Morgunblaðið - 24.08.1997, Síða 7

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 24. ÁGÚST 1997 B 7
Hreyfingarfræðin er mikilvægur
þáttur af dansfræðum. Markmið
hennar er að kenna dönsurum að
þekkja líkama sinn svo þeir geti
sjálfir komið í veg fyrir meiðsli.
Aður en sú þekking um líkamann
og takmarkanir hans komu fram
voru þær kröfur sem gerðar voru
til dansara oft á tíðum mjög óhollar
líkamanum. Sem dæmi má nefna
að í listdansi er krafist 180'A út-
snúnings á fótum dansara. Sumir
eru svo heppnir að hafa fengið slík-
an útsnúning í Guðs gjöf en aðrir
þurfa að vinna stíft til þess að ná
honum hæfilegum. í dag eru til
ýmsar æfingar sem gera má til
þess að ná auknum útsnúningi en
áður var algengt að nemendum var
þrýst til þess að gera æfingar út-
skeifari en þeir réðu við. Af þeim
sökum voru meiðsli á hnjám og
ökklum meðal dansara mjög algeng
og gátu eyðilagt framtíð annars
efnilegra dansara.
Samkvæmt könnun sem gerð
var í Bandaríkjunum árið 1987
kom fram að af þeim dönsurum
sem neyttu vímuefna væru helstu
vímuefnin áfengi og kókaín. Lík-
legar ástæður eru taldar þær að
þegar þreyta og streita gera vart
við sig meðal dansara sem sýnir
fyrir fullum sal áhorfenda í hverri
viku á hann fáa aðra kosti en að
halda áfram vinnu sinni. Slíkt
dæmi er að finna í metsölubókinni
Dancing on my Grave þar sem
dansarinn Gelsey Kirkland lýsir því
hvernig frami hennar með New
York City Ballet og American Ball-
et Theatre snerist upp í hreina
martröð. Hún lifði á kókaíni og var
þar að auki haldin lystarstoli.
Vegna lítils skilnings og lítillar
þekkingar á vandamálum hennar
var hún lögð inn á geðsjúkrahús í
stað þess að fá viðeigandi umönnun
á meðferðarstofnun fyrir vímu-
efnasjúklinga. í dag ríkir aukin
meðvitund um þessa hættu og leik-
hús reyna að halda vikulegu álagi
í lágmarki með því að láta tvo
dansa sama hlutverk sem skiptast
síðan á.
Þó slíkar hraksögur sé að finna
í heimi atvinnudansara eiga þær
alls ekki við alla dansara. Aðal-
atriðið er að i dag eru þjálfarar
og kennarar meðvitaðir um þau
vandamál sem hafa verið algeng
meðal dansara og geta þar af leið-
andi sýnt þeim aukinn skilning.
Fyrir vikið hefur starfsaldur dans-
ara lengst auk þess sem þeir virð-
ast stefna að fullkominni stjórn á
hreyfingum líkamans. Það er því
ekki að undra að táskór og tútú-
pils haldi áfram að heilla ungar
stúlkur en víst er að draumurinn
fæst ekki ókeypis.
oft dæmi um andlega örbirgð af
þessu tagi og veltum þá kannski
litla stund vöngum yfir því hvað
hægt sé að gera við þá vesalinga
sem þannig hugsa svo þeim líði
kannski ögn betur með sjálfum sér
og séu ekki til sífelldra vandræða.
Ég hef ekki komist að neinni niður-
stöðu í þessum efnum. Hitt er aug-
ljóst að hugarfarið lagast ekki þótt
tappað sé öðru hvoru af óþverran-
um með einu og einu skemmdar-
verki. Hugarmein af þessu tagi er
líklegt til að valda þeim sem það
ber mikilli ógæfu og þeim sem fyr-
ir afleiðingunum verða mismiklum
óþægindum. Ef ekkert er að gert
situr skemmdarvargurinn uppi með
sitt ömurlega hugarfar og öll þau
vandræði sem það mun á endanum
skapa honum. Líklega væri ráð
fyrir þá sem finna sig hýsa illviðr-
áðanlega og þráláta reiði og/eða
öfundsýki að reyna að leita sér
hjálpar hjá sálfræðingum, geð-
læknum eða öðrum þeim sem lík-
legir eru til að geta veitt þeim
aðstoð við að vinna úr þessum sér-
lega neikvæðu tilfinningum, í stað
þess að leita þeim útrásar með því
að skemma bíla eða gera annað
af því tagi sem skemmdarfýsnin
blæs þeim í bijóst. Sé ekkert gert
er alveg víst að skemmdarvargur-
inn mun smám sarnan með gjörðum
sínum safna glóðum elds að höfði
sér og fyrr eða síðar mun eldurinn
taka að loga.
MANIMLÍFSSTRAUMAR
lYSATARLISTU/frysta kryddjurtir?
Basilika með öUu nema pylsu!
EITT af því sem gleður augað er
litið er yfir grænmetisborð mat-
vöruverslana í dag er hve mikið er
oft til af ferskum íslenskum og er-
lendum kryddjurtum. Úrvalið er
vitanlega mismikið, en þegar best
lætur má líta fagrar breiður berg-
myntu, basilikum, rósmaríns, stein-
selju, dills og myntu svo fátt eitt
sé nefnt. Auðvitað er hægt að rækta
sínar eigin kryddjurtir, égtala nú
ekki um ef fólk á lítið gróðurhús,
en kryddjurtir eru í eðli sínu ekki
innijurtir, svo að þess þarf að gæta
vel að þær fái mikla birtu og ioft
séu þær ræktaðar innandyra.
eir eru nú e.t.v. í meirihluta
sem ekki hafa aðstæður til
að rækta kryddjurtir eða rækta þær
ekki af öðrum ástæðum og eins er
náttúrlega mismikið til hverju sinni
af ferskum krydd-
jurtum á mark-
aðnum. Góð þum-
alputtaregla er því
að nota helming
þess magns sem
gefið er upp af
ferskum krydd-
jurtum sé þurrkað
krydd notað.
Astæðan fyrir þessu er sú að rétt
þurrkuð krydd eru yfirleitt bragð-
sterkari en ferska kryddjurtin, því
þá er allur vökvi úr þeim gufaður
upp og jurtin er öll þéttari í sér.
Magnið sem notað er fer vitanlega
eftir gæðum kryddsins, en heil
þurrkuð kryddlauf eða mulin eru
mun bragðmeiri og bragðekta en
fínmalað krydd, sem einnig inni-
heldur oft hluta af stilkum krydd-
jurtanna.
Ferskar kryddjurtir geymast ekki
lengi í kæli, en einfalt og handhægt
er að frysta þær þurfi að geyma
þær í lengri tíma en fáa daga fyrir
notkun. Mjög sniðugt í því sam-
bandi er að þvo ferka kryddstöngla,
fjarlægja stilkana, fínsaxa krydd-
jurtina og setja síðan í klakabox
(hellið fyrst örlitlu vatni í hvert
hólf). Síðan frystir maður heila
klabbið og getur síðan tekið einn
og einn kubb eftir þörfum og skellt
út í súpuna, pottréttinn, sósuna eða
hvað sem er. Semsagt mjög hand-
hæg og snyrtileg frystiaðferð. Mað-
ur þarf yfirleitt minna af frosnum
kryddjurtum en ferskum því við
frystingu verða kryddjurtir oft ögn
beiskar á bragðið. Þessi frystiaðferð
hentar við frystingu flestra krydd-
jurta, en mér finnst basilika verða
hálfómöguleg við þessa „kaldrana-
legu“ meðferð, enda ekki vön mikl-
um kulda, upprunnin á Indlandi þar
sem litið var á hana sem heilaga
jurt og á hún það svo sannarlega
skilið.
Grasafræðilegt nafn basiliku,
basilicum, á sér konunglega skír-
skotun í gömlu handriti þar sem
höfundur segir angap basliku hæfa
híbýlum konungs. A hinn bóginn
segja sumir að nafnið sé komið frá
basilisk, goðsagnaveru af högg-
ormakyni sem gat drepið með
augnaráðinu einu saman, og vegna
þessa var basilika lengi tengd eitri
og eiturnöðrum. Svona er máttur
goðsagna ótrúlegur og oft þver-
sagnakenndur því á sama tíma var
það talið ráð gegn eiturstungum
og bitum að bera á þau basiliku.
Basilika hefur nú unnið hug og
hjörtu flestra, enda erfitt að fá
ekki vatn í munnin af lyktinni einni.
Basilika fer vel við ýmsa rétti, en
með tómötum eða réttum sem í eru
tómatar er hún meiriháttar. Hún
passar líka mjög vel með t.d. egg-
aldini, zucchini, kúrbít og spínati.
Rosalega gott er að setja hana út
í bæði ertu- og linsubaunasúpu í lok
suðutíma (eða þegar um 20 mín.
eru eftir af suðutíma) og óvenjulegt
samlokuálegg er rjómaostur og
fersk basilika. Frísklegt salat er
grænt salat, agúrka og basilika.
Pasta og basilika eiga einkar vel
saman og mjög gott er að borða
hana í samfloti við kjúkling, kálfa-
kjöt, lifur, nýru, fisk og skelfisk.
Basilika er líka undirstöðuhráefnið
í hinni gómsætu ítölsku pestó-sósu
sem á vaxandi vinsældum að fagna,
enda er hún jafnvel besta pastasósa
sem fundin hefur verið upp, enn sem
komið er a.m.k. Gott er líka að
nota pestó til að bragðbæta súpur
eins og t.d. minestrone og sem stað-
gengil fyrir smjörklípu í bakaðri
kartöflu. Pestósósan passar með
ótrúlega mörgu og þetta eru bara
nokkur dæmi um notagildi hennar.
En hér fylgir uppskrift að þessari
ljúffengu ijölnota pastasósu.
Pestó
1 stórt basilikubúnt
1 stór hvítlauksgeiri
40 g furuhnetur
40 g nýrifinn parmesanostur
3-4 dl ólífuolía
Takið basilikublöðin af stönglun-
um og myljið í mortéli ásamt hvít-
lauknum, ögn af salti og furuhnet-
unum. Athugið að magnið skal vera
um 60 g af muldum blöðum eftir
að búið er að taka _ stöngla frá.
Bætið ostinum út í. Úr þessu skal
hrært þykkt mauk og þá fyrst bæta
ólífuolíunni út í í smábunum. Hrær-
ið vel í á meðan og blandið öllu vel
saman. Ef búið er til meira magn
af sósunni í einu má geyma hana
í krukku(m) og hella ögn af ólífuol-
íu efst áður en lokið er sett á. Þess
má geta að hið ekta Genóvapestó,
en þaðan er sósan komin, inniheldur
hinn Sardiníuættaða Sardóærost,
sem fluttur er í gríðarlegu magni
til Genóva í pestógerðarskyni. Því
miður höfum við ekki aðgang að
Sardó á íslandi, en sem betur fer
að Parmesanostinum ljúffenga, sem
ekki er síðri í pestósósuna, hún
verður einungis mildari fyrir vikið.
Stundum eru þessir tveir ostar not-
aðir til helminga í sósuna. Þetta er
kannski tilvalin hugmynd að auka-
búgrein fyrir íslenska bændur - þá
mætti e.t.v. breyta Sardó í Barðó
eða Kjósó!
eftir Álfheiði Hönnu
Friðriksdóttur
TÆIiNI///vab tekur niburrif kjamorkuvera langan tíma?
Niðumfkjamorkuvera
HIN hefðbundna raforkufram-
leiðsla kjarnorkuvera fer fram með
kjarnaklofnun. í dæmigerðu meðal-
stóru kjarnorkuveri eru hafðir
nokkrir tugir tonna af plútoni eða
úrani inni í kjarnakljúfunum. Úr
þeim hverfur eða umbreytist í orku
um það bil kíló á ári. Afköst vers-
ins eru þá ekki ósvipuð eða heidur
meiri en frá Þjórsár-Tungnaár-
virkjununum fjórum, og er þá hin
nýja Sultartangavirkjun með.
Kjarnorkuverin hafa tekið kúfinn
af gróðurhúsaáhrifunum. Að
Tsjérnóbylslysinu frátöldu hefur
reksturinn gengið stóráfallalaust
þótt ekki hafi reksturinn verið laus
við óhöpp í Bandaríkjunum eða
Englandi. Tsjérnóbylslysið varð til
að koma geysilegu óorði á orku-
framleiðslu með kjarnorku. Án
þessa óhapps hefðu mörg ver verið
reist sem risu aldrei, og mörg ekki
verið rifin sem hafist er handa við
að rífa. Miklu moldviðri hefur verið
þyrlað upp hvað varðar rekstrar-
öryggi veranna. Tilfinningar hafa
ráðið afstöðu manna til friðsam-
legrar kjarnorku en skynsemin
miður. Sannast sagna er rekstur
þeirra afar misöruggur, en rekstra-
röryggi þeirra öruggustu er mikið,
einkum þeirra sem rekin eru í Vest-
ur-Evrópu. En annað rekur menn
til niðurrifs en umhverfissjónarmið-
in ein. Verin ganga óhjákvæmilega
úr sér.
Lítum nánar á ástæðuna: Nift-
eindin er lykileindin meðal
þeirra einda sem kjarnann byggja
upp. Hún smýgur áreynslulaust um
efnin, vegna þess að hún er ekki
rafhlaðin. Hún
sprengir kjarnana
en hún gerir fleira
en það sem er
þarflegt. Hún
rekst á kjarna efn-
isins sem hún fer
um og umbreytir
þeim í aðra kjarna,
oft geislavirka.
Hún slær frumeindir efnis úr föst-
um sætum sínum og breytir styrk-
leika þess. Þannig er málmur sem
hefur verið í návígi við kjarnaofn
orðinn að frauð hvað styrkinn varð-
ar eftir nokkra áratugi. Hann er
auk þess gjarnan svo geislavirkur
að menn geta ekki unnið nærri
honum, jafnvel ekki í hlífðarbún-
ingi. Meðalhelmingunartími geisla-
virkninnar í málmhlutunum er um
fimm ár, og virknin hefur fallið
um þúsundfalt eftir fimmtíu ár.
Þá fyrst, þ.e. hálfri öld eftir að
verið er stöðvað, er gerlegt að rífa
innviði kljúfanna.
Þannig er hinn virki tími kjarn-
orkuvers þrjátíu ár, en fimmtíu
ár til viðbótar stendur meginhluti
þess, þ.e. byggingin utan um
kljúfana ásamt kljúfunum sjálfum
og bíður þess að öldur þess
ofurafls lægi sem urðu til að vei'ið
varð til. Þegar eftir stöðvun má
eftir Egil
Egilsson
taka eldsneytis-
stengur úr með
sömu aðferð og ef
skipt er um þær í
rekstri. Um ári
seinna má fjar-
lægja hjálparút-
búnað, svo sem
dæluij kælivökva
o.h. Árin fimmtíu
bíður kljúfurinn
sjálfur, uns hann
er skorinn í brota-
málm. Af þessum
orsökum eru það
aðeins fá ver sem
hafa verið rifin til
fullnustu og ekki
ljóst enn hvaða
tækni er hag-
kvæmast að beita.
Nokkuð liggur á,
því í heiminum bíð-
ur nú um tugur
vera þess að niður-
rif hefjist, og ekki
færri en tvö hundr-
uð og fjörutíu af
fjögur hundruð
þrjátíu og þremur
verum heimsins
sem eru til nú þarf
að loka' á næstu
þrettán árum. Af
þessu er ljóst að
NIÐURRIFIÐ kallar á sérhæfð niðurrifsfyrir- niðurrif veranna
tæki með sérhæfðum mannskap. verður heil iðnað-
argrein ekki síður
en bygging þeirra.