Morgunblaðið - 24.12.1997, Qupperneq 20

20 MIÐVIKUDAGUR 24. DESEMBER 1997
ERLENT
MORGUNB LADIÐ
Reuters
Brugðið á leik
með jólamatinn
TÉKKNESKUR fisksali bregður á Ieik með vatnakarfa á útimarkaði í
miðborg Prag. Vatnakarfi er hefðbundinn jólamatur Tékka og Pólverja,
sem geyma hann yfirleitt lifandi þar til hann er matreiddur á aðfangadag
jóla til að tryggja að hann sé eins ferskur og kostur er þegar hann er
sr.æddur.
Setningu nýs þjóðþings Bosníu-Serba frestað
Harðlínumenn bjóða
SÞ og Clinton birginn
Sarajevo. Reuters.
LEIÐTOGAR serbneskra harðlínu-
manna í Bosníu buðu Sameinuðu
þjóðunum birginn í gær, tæpum sól-
arhring eftir að Bill Clinton Banda-
ríkjaforseti réð þeim frá því að snið-
ganga friðarsamningana í Bosníu.
Forystumenn Serbneska lýðræð-
isflokksins (SDS) og Róttæka
flokksins (SRS-RS) ákváðu í gær að
nýtt þing Bosníu-Serba yrði ekki
sett fyrr en 12. janúar, rúmum hálf-
um mánuði síðar en gert er ráð íýrir
í stjómarskrá landsins. Carlos
Westendorp, fulltrúi Sameinuðu
þjóðanna í Bosníu, hafði krafist þess
að þingið yrði sett ekki síðar en 27.
desember eins og gert er ráð fyrir í
stjórnarskránni.
Clinton ræddi við Mamcilo Kra-
jisnik, fulltrúa Serba í þriggja
manna forsætisráði Bosníu, í Sara-
jevo á mánudag og hvatti hann til að
hætta að hindra framkvæmd friðar-
samninga. Clinton sagði m.a. að
þeir sem stæðu í vegi fyrir því að
friðarsamningunum yrði framfylgt
myndu „einangra sjálfa sig“.
Bandaríski forsetinn ávarpaði
fulltrúa bosníska forsætisráðsins á
mánudag og þakkaði fulltrúum
múslima og Króata, Alija Izet-
begovic og Kresimir Zubak, fyrir að
hafa virt friðarsamningana. Hann
nefndi þá ekki Krajisnik, sem hefur
verið sakaður um að hindra starf
forsætisráðsins og er dyggur
bandamaður Radovans Karadzic,
fyrrverandi leiðtoga Bosníu-Serba,
sem hefur verið ákærður fyrir
stríðsglæpi.
Hyggjast mynda nýja stjórn
Bandamenn Karadzic í Pale, ná-
lægt Sarajevo, hafa átt í harðvítugri
valdabaráttu við Biljana Plavsic,
forseta lýðveldis Bosníu-Serba, sem
starfar í Banja Luka og hefur sakað
harðlínumennina í Pale um spill-
ingu. Hún leysti upp þing Bosníu-
Serba, þar sem SDS var í meiri-
hluta, og boðaði til kosninga í nóv-
ember. SDS og Róttæki flokkurinn
töpuðu fylgi í kosningunum og
skorti þrjú þingsæti til að geta
myndað meirihlutastjórn.
Þetta gerði Plavsic kleift að til-
nefna hófsaman og óháðan stjórn-
málamann, Mladen Ivanic, í emb-
ætti forsætisráðherra. Búist var við
að hann myndaði þjóðstjórn og
skipaði sérfræðinga í ráðherraemb-
ættin.
Vestrænir stjórnarerindrekar
segja að Slobodan Milosevic, forseti
Júgóslavíu, styðji þessi áform og
hafi fengið Krajisnik til að fallast á
þau á fundi í Belgrad í vikunni sem
leið. Krajisnik og bandamönnum
hans snerist hins vegar hugur og
sögðu að SDS og Róttæki flokkur-
inn hefðu ákveðið að mynda nýja
stjórn.
Stjórnarerindrekar segja að slík
stjórn verði ekki langlíf en gefi
harðlínumönnunum ráðrúm til að
styrkja stöðu sína og ná aftur yfir-
ráðum yfir ríkisfjölmiðlunum, sem
eru nú undir stjórn Plavsic.
Reuters
Giftusamleg
nauðlending
FOKKER-þota Biman Bangladesh
Airlines, af gerðinni Fokker 28,
nauðlenti í niðdimmri þoku í
Bangladesh seint í fyrrakvöld. Vél-
in liðaðist í sundur að hluta við
lendinguna en allir sem í henni
voru, 89 manns, komust lífs af. Að
minnsta kosti 55 slösuðust en eng-
inn alvarlega og er það talið krafta-
verki líkast. Vélin var að koma frá
Lundúnum og voru farþegarnir
flestir á Ieið í jólafrí. Verið er að
rannsaka tildrög slyssins nánar.
Geislavirkt efni frá
Sellafield við Noreg
UNDAN ströndum Vestur-Noregs
hefur mælzt stóraukin geislavirkni í
sjónum. Geislavamir norska ríkis-
ins greindu frá því rétt fyrir jól að í
sýnum sem var safnað úr sjónum í
nóvember hefði greinzt geislavirka
efnið teknesíum, en það er efni sem
fellur til við endurvinnslu úrgangs-
efna frá kjamorkuverum. Samfara
endurbótum á vinnuaðferðum end-
urvinnslustöðvarinnar í Sellafíeld á
Skotlandi leyfðu brezk stjórnvöld
1994 að sjö sinnum meira magni af
teknesíumi yrði sleppt í sjóinn en
áður hafði verið leyfilegt.
Styrkur geislavirkninnar sem
mældist við Noreg nú var allt að 8
bequerel á rúmmetra sjávar, sem er
10-20 sinnum meiri styrkur en
mældist á sömu slóðum fyrir þrem-
ur árum og helmingur af því sem
mælist í írlandshafi, þar sem
krabbadýr og skelfiskur hafa safnað
í sig svo mikilli geislavirkni að hún
hefur farið yfir þau mörk sem Evr-
ópusambandið setur sem hámark
svo þessar sjávarafurðir geti talizt
neyzluhæfar, 1.250 bequerel á kíló.
Það var einmitt vegna hinnar háu
geislavirkni sem mælzt hafði í ír-
landshafi sem ráðist var í breyting-
ar á vinnsluaðferðum í Sellafield.
Heilsu fólks ekki hætta búin
Per Strand, sérfræðingur hjá
norsku geislavörnunum, segir þó í'
viðtali við Aftenposten að engin
ástæða væri að svo stöddu til að
ráða fólki frá því að neyta sjávar-
fangs sem veitt er við Noregs-
strendur, en magnið af teknesíumi
sé þó áhyggjuefni.
Skelfískur, humar, rækja og þang
úr sjónum á ýmsum stöðum með-
fram strönd Nöregs eru nú til nán-
ari athugunar í rannsóknastofu
norsku geislavarnastofnunarinnar.
Með þessum athugunum mun fást
úr því skorið hvort heilsu fólks geti
verið hætta búin af völdum
teknesíums í sjónum, en niður-
staðna er fyrst að vænta í kring um
áramótin.
Sigurður Magnússon hjá Geisla-
vörnum ríkisins í Reykjavík sagði í
samtali vð Morgunblaðið að gera
megi ráð fyrir að hinar geislavirku
teknesíumagnir muni berast áfram
með hafstraumum norður eftir Nor-
egi. Hluti þeirra muni síðan halda
áfram norðaustur fyrir Skandinavíu
en annar hluti muni berast í vestur
frá Norður-Noregi, framhjá Sval-
barða og berast suður aftur með
Austur-Grænlandsstraumnum. Að
íslandsströndum muni agnirnar ná
að líkindum í kring um aldamótin.
Sigurður segir svo litla geislun
ekki hafa í fór með sér neitt heilsu-
farslegt vandamál. En málið snertir
þó íslenzka hagsmuni mjög að mati
Sigurðar og með ítarlegum mæling-
um við íslandsstrendur geti þetta
mál kennt mönnum ýmislegt.
„Þarna er um að ræða einstakt
tækifæri til rannsókna. Það er vitað
hve mikið af geislavirku efni fór í
írlandshaf á skömmum tíma [1994]
og nú eru menn að fylgjast með því
hvernig þetta dreifist og flyzt norð-
ur eftir,“ segir Sigurður. „Þarna fá
menn einstakt tækifæri til að sann-
reyna þau reiknilíkön sem eru not-
uð til að spá fyrir um flutninga og
dreifingu á geislavirkum efnum í
hafinu á norðurslóðum. Þetta hefur
til dæmis mikla þýðingu ef kjam-
orkuslys verður og mikið af geisla-
virkum efnum fer í hafið,“ segir Sig-
urður. Allt þetta varði íslenzka
hagsmuni og því sé nauðsynlegt fyr-
ir okkur að taka virkan þátt í nor-
rænum og alþjóðlegum rannsóknar-
verkefnum sem miða að því að fylgj-
ast með því hvernig teknesíum flyzt
hingað.
I
r
>
\
i
I

j
i