Morgunblaðið - 16.09.1997, Qupperneq 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 16. SEPTEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDl: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ÚTRÁS ÍSLENZKS
SJÁVARÚTVEGS
SÍÐUSTU DAGA hafa birzt fréttir um nýja útrás íslenzkra
sjávarútvegsfyrirtækja á erlendum mörkuðum. Tilgangur-
inn er að styrkja markaðsstöðu og auka umsvif þeirra.
Sölusamband íslenzkra fiskframleiðenda hf. skýrði frá því
fyrir helgina, að það hefði keypt allt hlutafé kanadíska fisk-
vinnslufyrirtækisins Sans Souci Seafood og allar eignir Tara
Nova, en bæði fyrirtækin starfa í Nova Scotia. SÍF tekur við
rekstri þeirra 1. október n.k. og verður þar með langstærsta
fyrirtæki í saltfisksölu á heimsmarkaði með um 16% af viðskipt-
unum. Kanadísku fyrirtækin annast vinnslu, dreifingu og sölu
á saitfiski í Norður-Ameríku, m.a. beint til neytenda, og veita
kaup SIF á þeim sérstakan aðgang að nýjum mörkuðum í New
York, Miami, Puerto Rico og öðrum eyjum_ í Karíbahafinu.
Ekki er annað að sjá en þessi fjárfesting SIF muni stórefla
fyrirtækið á erlendum mörkuðum og það mun skila sér í næstu
framtíð til íslenzkra framleiðenda, hluthafa og þjóðarbúsins alls.
Þá stendur Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna í viðræðum um
kaup á franska fyrirtækinu Gelmer í Bologne, sem stundar fisk-
innflutning, fisksölu og vinnslu og rekur m.a. fiskréttaverk-
smiðju. Gelmer er stórt fyrirtæki í þessum rekstri í Frakklandi
og hefur nokkur hundruð manns í vinnu. Verði af kaupum á
Gelmer mun það vafalaust stórbæta markaðsstöðu SH.
Loks hafa þijú af stærstu sjávarútvegsfyrirtækjum landsins,
Samheiji hf., SR-mjöl hf. og Síldarvinnslan hf. stofnað hlutafé-
lag um fjárfestingar og rekstur erlendis á sviði útgerðar, vinnslu
og sölu. Nefnist það Úthafssjávarfang h.f. Með samstarfinu
ætla fyrirtækin að hagnýta sér sameiginlegan styrk sinn og
þá reynslu og þekkingu, sem þau búa yfir, til framsóknar á
erlendum vettvangi. Fyrsta verkefnið verður rekstur tveggja
togara, með vinnslubúnað fyrir síld og makríl, sem gerðir eru
út frá austurströnd Bandaríkjanna.
Sókn íslenzkra sjávarútvegsfyrirtækja erlendis er til marks
um þær miklu breytingar, sem hafa átt sér stað síðustu árin.
Fyrirtækin hafa verið að sameinast og stækka og hafa því
meira bolmagn en áður til fjárfestinga innanlands sem utan.
Þau eru í fremstu röð á sínu sviði í heiminum og því eðlilegt,
að þau nýti þekkingu sína og reynslu til að styrkja stöðu sína
á erlendum mörkuðum. Þessi útrás er einnig mjög mikilvæg
fyrir íslenzk þjónustufyrirtæki sjávarútvegsins, sem fá nýja
markaði fyrir framleiðslu sína. Þjóðhagslega séð er þessi útrás
sjávarútvegsfyrirtækjanna mjög mikilvæg.
SKREF í ÁTT TIL
JAFNRÉTTIS
FRIÐRIK Sophusson Qármálaráðherra greindi frá því í síð-
ustu viku að fyrir ríkisstjórninni lægi tillaga hans um að
veita karlmönnum í þjónustu ríkisins tveggja vikna launað
fæðingarorlof, sem þeim gæfist kostur á að taka á fyrstu átta
vikunum í lífi nýrra fjölskyldumeðlima. Athyglisvert er að þessi
tillaga er lögð fram óháð kjarasamningum við ríkisstarfsmenn,
en það gefur til kynna að ráðherrann líti á hana einvörðungu
sem jafnréttismál.
Þetta er líka góð tillaga hjá fjármálaráðherra og fyllsta
ástæða til að hvetja aðra ráðherra til að samþykkja hana. Sjálf-
stæður réttur karla til fæðingarorlofs er mikilvægt jafnréttis-
mál, ekki sízt vegna þess að þátttaka karla í uppeldi og umönn-
un barna og rekstri heimilisins til jafns við konur er forsenda
þess að ná megi jafnrétti á ýmsum öðrum sviðum. Ef karlar
eru jafnmikið frá vinnu og konur vegna barneigna og skyldna
við fjölskylduna eru úr sögunni þau rök fyrir mismunun kynj-
anna á vinnumarkaðnum að konur séu verri starfskraftar vegna
fjarvista í þágu barneigna og fjölskyldu.
Ríkið greiðir konum, sem eru í þjónustu þess, full laun í sex
mánuði við barnsburð, en til þessa hefur réttur karla, sem starfa
hjá ríkinu, til fæðingarorlofs verið afar lélegur. Tillaga fjármála-
ráðherra er því mikilvægt skref í jafnréttisátt — en aðeins lít-
ið skref. Auðvitað ber að stefna að því að kynin séu jafnsett
í þessum málum.
Ríkið er stærsti vinnuveitandi landsins og samþykkt ríkis-
stjórnar um þetta mál myndi því hafa umtalsverð áhrif. Hún
yrði líka fordæmi fyrir aðra vinnuveitendur, sem sumir hverjir
hafa samið um að greiða konum í sinni þjónustu laun í fæðing-
arorlofi, en hafa haft karla útundan.
Fái karlar í þjónustu ríkisins rétt til fæðingarorlofs munu
þeir, sem starfa á almennum vinnumarkaði, auðvitað knýja á
um réttarbætur sér til handa. Lágmarkskrafan í þessu efni er
að allir feður eigi rétt á nokkurra vikna orlofi og greiðslum
frá Tryggingastofnun við fæðingu barna sinna. Davíð Oddsson
forsætisráðherra hefur heitið slíkum umbótum á kjörtímabilinu
og verður þeim vonandi hrint í framkvæmd sem fyrst.
ÞAÐ er meira en áratugur
liðinn frá því umræða
hófst um að breyta ríkis-
bönkunum, Landsbanka
íslands og Búnaðarbanka Islands í
hlutafélög og losa um eignarhald
ríkisins á bönkunum. Málið hefur
velkst um í stjórnkerfinu árum sam-
an, en ekki náð fram að ganga af
ýmsum ástæðum þar tii á þessu
ári. Slík lagasetning var til dæmis
undirbúin á árinu 1992 en málið
strandaði, bæði vegna erfiðleika í
bankakerfinu og andstöðu við hug-
myndina á alþingi.
í tíð núverandi ríkisstjórnar hefur
málinu verið þokað áfram, enda leg-
ið ljóst fyrir að hlutafélagsvæðing
væri óhjákvæmileg til að jafna sam-
keppnisstöðuna milli ríkisbankanna
og annarra aðila á markaðnum. Lög
um að breyta bönkunum í hlutafélög
tóku gildi í vor og voru stofnfundir
félaganna haldnir í síðustu viku.
Nýju hlutafélögin taka við rekstri
bankanna um áramót, en síðan er
gert ráð fyrir að selja nýtt hlutafé
í bönkunum á almennum markaði
snemma á næsta ári ásamt því að
skrá þá á Verðbréfaþingi.
Þegar stofnfundir nýju hlutafé-
laganna vom haldnir í síðustu viku
beindist athyglin að vonum mjög
að því hveijum yrði falið að stýra
þeim í upphafi. Frá þvi lögin voru
samþykkt í vor hefur legið ljóst fyr-
ir að skipan í stjórnir nýju hluta-
félaganna, sem breytast í bankaráð
um áramótin, yrði í upphafi í sam-
ræmi við hið pólitíska landslag.
Sömuleiðis hafa stjórnarflokkarnir
viðhaldið ákveðinni helmingaskipta-
reglu við val á sínum fulltrúum í
bankaráðin. Ekki var hins vegar
gengið endanlega frá vali banka-
ráðsmanna fyrr en nú í september-
mánuði eða raunar síðustu dagana
fyrir stofnfundi félaganna.
Þrír nýir bankaráðsmenn í
Búnaðarbanka
í nýju bankaráði Landsbankans
mun Sjálfstæðisflokkurinn eiga tvo
fulltrúa eða þá Kjartan Gunnarsson,
framkvæmdastjóra flokksins, og dr.
Birgi Þ. Runólfsson, dósent. Birgir
er nýr í bankaráðinu og kemur í
stað Hallsteins Friðþjófssonar sem
var fulltrúi Alþýðuflokksins. Fram-
sóknarflokkurinn mun hins vegar
aðeins eiga einn mann í bankaráð-
inu, Helga S. Guðmundsson, sölu-
stjóra hjá Vátryggingarfélagi Is-
lands hf., en hann gegnir aftur á
móti formennskunni. Þar að auki
sitja í bankaráðinu Jóhann Ársæls-
son, fyrrverandi alþingismaður, fyr-
ir Alþýðubankalagið og Anna Mar-
grét Guðmundsdóttir, þroskaþjálfi,
fyrir Alþýðuflokkinn.
í Búnaðarbankanum verður
þessu öfugt farið þar sem sjálfstæð-
ismenn munu eiga einn fulltrúa í
bankaráðinu, Pálma Jónsson, fyrr-
verandi ráðherra, sem gegna mun
þar formennsku. Framsóknarflokk-
urinn fær sína tvo fulltrúa, þá Þór-
ólf Gíslason, kaupfélagsstjóra
Kaupfélags Skagfirðinga og Arnór
Arnórsson, framkvæmdastjóra
Samvinnusjóðsins. Sigríður Stef-
ánsdóttir, kennari, mun sitja í
bankaráðinu fyrir Alþýðubandalag-
ið og Haukur Helgason, skólastjóri
fyrir Alþýðuflokkinn. í þessu felast
meiri breytingar en í Landsbankan-
um, því þrír nýir bankaráðsmenn
taka þar sæti. Úr bankaráðinu
ganga þeir Árni Mathiesen, alþing-
ismaður, Guðni Ágústsson, alþingis-
maður og Geir Gunnarsson.
Skipan varaformanna fylgir sömu
reglu og skipan formanns því sjálf-
stæðismaður gegnir því embætti í
Landsbankanum en framsóknar-
maður í Búnaðarbankanum.
Finnur Ingólfsson, viðskiptaráð-
herra, benti á í samtali við Morgun-
blaðið að viðskiptaráðherra veldi nú
menn til setu í bankaráðunum, en
áður hefði alþingi kosið þessa menn
hlutfallskosningu. „Ég var fyrir
löngu búinn að lýsa því yfír að ég
teldi rétt að þetta yrði hægfæra
breyting sem gengi yfir,“ segir
hann. „Ég leitaði ekki eftir tilnefn-
ingu þingflokka minnihlutaflokk-
anna á Alþingi heldur hafði ég sam-
ráð og leitaði eftir tillögum frá for-
mönnum Alþýðubandalags og AÍ-
þýðuflokks um hvaða menn þeir
teldu rétt að tilnefna í stjórnirnar.
Hins vegar eru stjórnirnar skipaðar
af mér sem viðskiptaráðherra. Það
var síðan samkomulag milli stjórnar-
flokkanna að skipta formennskunni
á milli sín með þessum hætti þannig
að framsóknarmaður yrði formaður
stjórnar Landsbankans og sjálfstæð-
ismaður formaður stjórnar Búnaðar-
bankans."
Finnur vísar því hins vegar alfar-
ið á bug að einhver pólitisk hrossa-
kaup hafi átt sér stað um þessa
skipan mála. Samkomulag hafi tek-
ist milli stjórnarflokkanna um að
hafa fyrirkomulagið með þeim hætti
sem raun varð á.
Vonbrigði með skipan
bankaráða
Skipan bankaráðanna hefur vald-
ið nokkrum vonbrigðum, bæði innan
og utan bankanna, þ.e. að ekki skuli
hafa verið valið fólk sem í senn
hafi víðtæka þekkingu og reynslu
af rekstri og fjármálastarfsemi, að
því er fram kemur frá ýmsum
viðmælendum Morgunblaðsins.
„Þegar verið er að gera breytingu
af þessu tagi, þá á um leið að nota
tækifærið og senda þau merki út á
markaðinn að hér séu að verða til
þróttmikil og framsækin félög. Það
þarf að sýna ný andlit og ný skipu-
rit sem gera það trúverðugt að þessi
félög muni gera sig gildandi í barátt-
unni á þeim harða markaði sem
peningamarkaðurinn er orðinn. Það
olli mér vonbrigðum að sjá ekki slík
merki koma frá ríkisvaldinu," segir
Gunnlaugur Sigmundsson, alþingis-
maður Framsóknarflokksins.
Þá er það gagnrýnt að Arnór
Arnórsson skuli hafa orðið fyrir val-
inu sem bankaráðsmaður í Búnaðar-
bankanum. Bent er á að hann komi
úr röðum keppinauta Búnaðarbank-
ans, en Samvinnusjóðurinn hafi
haslað sér völl sem lánastofnun og
aukið umsvif sín hratt á undanförn-
um árum. Það geti vart talist við
hæfi að Arnór sé upplýstur um
áform Búnaðarbankans í harðri
samkeppni á fjármagnsmarkaði.
í þessu sambandi hefur ennfrem-
ur verið bent á hugsanlegt vanhæfi
Þorsteins Ólafssonar, formanns
stjórnar Fjárfestingarbanka at-
vinnulífsins sem jafnframt situr í
stjórn Norræna fjárfestingarbank-
ans (NIB). Þorsteinn hefur ákveðið
að ræða það mál við stjórnarfor-
mann NIB, viðskiptaráðherra og
stjórn Fjárfestingarbankans.
„Ég hafði að leiðarljósi að menn
hefðu ákveðna reynslu, þekkingu á
rekstri fyrirtækja og þekkingu á
fjármagnsmarkaðnum," segir Finn-
ur Ingólfsson um skipan í bankaráð-
in. „Það getur enginn sagt annað
en að Arnór Arnórsson hafi góða
þekkingu á fjármagnsmarkaðnum.
Ég lét sérstaklega kanna hvort það
stangaðist á einhvern hátt á við lög
að hann sæti í stjórn Búnaðarbank-
ans. Það er ekki, enda þekkjum við
mýmörg fordæmi fyrir sliku. Krist-
ján Ragnarsson, formaður banka-
ráðs íslands, situr í stjórn Fiskveiða-
sjóðs. Björgvin Vilmundarson,
bankastjóri Landsbankans er for-
maður stjórnar Fiskveiðasjóðs og
svona gæti ég haldið áfram að telja.
Það verður auðvitað eins með
þessa menn alla og allt bankaráðið,
að komi upp þau mál í umfjöllun í
bankaráði sem tengist þessu fólki
persónulega eða þeim rekstri sem
þetta fólk er í forsvari fyrir, þá vík-
ur þetta fólk sæti.“
Ráðningar bankastjóra
frágengnar
Bankaráð ríkisbankanna hafa
einkum ákveðnu hlutverki að gegna
við almenna stefnumótun bankanna
og eftirlit ásamt því sem þau ráða
aðalbankastjóra, tvo bankastjóra,
staðgengil aðalbankastjóra úr hópi
bankastjóra og staðgengil banka-
stjóra. Bankaráðin semja síðan við
bankastjórana um laun og önnur
kjör þeirra.
HLUTAFÉLAI
STJÓRN Búnaðarbanka íslands I
maður Pálma Jónssonar,
Ríkis
agi
Hlutafélagsvæðing
ríkisbankanna um
áramót mun ein sér
ekki hafa verulega
uppstokkun í för með
sér í rekstri þeirra. Þess
er miklu fremur að
vænta að talsverðar
breytingar líti dagsins
ljós eftir að nýju hluta-
félögin verða komin á
almennan hlutabréfa-
markað á næsta árí.
Kristinn Briem kynnti
sér breytingamar og
líkleg áhríf á rekstur
bankanna.
Líkur benda hins vegar til að
bankaráðsmennirnir þurfi ekki svo
mjög að bijóta heilann varðandi
ráðningu bankastjóra í upphafí,
nema ef vera kynni hvað launakjör
þeirra snertir. Eins og fram hefur
komið er það frágengið að banka-
stjórarnir sex verði allir endurráðn-
ir, en einn í hvorum banka ráðinn
aðalbankastjóri. Björgvin Vilmund-
arsson verði aðalbankastjóri Lands-
bankans og Stefán Pálsson aðal-
bankastjóri Búnaðarbankans. En