innar er þannig að sjaidan getur
verið um að ræða algjöra fullvissu
um nokkurn skapaðan hlut og ger-
ir það mönnum auðveldara að
þegja jafnvel þó þeir telji sig vita
betur.
Ég tel að ein af aðalástæðunum
fyrir þessari niðurlægingu þekk-
ingarinnar sé röng uppbygging
menntakerfisins, sérstaklega
þeirra skóla sem fást við svonefnda
æðri menntun. Margir af stjórn-
endum þessara skóla hafa undan-
farin misseri verið boðberar svo-
kallaðrar markaðshyggju þegar
þeir fjalla um efnahagslíf þjóðar-
innar. Þar sem ég er að mestu leyti
sammála þeim um mikilvægi
fijálsra viðskipta fyrir blómlegt
efnahagslíf veldur það mér sífellt
meiri undrun að þeir skuli nú ár-
visst ganga bónleiðir til búðar til
að innheimta fjármuni til starfsemi
sinnar frá einum aðila fyrir þjón-
ustu sem þeir veita öðrum. Ékki
minnkar það undrun mína að vita
að flestir ráðamanna þjóðfélagsins
eru svipaðrar skoðunar um yfir-
burði ftjálsra einstaklinga á fijáls-
um markaði jrfir öðrum þjóðfélgs-
formum sem reynd hafa verið.
Hvers vegna beinir þjóðfélagið
ekki öllum stuðningi sínum beint
til þeirra einstaklinga sem hyggj-
ast sækja sér æðri menntun og
leyfir svo skólunum að beijast um
viðfangsefnin á fijálsum markaði?
Ég er nokkuð viss um að slíkt fyrir-
komulag, þar sem sérhver viðkom- '
andi aðila bæri ábyrgð á ákvörðun-
um sínum og framtíð mundi færa
okkur betri skóla og betri mennta-
menn. Ég yrði illa svikinn ef kjör
menntamanna og reyndar þjóðar-
innar allrar mundu ekki batna
verulega ef slík breyting yrði gerð
á menntakerfinu. Ég ber einnig
þá von í bijósti að við slíkar að-
stæður læri einstaklingarnir að
treysta þekkingu sinni og þurfi því
ekki að nota prófskírteini sín sem
lögvernduð sérleyfi eða líti á þau
sem vegabréf inn í biðraðir launa-
kerfa hámenntaðra láglauna-
manna. Það er nóg af raunveruleg-
um félagslegum vandamálum sem
þjóðfélagið þarf að glíma við af
meiri myndugleik en nú er gert,
þó svo skólarnir ali ekki á vænting-
um heilbrigðra og hæfra einstakl-
inga um fyrirhafnarlitla og trygga
framfærslu af þess hálfu.
Menntunin er ein leiðanna til
þekkingarinnar. Þekkingin er mátt-
ur sem beita má til góðs og ills.
Við skulum treysta á það góða í
manninum. Jafnvel þó einhveijir
bregðist okkur valda þeir okkur
minni skaða sem einstaklingar í
fijálsu þjóðfélagi en forkólfar kerfa
sem þeir eru vísir til að sölsa undir
sig í þjóðfélagi forræðishyggjunnar.
Lifið heil.
Höfundur er sjómaður
á Súgandafirði.
Hvar er misréttið, manni?
í BRÁÐSKEMMTILEGRI sýningu
Kvennaskólanema á tuttugu ára
gömlu leikriti Péturs Gunnarssonar,
Grænjöxlum, er atriði þar sem leik-
skólabörn fara út í þjóðfélagið að
leita að verðbólgunni, sem þau skynja
sem óáþreifanlega en mikla ógn við
líf sitt. Svörin sem þau fá eru flest út
í hött. Við kaupum aldrei merki. Hún
er þtjú. Ég er búin að lesa hana.
Æ, ég er ekkert inni í pólitík.
I grein sem birtist í
Morgunblaðinu 7. febr.
vakti ég athygli á þeim
mikla mun sem er á
fjárframlögum (og
hvatningu) forystu
íþróttahreyfingarinnar
annars vegar og stjórn-
ar Kvikmyndasjóðs
hins vegar til einstakl-
inga eftir því hvort þeir
eru af karlkyni eða
kvenkyni, eins og þessi
munur hefur birst í fjöl-
miðlum að undanförnu.
Ég get endurtekið að
mér er Ijóst að þeim
sem úthluta af al-
mannafé til þessara
málefna er mikill vandi
á höndum, og ég lít svo á að þeir
hjá Kvikmyndasjóði vinni verk sitt
af kostgæfni og mér er kunnugt um
að margir í forystu íþróttahreyf-
ingarinnar hafa lagt á sig mikið og
fórnfúst starf í þágu íþróttanna.
Niðurstaða mín er samt sem áður
sú að ábyrgðaraðilar séu lítt meðvit-
aðir um jafnréttislögin í landinu og
aðild íslands að samningi Sameinuðu
þjóðanna um afnám allrar mismun-
unar gegn konum. Þegar tugmilljóna
munur er á þeim styrkjum sem út-
hlutað er til karla annars vegar og
kvenna hins vegar, sem eru að fást
við svipaða hluti á sama markaði
með sambærilegum árangri, lít ég
svo á að um grófa mismunun kynj-
anna sé að ræða.
Við kaupum aldrei merki
Steinar J. Lúðvíksson situr í stjórn
Afreksmannasjóðs ÍSÍ og svarar fyr-
ir hönd síns sjóðs í Mbl. 13. febr-
úar. Og hann er með hreinan skjöld.
Hins vegar heldur hann því fram
að ég blandi saman óskyldum hlut-
um til þess að fá fram
„meinta mismunun"
eins og hann orðar það,
þar sem hana sé alls
ekki að finna. „Úthlut-
unarreglur Afreks-
mannasjóðs eru skýrar"
segir hann. „Þar er eng-
inn greinarmunur gerð-
ur á því, hvort karlar
eða konur eiga í hlut.“
Það er gott enda fjallaði
grein mín ekki um út-
hlutanir úr Afreks-
mannasjóði, þótt ég
nefndi hann einu sinni
á nafn, heldur þá út-
komu sem fæst þegar
forysta íþróttahreyfing-
arinnar á landsvísu tek-
ur sig saman við forystumenn í til-
teknu bæjarfélagi og fleiri aðila og
skrapar saman í 25 milljóna styrk
handa einum fremsta íþróttamanni
landsins af karlkyni til þess að koma
honum á ólympíuleikana í Sydney
2000. Og er sá framúrskarandi
íþróttamaður alls góðs maklegur.
Én það eru nokkrar afrekskonur líka
og enn hefur engin sambærileg
hreyfing sést í kringum þær, hvað
sem verður. Steinar J. er reyndar
svo snjall að kasta boltanum til
þriggja forystukvenna í borgarstjórn
Reykjavíkur og ég vænti þess að þær
svari því hvað borgin geri til þess
Enn hefur engin sam-
bærileg hreyfing, segir
Steinunn Jóhannes-
dóttir, sést í kringum
íþróttakonurnar.
að stuðla að jafnrétti kynjanna í
íþróttaheiminum. Hjá Iþrótta- og
tómstundaráði fengust aftur á móti
þær upplýsingar að engar umsóknir
hefðu borist Afreks- og styrktarsjóði
borgarinnar frá stjórnum fijáls-
íþróttadeilda Ármanns og ÍR vegna
skærustu kvenstjarnanna í þeirra
röðum, sem gætu þó átt möguleika
á að komast til Sydney árið 2000
ef vel er að staðið.
Hvað fá konur?
Hjá framkvæmdastjórn íþrótta-
sambands íslands liggja ekki á lausu
tölulegar upplýsingar um hlutfalls-
lega skiptingu á fjárframlögum til
kvennaíþrótta annars vegar og
karlaíþrótta hins vegar. Hitt er ljóst
að á skrifstofunni hafa menn það á
tilfinningunni að karlarnir hafi al-
mennt meira upp úr krafsinu en
konurnar. Það hafa líka þær þing-
konur úr öllum flokkum sem á und-
anförnum árum hafa komið með
fyrirspurnir á Alþingi og fengið sam-
þykkta þingsályktunartillögu um
stefnumótun í íþróttum stúlkna og
kvenna. Og ekki þarf að fletta íþrótt-
asíðum blaðanna lengi til þess að
vita hvorir fá meiri athygli, strákarn-
ir eða stelpurnar. Á síðasta íþrótta-
þingi ÍSÍ var samþykkt að skera
niður 1,8 milljónir á fjárhagsáætlun
1997-8 af lið sem heitir íþróttir
fyrir alla. íþróttir fyrir alla snúast
Steinunn
Jóhannesdóttir
aðallega um skipulag Kvennahlaups-
ins, sem mörg þúsund konur taka
þátt í árlega, margar með krakkana
sína í eftirdragi, sem óneitanlega
dregur nokkuð úr hraða þeirra eins
og verða vill í lífinu.
Manni, hvar er misréttið?
Það er mikið mál að kortleggja
misrétti kynjanna af vísindalegri
nákvæmni því það teygir anga sína
um alla kima mannlífsins. Þar fyrir
utan liggur það í augum uppi, þeim
sem vilja sjá. Eða eins og ungur
vísindaheimspekingur orðaði það af
öryggi og ögrandi hreinskilni í morg-
unútvarpinu fyrir skömmu þegar
spurt var hvort strákar ættu tölvu-
öldina í tilefni af jafnréttisdögum í
Háskóla íslands: „Já, auðvitað, eins
og þeir eiga allt annað sem er gam-
an og skemmtilegt og gróðavæn-
legt.“ Þessu andmælti reyndar ung
kona, nemi í tölvunarfræði, sem
sagði í Degi-Tímanum: „Tölvuöldin
er eins opin okkur og hugur okkar
er opinn." Við skulum bara vona að
hún reki sig ekki á annað.
fyrír WIND0WS
Sjáðu nýjan frábæran
hugbúnað:
glKERFISÞRÓUNHF.
“ Fákafeni 11 - Sími 568 8055
www.treknet.is/throun
Samningurinn um afnám allrar
mismununar gegn konum felur í sér
víðtæka viljayfilýsingu um að hér
verði þær þjóðfélagsbreytingar sem
stórbæti stöðu kvenna. Því marki
verður ekki náð nema allar stofnan-
ir þjóðfélagsins, fyrirtæki og félaga-
samtök, sveitarfélög, fjölmiðlar,
íþróttahreyfingin, löggjafínn, lista-
heimurinn, verkalýðshreyfíngin,
kirkja og dómstólar taki inntak hans
til sín og láti hann móta ákvarðanir
sínar. Þegar spurt er um misréttið
getur enginn látið eins og hann
kannist ekki við heimilisfangið.
Grænjaxlar spurðu: Manni, hvar
er verðbólgan? og fengu það svar
að lokum að líklega væri hún alls
staðar í þjóðfélaginu. Verðbólgan
var kveðin niður með samstilltu
átaki. Misrétti kynjanna á sér vissu-
lega margfalt dýpri rætur, samt vil
ég vera bjartsýn eins og tölvukonan
og trúa því að það megi kveða niður
með samstilltu og laaaaaaaangvar-
andi átaki.
Höfundur er rithöfundur.
FERMINGARMYNDIR
Nú fer hver a& veröa
síöastur
BARNA ^rjðLSKVLDU
LJÓSMYNDIR
Sítni 588-7644
Armúla 38
<