Morgunblaðið - 22.02.1997, Blaðsíða 44

- 44 LAUGARDAGUR 22. FEBRÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Skattar - Jafnræði
— Leikreglur
SKATTAR á íslandi
eru alltof háir, leggjast
á of fáa, eru óréttlátir
og framkvæmd þeirra
er óskiljanleg. Skatta
þarf að lækka og
tryggja þarf að allir
borgi sama hlutfall til
sameiginlegs reksturs
þjóðarinnar um leið og
við hvetjum dugandi
einstaklinga til dáða
og fjárfestum í okkur
eigin efnahag, efnahag
íslensku þjóðarinnar.
Nú er rætt um að
breyta skattaálagn-
ingu og láta alla borga
jafnt hlutfall af sínum
tekjum til ríkisins, sem er mjög
áhugaverð hugmynd. Margir spyija
þá sem von er: „Við að lækka
skattahlutfallið og láta alla borga
sama hlutfall, eykur það ekki byrði
hins vinnandi íslendings?“ Hvað
eigið þið við með vinnandi íslend-
ingi? Er einstaklingur sem stofnað
hefur sitt fyrirtæki og_ byggt upp
ekki vinnandi maður? Ég get sagt
ykkur að vinnutími þessara ein-
staklinga er langur. Hvað með
lækninn sem fær hálfa milljón á
mánuði í kaup, sem er meira en
forsætisráðherrann okkar þénar?
Vinnur þessi læknir ekki? Ég held
að hann geri það. Ég þekki vinnu-
tíma lækna, hann er langur og fell-
ur alls ekki inn í 9-5 vinnutímann.
^ Læknir á vakt fyrir heilan lands-
hluta sem bregst við útkalli allan
sólarhringinn. Það er vissulega rétt
að þessir tveir einstaklingar, fyrir-
tækiseigandinn og læknirinn, bera
meir úr býtum en meðal íslending-
urinn, en markaðurinn hér á landi
hefur fyrir löngu
ákveðið að vinna þess-
ara einstaklinga sé
meira virði en það sem
sumir aðrir starfa við.
Ef þú ert að verða
blindur, getur verka-
maðurinn ekki hjálpað
þér; ekki frekar en lög-
fræðingurinn. Læknir
gæti það hins vegar.
Þetta táknar ekki að
læknirinn vinni ekki,
kæri lesandi. Þetta
táknar að vinna hans
þarfnast meiri kunn-
áttu og miklu lengri
þjálfunar, og vegna
þess er vinna hans
hærra verði greidd.
Hvað með körfuboltaleikmenn,
handbolta- og fótboltakappa hér-
lendis og erlendis? Þetta eru önnur
dæmi um vinnu sem krefst mikillar
kunnáttu og við reiknum með að
sé vel greitt fyrir. Af hveiju er
það? Þetta eru einstaklingar sem
skara fram úr, í sumum tilvikum
meðal þeirra 10 bestu í heiminum,
og er því vel greitt fyrir. Ef ekki
væri gert vel við þessa menn legðu
þeir ekki fyrir sig þetta fag. Þeir
héldu áfram sínum fyrri störfum,
heimurinn væri fátækari fyrir vikið
af afreksmönnum. Hér eru mark-
aðsöflin aftur að störfum.
Almennt séð leggst ég eindregið
á móti því að draga einstaklinga í
dilka eftir því við hvað þeir starfa
eins og tíðkast hér á landi. Það er
engin leið að afla sér heiðarlegs
viðurværis hér á landi án þess að
framleiða afurð eða veita þjónustu
sem almenningur kaupir, og al-
mennt talað, því meir sem þú legg-
Sanngjamt er að allir
beri hlutfallslega sömu
byrðar. Þorsteinn
Njálsson vill breyta
skattaálagningunni.
ur á þig og því betur sem þú stend-
ur þig við þína vinnu, því meira
þénar þú.
Við skattleggjum til að ríkið geti
framkvæmt og starfað. En við höf-
um tapað áttum gjörsamlega. Við
eigum að skattleggja á þann máta
að skaði efnahagskerfis okkar verði
sem minnstur. Skattar eru í eðli
sínu neikvæðir, og þannig verður
það, en við verðum í það minnsta
að byggja skattkerfið upp á þann
veg að það geri sem minnstan
skaða, og hvetji jafnvel almenning
til að nota fjármuni sína til að ýta
undir starfsemi alls efnahagskerfis-
ins.
Nú ætti einhver að grípa fram í
fyrir mér og skammast yfir því að
það eina sem mér gangi til sé að
skera niður tekjuskattinn, sem ein-
ungis gagnist fáum, en aðrir líði
fyrir.
En þetta er ekki rétt. Við að
lækka tekjuskatt hvetjum við al-
menning til fjárfestingar. Leyfið
mér að taka dæmi. Setjum svo að
ég þéni 100 þúsund krónur. Ég
borga skatta af þessum peningum,
borga af lánum, borga af bílnum
og kaupi mat. Afganginn nota ég
til að fjárfesta í tölvufyrirtæki.
Þetta tölvufyrirtæki notar pening-
ana mína til að ráða sér starfs-
Þorsteinn
Njálsson
mann. Þessi einstaklingur vinnur
sitt starf líkt og ég geri, hann fram-
leiðir afurð sem almenningur vill
kaupa, fyrirtækið hagnast, og ég
fæ hlutdeild í hagnaðinum. Ég
borga skatt af arðinum. Þegar ég
síðan sel hlutabréfin og kaupi hlut
í öðru fyrirtæki getur það fyrirtæki
ráðið einhvern annan. Ég borga
skatt af söluhagnaðinum af hluta-
bréfunum. Almenningur stingur
peningum ekki lengur undir kodd-
ann, og við viljum heldur ekki að
það sé gert. Við viljum að fjárfest
sé í íslandi og í samferðamönnum
okkar.
Þjóðfélag okkar snýst ekki um
öfund. Þjóðfélag okkar snýst ekki
um stéttabaráttu. Við búum ekki
við stéttskipt þjóðfélag. Enginn
segir íslendingum hvað þeir geti
gert. Uppruni skiptir litlu máli. Við
erum öll afkomendur bænda og sjó-
manna, kotunga og þurrabúðafólks.
Ef þjóðfélag okkar væri stéttskipt
hvernig höfum við þá öll náð svona
langt? Við verðum að lagfæra kerf-
ið, og gera það á þann hátt að við
hjálpum hvert öðru. Ef ísland býr
við vanda í efnahagskerfinu, þá er
það sá vandi að við sköpum ekki
eins mörg tækifæri og við ættum
og gætum gert. Kerfið er ekki full-
komið. Reynum að laga það.
Gengur kerfið ekki út á það að
allir borgi sanngjaman skerf til
samfélagsins? Hvað er sanngjamt?
Er það ekki þannig að allir leggi
jafnt til? Tíu prósent af einni milljón
er samt 10 sinnum meira en 10%
af 100 þúsundum, og tuttugu sinn-
um meira en 10% af 50 þúsundum.
Sanngirni á skattamáli táknar núna
að taka alla þá peninga sem hægt
er frá þeim sem standa sig vel og
deila þeim út - og auðvitað ráða
þeir ríku, eða þeir sem hafa mikilla
hagsmuna að gæta, lögfræðinga,
og stjórnmálamenn eða beita klækj-
um til að fá alls konar undanþágur
settar inn í lög, til að þeir verði
ekki rúnir inn að skinni. Og við
vitum að þessir þjóðfélagshópar em
ekki rúnir inn að skinni - og hvað
sitjum við uppi með. Endalaus lög
og reglur sem gilda fram á við og
aftur á bak og refsa harðduglegum
einstaklingum mest. Við sitjum
uppi með skrifstofubákn, endur-
skoðendur og lögfræðinga og
þrýstihópa og einhvers staðar hefur
skattgreiðandinn gleymst. Ríkinu
er nokkuð sama þó við skiljum ekki
kerfíð eða réttlæti kerfisins sem á
að þjóna okkur. Svona á þettá ekki
að vera.
Sanngjarnt táknar að allir beri
hlutfallslega sömu byrðar. Sann-
gjarnt táknar að kerfið leyfi okkur
ekki bara að taka þátt í efnahagn-
um heldur hvetji okkur til þess.
Sanngirni táknar einföld og skiljan-
leg lög þannig að almenningur viti
hvar hann standi. Sanngirni stendur
fyrir sama leikvöll fyrir alla, sömu
leikreglur, og við refsum þeim ekki
sem skora fyrir það að standa sig.
Fyrir hinn almenna leikmann og
skattgreiðanda virðast leikreglur
og leikvöllurinn ekki vera sá sami
fyrir alla. Hinn hljóði, iðni skatt-
greiðandi situr uppi með byrðarnar.
Allt sem umfram er aflað er tekið
til að jafna út til hinna. Þrýstihópar
koma síðan ár sinni fyrir borð og
mata krókinn með því að hafa áhrif
á þá sem setja leikreglurnar og
ákvarða leikvöllinn. Hvemig getum
við ætlast til að efnahagur þjóðar
okkar dafni við þetta? Við drepum
niður dug þjóðarinnar, viljann til
að bjarga sér.
Margir þekkja rússnesku söguna
af ívani Ivanóvitsj, þessum sem
átti kúna. Hann var duglegur, rækt-
aði garðinn sinn, seldi afurðirnar
og eignaðist kú. Nágrannar hans
æfir af öfund skutu á neyðarfundi
þar sem þeir samþykktu að taka
kúna af Ivani því hann varð að
vera sama liðleskjan og þeir hinir.
Það bíður okkur ekkert annað
en stöðnun og hnignun ef við hrist-
um ekki af pkkur hugarfar ná-
granna ívans ívanóvitsj, og setjum
síðan sömu leikreglur og ákvörðum
sama leikvöll fyrir alla.
Höfundur er læknir og
áhugamaður umjafnræði.
Upplýsingatækni og menntun
AÐ UNDANFÖRNU hefur átt sér
stað mikil umræða um skólakerfið,
námsefni og með hvaða hætti megi
auka skilvirkni og árangur í
menntakerfi íslands. Að sama skapi
hefur einnig átt sér stað mikil um-
ræða og stefnumótunarvinna varð-
andi stöðu Islands í upplýsingasam-
félagi framtíðarinnar.
í þjóðhagslegu
samhengi
Ekki eru til (svo höfundur viti)
upplýsingar um fjölda þeirra sem
nota tölvur hérlendis. Hér er um
verðugt rannsóknarverkefni að
ræða, ekki síst með tilliti til þess
hversu mikil áhrif upplýsingatækn-
in hefur á allt okkar líf í dag og í
komandi framtíð.
Á síðum sænsku hagstofunnar á
alnetinu er á hinn bóginn hægt að
9 nálgast slíkar upplýsingar um Sví-
þjóð fyrir árin 1984, 1989 og 1995.
Þar kemur fram að 1984 hafi u.þ.b.
35% Svía á aldrinum 16-64 ára
notað tölvur að einhveiju marki.
Árið 1995 var sama hlutfall komið
upp í rúm 60%. Hlutfall þeirra sem
notuðu tölvur við vinnu sína virðist
einnig hafa aukist gífurlega. Á ára-
bilinu 1989-1995 jókst hlutfall at-
vinnurekenda er það gerðu úr 20%
í 46%, í einkageiranum í heild úr
um 40% í 56% og í opinbera geiran-
um úr u.þ.b. 58% í um 83%. A heild-
t - ina litið virðist hlutfallið vera komið
í a.m.k. 50% árið 1995.
Þó ekki liggi fyrir tölulegar stað-
reyndir til að sannreyna samsvar-
andi upplýsingar fyrir íslenskt þjóð-
félag má gera ráð fyrir að hlutföll-
in séu ekki lægri hérlendis. Sam-
kvæmt því má gera ráð fyrir að
tölvur séu notaðar í a.m.k. 50%
• starfa í íslensku atvinnulífi. Sé það
hlutfall sett t.d. í samhengi við þjóð-
arframleiðslu er ljóst
hve gífurlega miklu
máli það skiptir fyrir
þjóðarbúið að ná tök-
um á upplýsingatækn-
inni og notkun tölva
almennt, ekki síst með
framtíðina í huga.
Hyggjum að
grunninum
Ef við viðurkennum
á annað borð mikilvægi
þekkingar og hagnýt-
ingar á upplýsinga-
tækninni er ljóst að
leggja verður mikla
rækt við menntun á
þessu sviði alveg niður
í yngstu aldurshópa.
Tölvur eru til staðar á mjög mörg-
um heimilum í dag og tilkoma al-
netsins og vinsældir þess hafa gert
mikið til að ýta undir kaup alls al-
mennings á tölvubúnaði. Sú hætta
er því fyrir hendi að tekin verði upp
röng vinr.ubrögð og rangar aðferðir
ef ekki er á markvissan hátt stuðl-
að að „réttum“ og hagnýtum vinnu-
brögðum við öflun gagna, skrán-
ingu, meðhöndlun og úrvinnslu.
Vélritun er eitt dæmi um grunn-
þátt sem ekki hefur verið sinnt
nægilega vel. Kennsla í vélritun
hefur hingað til nær einskorðast
við eldri bekki grunnskólans og þá
sem valfag. Meðan lyklaborð eru
notuð til að að koma upplýsingum
og hugmyndum í tölvutækt form
er hveijum manni ljóst mikilvægi
þess að öðiast hraða og öryggi við
innsláttinn.
Aðgerðir hérlendis
Frændur okkar á Norðurlöndum
og reyndar margar aðrar þjóðir
hafa sett fram ákaflega metnaðar-
full markmið í þessu
sambandi og hrint í
framkvæmd viðamikl-
um verkefnum bæði
svæðisbundnum og á
landsvísu til að auka
almennt tölvulæsi. Hér
á Iandi hefur að sama
skapi verið sett fram
metnaðarfull sýn á
framtíð upplýsinga-
tækninnar og hagnýt-
ingu hennar í þjóðfé-
laginu og greinilegur
vilji er til að gera vel
á þessu sviði af hálfu
stjórnvalda. Þetta end-
urspeglast vel í þingsá-
lyktunartillögu sem
þrettán þingmenn úr
öllum flokkum hafa nú lagt fram
um aðgang nemenda að tölvum og
tölvutæku námsefni.
Þröngt sniðinn stakkur
Það verður að segjast eins og er
að menntakerfið hefur að mörgu
leyti verið vanbúið til að takast á
við þetta verkefni, allavega hingað
til. Það kostar mikla fjármuni að
gera því kleift að sinna því svo vel
sé hvort sem litið er til vélbúnaðar-
eða hugbúnaðarhlutans. Annað er
það að erfitt getur reynst að fella
menntun á þessu sviði inn í al-
mennt kennsluumhverfi. Venjuleg-
ar borðtölvur eru óhentugar í venju-
legum kennslustofum, þar sem t.d.
skjárinn og tölvan sjálf eru pláss-
frek á borði, hamla samskiptum í
stofunni, auk þess sem erfitt er að
færa búnaðinn frá einum stað á
annan. Svokallaðar fistölvur gætu
sinnt þessu hlutverki að flestu leyti,
ef ekki kæmi til hversu orkufrekar
og dýrar þær eru og verða í fyrirsjá-
anlegri framtíð. Einnig þarf að taka
Átaks er þörf eigi að
tryggja að við verðum
virk í upplýsingasamfé-
lagi framtíðarinnar. Jón
Gunnar Borgþórsson
bendir á lausnir sem
hentað gætu til að hag-
nýta tölvutækni við nám
o g kennslu.
tillit til hinnar öru þróunar sem á
sér stað í vélbúnaði og hugbúnaði,
þar sem tækni dagsins í dag er oft
úrelt á morgun. Eins og kennsla í
tölvu- og upplýsingafræðum hefur
verið framkvæmd hingað til hefur
í mörgum tilfellum þurft að færa
nemendur úr sínu venjulega
kennsluumhverfi inn í sérstök tölvu-
ver við slíkt nám. Jafnt til vinnslu
flókinna verkefna sem í þeim tilfell-
um þar sem einungis hefur verið
um að ræða kennslu í grunnþáttum
eins og fingrasetningu eða innslátt
texta.
Lausn fundin?
Hvernig er þá rökrétt að stilla
upp lausn sem hentað getur til að
hagnýta tölvutækni við nám og
kennslu?
Ein leið er að skilja að einhveiju
leyti milli grunnvinnslu og flókinnar
vinnslu með því að vera með Iéttan,
ódýran, fyrirferðarlítinn og hand-
hægan búnað til nota við grunn-
þættina svo sem kennslu í fingra-
setningu, innslátt texta og einfalda
Jón Gunnar
Borgþórsson
meðhöndlun upplýsinga. Þennan
sama búnað væri hægt að nota í
venjulegu kennsluumhverfi og þ.a.l.
einnig til textaritunar, einfaldari
verkefnavinnu í skólanum, æfinga
í grunnþáttum námsgreina o.s.frv.
Þar sem hann tæki einungis til
grunnvinnslu sem tekur í eðli sínu
ekki eins stórum breytingum og
úrvinnslan, úreltist hann ekki í lík-
um mæli og fullkomnari búnaður-
inn. Fyrirsjáanlega mætti draga
allverulega úr pappírsnotkun og
þegar frá liði má sjá fyrir sér eilít-
ið meira svigrúm fyrir kennarann
til að sinna leiðbeiningarhluta
kennarastarfsins. Öflugari og full-
komnari búnaður yrði þá notaður
þar sem það á við til að fullvinna
verkefni t.d. í grafísku umhverfi,
s.s. í fullkominni ritvinnslu, útgáfu-
forriti, gagnagrunnskerfi eða öðr-
um þeim kerfum sem í boði eru.
Með þeim hætti væri ekki ein-
ungis stuðlað að „réttari" og mark-
vissari vinnubrögðum heldur einnig
betri og meiri nýtingu íjárfestingar
í tölvubúnaði.
Framtíðin við
fingurgómana
Björn Bjarnason menntamála-
ráðherra hefur lagt mikla áherslu
á mikilvægi tölvu- og upplýsinga-
tækninnar í samfélagi okkar og
bent á þörfina fyrir öfluga kennslu
á því sviði. Enn sem komið er fer
skráning og úrvinnsla í tölvum fyrst
og fremst fram með notkun lykla-
borðsins og er því hægt að taka
undir með ráðherra að „framtíðin
er við fingurgómana".
Það er ljóst að myndarlegs átaks
er þörf eigi að tryggja að íslenska
þjóðin verði virkur þátttakandi í
upplýsingasamfélagi framtíðarinn-
ar. Vandinn er sá að finna leiðir til
að svo verði og á sem hagkvæmast-
an hátt.
Höfundur er
viðskipta-/rekstrarhagfræðingur.