Morgunblaðið - 08.01.1998, Blaðsíða 28

28 FIMMTUDAGUR 8. JANÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Sýning á til-
lögum að
verðlauna-
grip ÍTV ‘98
FJÖLDI tillagna hefur borist í sam-
keppni sem efnt var til um hönnun á
verðlaunagrip til Islensku tónlistar-
verðlaunanna 1998. Opnuð verður
sýning á tillögunum í Galleríi Geysi,
Hinu húsinu v/Ingólfstorg laugai’-
daginn 10. janúar kl. 16. Verður dóm-
nefnd þá búin að kveða upp úrskurð
og viðkomandi listamanni verður af-
hent vinningsupphæðin, kr. 250.000,
sem Landsbanki íslands gefur.
Þar sem þátttakendur senda inn til-
lögur sínar undir duinefni og rétt nöfn
þeirra eru í lokuðum umslögum, sem
verða ekki opnuð fyrr en við verð-
launaafhendinguna, verður ekki hægt
að hafa samband við þátttakendur
fyrir opnun sýningarinnar, og eru þeir
hvattir til að mæta á opnunina.
------------------
Listaakademía
Vinjar sýnir í
Ráðhúsinu
RAUÐI kross íslands hefur rekið
Vin, athvarf fyrir geðfatlaða, í tæp
fimm ár á Hverfisgötu 47. Hópur
gesta Vinjar vinnur að myndlist og
opnar sýningu á verkum sínum í
Ráðhúsi Reykjavíkur föstudaginn 9.
janúar kl. 15. Sýningin stendur til
20. janúar.
JÓNAS Viðar Sveinsson með eitt verka sinna.
Jónas Viðar sýnir
í Gallerí Fold
JÓNAS Viðar Sveinsson opnar
sýningu á olíumálverkum í baksal
Gallerís Foldar við Rauðarárstíg
laugardaginn 10. janúar kl. 15.
Sýninguna nefnir listamaðurinn
I-myndir.
Jónas Viðar Sveinsson er fædd-
ur árið 1962 og stundaði nám við
Myndlistarskólann á Akureyri og
Accademia di Belle Art di Carrara
á Italíu. Þetta er 11. einkasýning
Jónasar Viðars, en hann hefur
einnig tekið þátt í mörgum sam-
sýningum bæði hérlendis og er-
lendis.
Sýningunni lýkur 25. jamíar.
Gallerí Fold er opið daglega frá
kl. 10-18, laugardaga frá kl.
10-17 og sunnudaga frá kl.
14-17.
Hvað eilífðin
elskar
BÆKUR
Skáldsaga
BRÓÐIR MINN OG
BRÓÐIR HANS
eftir Hákan Lindquist í
þýðingu Ingibjargar
Hjartardóttur. Skjald-
borg. 161 bls.
HÁKAN Lindquist
er ungur höfundur sem
vakið hefur mikla at-
hygli í heimalandi sínu
fyrir bókina Bróðir
minn og bróðir hans.
Aðalsöguhetjan er Páll,
táningur sem er að
komast að kynhneigð sinni; að hann
er hommi.
Þessari sögu er komið til skila á
skemmtilegan hátt; Jónas, yngri
bróðir Páls, sem fæddist sautján
mánuðum eftir dauða Páls, fínnur
bréf í gömlum jakka Páls. Það
kveikir löngun hans til að vita
meira um þennan bróður sinn, sem
hann aldrei kynntist. Úr verða tvær
sögur; annars vegar um Pál og
hans síðustu daga, og „rannsókn"
Jónasar á lífi hans hins vegar.
Sagan um Pál er kirfilega tíma-
sett; daginn sem hann deyr er Neil
Armstrong að útskýra muninn á
fótsporum sínum og stökkum
mannkyns (21. júlí 1969). Jónas hef-
ur „rannsókn“ sína um
miðjan níunda áratug-
inn, þegar hánn er á
svipuðum aldri og Páll
þegar lífi hans lauk.
Sögunum tveim er
fléttað saman á lysti-
legan hátt. Lengst af
kynnist lesandi heimi
Páls af dagbókum sem
hann hélt og Jónas
finnur. Þá er sagan
skrifuð í fyrstu persónu
- þ.e. persónu Jónas-
ar. En í þrettánda kafla
er stokkið beint í heim
Páls. Þar er um þriðju-
persónufrásögn að
ræða; einhver sögu-
maður talar - kannski Jónas sjálf-
ur?
Þessi tvö stílbrigði og efnistök
bókarinnar bera rithöfundarhæfi-
leikum Lindquists glöggt vitni.
Samkynhneigð er hvorki fegruð né
fordæmd, það vill bara svo til að að-
alsöguhetjan er samkynhneigð.
Enginn, og ekkert, er dæmt, aðeins
lýst.
Ég hef nú eftir feitletraðan kafla
á kápu bókarinnar, og læt vera mín
lokaorð: „Þetta er óvenjuleg og blæ-
brigðarík þroskasaga ungs pilts og
segir frá ást sem er öðruvísi en sú
sem við eigum að venjast. Jafn-
framt er hún þrungin spennu."
Heimir Viðarsson
Hákan
Lindquist
ÞAÐ ER óneitanlega nokkur hvalreki að
fá í hendur á sama hausti tvær skáld-
sögur sem báðum er ætlað að lýsa
æskumenningu „íslands farsældar Fróns“,
með sérstakri hliðsjón af jaðarhópum og þá
einkum hópi sem ég leyfi mér að nefna
„spaðagosa næturlífsins".
Þau tvö verk sem hér er vísað til eru
„Falskur Fugl“ eftir Mikael Torfason og
„Óskaslóðin“ eftir Kristjón Kormák Guðjóns-
son. Vissulega innbyrðis ólík verk, en eiga
það þó sammerkt að lýsa samtímaveruleika
fólks, sem er vart af bamsaldri, hefur þó séð
og reynt meira en margur vistmaðurinn á
Hrafnistu og Grund. Ekki lítið það! Báðar
eru einnegin ritaðar af höfundum, sem til-
heyra „hinum nýja æskuher" og eru því að
fjalla um eigin kynslóð; s.s. „the boyz | N the
Hood“
Það er skemmst frá að segja að „Falski
Fuglinn" hans Mikaels er fyrir margi’a hluta
sakir „lestrarupplifun". Frásagnartækni,
spennuuppbygging og persónu- sköpun á ein-
faldlega langtum fleira skylt með kvikmynd-
inni, en bókmenntunum. Ékki kann ég á því
skil hvort Mikael hefur lesið verk hins ný-
látna snillings og kynjakvists Williams Burr-
oughs, svo sem The naked Lunch, eða Cities
of the red Night. Ekki veit ég heldur hvort
höfundurinn ungi hefur legið yfir verkum
eins og Our Lady of the Flowers og Funeral
Rites, eða Qurelle of Brest, eftir annan látinn
meistara og sérvitring Jean Genet. Áhrifin
kunna að vera óbeinni. Sú dirfska, hið ríka
myndmál og hin stuttu myndskeið sem ein-
kenna þessa höfunda hafa nefnilega haft um-
talsverð áhrif á marga kvikmyndagerðar-
menn og leikstjóra. Og það leynir sér ekki að
Mikael er af „kvikmyndakynslóðinni"; þess-
ari kynslóð sem hefur þróað styrk í mynd-
rænni skynjun og sjónrænni úrvinnslu, frem-
ur en í meðhöndlun orða og notkun tungu-
málsins.
Það er sannast sagna gremjulegt að í verki
sem er bæði nýstárlegt og skemmtilegt af-
lestrar skuli vera að finna jafn margar mál-
farsambögur. Skemmst er frá að segja að
„misnotkun" persónufomafna og sagna, ekki
síst notkun ópersónulegra sagna er sorglegri
en tárum taki. Verkið hefði því getað grætt
stórlega á vandaðri prófarkalestri.
Það er erfitt að gera sér grein fyrir því
hvort hér sé einfaldlega um að ræða málþró-
un, e.k. einföldun málsins, sem bæði Skand-
inavar og Engilsaxar hafa orðið að láta yfir
sig ganga, aðgerðalitlir, eða hvort hér sé ein-
vörðungu um að ræða tímabundið „bakslag".
Ég hallast þó að hinu fyrmefnda; að við eig-
um í vaxandi mæli eftir að þurfa að hlusta á
setningar eins og „veistu hvort frændi þinn
sé ríkur“, eða „veistu að mig hlakkar svo til
jólanna". Uggvænlegt, eða hvað?
Aðalpersóna Falsks Fugls, Arnaldur, er
sextán ára strákur, búsettur í Grafarvogin-
„Hraðinn“ í skáldsög-
um tveggja spaðagosa
Tveir ungir höfundar, Mikael Torfason og Kristjón
Kormákur Guðjónsson, sendu fyrir jólin frá sér skáld-
sögur sem lýsa undirheimalífí Reykjavíkur án þess að
draga nokkuð undan. Lárus Már Björnsson fjallar um
veröld þessara sagna, þann heim sem þær eru
sprottnar úr og gerist æ ágengari.
Mikael
Torfason
um, eða „Golan-
hæðum hinum
nýju“. Hann hefur
auðugt ímyndunar-
afl og á sér að
„öðra sjálfi“ indíán-
ann Falskan Fugl.
Falski Fugl er
fórnarlamb hvíta
mannsins, hann er
á stöðugum flótta
og hlýtur jafnan
þau örlög í draum-
um Amaldar að
hrafnar kroppa úr
honum augun, þar
sem hann liggur
bjargarvana og
deyjandi á stóram
akri. Margt er líkt
með þeim Arnaldi og Fölskum Fugli; báðir
era hjálparvana og á flótta í umhverfi sem er
í senn víðáttumikið og fjandsamlegt, þó svo
að annað sé náttúralegt, hitt manngert. Lýs-
ing Mikaels á Grafarvogi leiðir hugann að
Bronx, svo vísað sé til Bandaríkjanna, en við-
líka „slömm“ finnum við í flestum, ef ekki öll-
um löndum. Inni í, eða í útjöðram slíkra
„slömma" er þó oft að finna „fínni“ hverfis-
hluta þar sem nýinnfluttir íbúar eru að reyna
að skjóta rótum. Amaldur býr í slíkum „fín-
ni“ hverfishluta með foreldram, sem era hon-
um í sjálfu sér ekki slæmir, en skilja hann
einfaldlega ekki.
Bróðir Amaldar féll fyrir eigin hendi ekki
löngu áður en „beina sagan“ hefst. Dauða
hans sem var voveiflegur er lýst á einkar
sannfærandi og grípandi hátt. Spumingum
er þó ósvarað um líf hins látna bróður; hver
nauðgaði honum t.a.m. gróflega skömmu fyr-
ir andlát hans og hratt honum þannig e.t.v.
út í sjálfsvíg? Var það faðir þeirra bræðra,
eða var það e.t.v. eðlisfræðikennarinn hans,
virtur fjölskyldufaðir með ung börn?
Kristjón Kormákur
Guðjónsson
Með Arnaldi og
vinum hans koma
nýleg sálfræðihug-
tök inn í fagurbók-
menntirnar, í fyrsta
skipti, að ég hygg:
Þeii’ era nefnilega
allir ofvirkii’, mis-
þroska, eða „geð-
ræn jaðartilvik“
(borderline.) Þeir
stjómast af spennu
og fíkn og láta und-
an flestum hugdett-
um sínum, fullkom-
lega skeytingar-
lausir um afleiðing-
arnar, hvort heldur
fyrir þá sjálfa, eða
aðra. Afleiðingar;
hvað er nú það? Framtíð; er það til? Ég tók
þann pól í hæðina að lesa Falskan Fugl sem
„fantasíu" með ákveðna veruleikatengingu;
ekki sem raunsæisverk. Lesi maður hana
með því hugarfari og leyfi maður sér t.d. að
gleyma strjálum og stopulum ferðum sínum
upp í hið fremur grámyglulega Grafarvogs-
hverfi, þaðan sem maður kom ævinlega heill
á húfi og ekki með rýting í bakinu, er Falsk-
ur Fugl einfaldlega meistaraverk. Hún er
framleg, nýstárleg og lýsir á hráan, tilgerð-
arlausan hátt veruleika sem er. Gengur þó
lengra og skapar ólíklegustu „scenarios" í
umhverfi sem er í raun þrúgandi hvunndags-
legt. Falskur Fugl er líkt og skáldsaga
Bjarna Bjamasonar, „Endurkoma Maríu“
(1996) til marks um að utan alfaraleiða era
bæði miklar hræringar og gróska í íslenskum
samtímabókmenntum.
Og ef við vendum nú okkar kvæði í
kross og förum ögn út í lyfjafræði og
beram Falskan Fugl saman við verk
þeirra höfunda sem mest hefur verið hampað
síðustu ár, s.s. Hallgríms Helgasonar og
Diddu er Falskur Fugl ósvikinn „hraði“ á
meðan verk þeirra era í besta falli 10 mg dís-
ur! „Óskaslóð" Kristjóns Kormáks Guðjóns-
sonar er einnig byrjendaverk. Við lesturinn
verður manni fljótt ljóst að hér er um að
ræða raunsæisverk, kannski einna helst í
anda bókar þeirra Njarðar P. Njarðvík og
Freys Njarðarsonar „Einskis máls“. Ekki
þar fyrir að það kann vitaskuld að vera rétt-
lætanlegt að skrifa slíkt verk á 10-15 ára
fresti, svo mjög sem tímarnir breytast og
neysluvenjurnar í vímuefnaheiminum ekki
síst. En hefur þá eitthvað breyst frá tíma
Einskis máls? Margt er áþekkt. Sú regin-
breyting hefur þó orðið á sl. 15 áram að fíkl-
ar, sem ýmist voru þegar komnir í, eða sigldu
hraðbyri inn í neyslú „harðra efna“ fóra líkt
og Freyr gerði, úr landi. Nú er Reykjavík
hins vegar orðin og hefur raunar um árabil
verið sögusvið slíkrar neyslu. Þá hafa ýmis
ný efni komið til skjalanna.
A ðalpersónan og frásagnarsjálfið í verki
/\ Kristjóns Kormáks er Kramrni, tvítug-
JL Auu- að aldi-i. Litlum sögum fer af at-
vinnuþátttöku hans, eða skólagöngu. Krammi
kemur úr alkafjölskyldu. Föðurímynd hans er
fremur neikvæð. Tengsl hans við móðurina,
sem raunar er fjarska óljós og daufgerð per-
sóna, einkennast af ásökunum Krumma í
hennar garð vegna þess veikleika hennar að
taka alkann, föður hans, sífellt aftur inn á
heimilið þrátt fyrir augljósar misgjörðir hans.
Að öðra leyti virðist þessi daufgerða móðir
öðra fremur vera peningauppspretta og eins
konar örbylgjuofn fyrir sísvangan unglinginn.
Krammi er ólíkur Amaldi í Fölskum Fugli,
m.a. að því leyti að hann er eiginlega Austur-
vallarróni. Það virkaði miður trúverðuglega á
mig; skv. minni reynslu og þekkingu á vímu-
efnaneyslu unglinga fer hún oftast fram í
heimahúsum. Krammi fer í meðferð eftir
langvarandi ragl, en fellur fljótt. Áður en
hann fellur nær hann þó að endumýja sam-
band sitt við fyrrum kærastu sína, Sóleyju.
Seinni hluti sögunnar er nokkuð samfelld
„orgía“ þar sem stuð, hraði og bús skiptast á
að „gefa tóninn“. Á síðustu blaðsíðunum
tekst höfundi að senda bæði Kramma og Sól-
eyju til Himnaríkis; ekki lítið afrek í bók,
sem er ekki meiri að vöxtum. Þetta gerir það
að verkum að „úrvinnsla" hinna ýmsu lausu
enda söguþráðarins verður ýmist ófullburða,
eða engin. Saga Kristjóns Kormáks er skrif-
uð á aðgengilegu og þokkalegu máli, frásagn-
artækni er afar einfóld ög að mestu laus við
„tímaflakk", stíllinn er þó hvergi rismikill.
Séu menn að leita bókar sem á aðgengileg-
an og tiltölulega raunsannan hátt og án mik-
illa bókmenntalegra tilþrifa lýsir útigangslífi
ungra fíkla er bók Kristjóns Kormáks í
margan stað kjörin lesning. Og ég hætti seint
að undrast að á Islandi skuli ennþá vera
skapaðar bókmenntir. Og ekki bara það ...
heldur góðar bókmenntir líka