Morgunblaðið - 08.01.1998, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 8. JANÚAR 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Stjómsýsla á
hálendinu
SÚ STJÓRNSKIP-
AN gildir á íslandi að
stjórnsýslustigin eru
tvö, ríki og sveitarfé-
lög.
I tíð Eiðs Guðnason-
ar sem umhverfisráð-
herra lagði hann fram
frumvarp sem m.a. fól
það í sér að svipta
sveitarfélög stjórn-
sýsluvaldi á afréttum
sem þau hafa samkv.
3. mgr. 3. gr. gildandi
sveitarstjórnarlaga og
fela stjórn skipulags-
og byggingamála þar
sérstakri stjórn-
arnefnd. Alþingi féllst
ekki á þessa skipan, enda hefði hún
haft í för með sér mikla réttinda-
sviptingu sveitarfélaganna í landinu
og einnig væri slíkt fyrirkomulag
stjórnarfarslega á skjön við þá skip-
an sem hér er við lýði, að stjóm-
sýslustigin eru tvö, ríki og sveitarfé-
lög.
Eftir að Alþingi hafnaði þeirri
skipan sem Eiður lagði til, hefur
verið unnið að undirbúningi laga-
setningar í samræmi við þann vilja
Alþingis að hafna því að taka
stjórnsýsluvald á afréttum af sveit-
arfélögunum.
Á grundvelli skipulagslaga var
sett á stofn samvinnunefnd um
gerð svæðisskipulags fyrir miðhá-
lendi íslands. Tillaga samvinnu-
nefndar liggur nú fyrir og er til
meðferðar hjá Skipulagsstofnun.
Vinnuhópur undir forystu um-
hverfisráðuneytis og með fulltrúum
frá dóms- og kirkjumálaráðuneyti
og félagsmálaráðuneyti fékk það
hlutverk að skilgreina stjórnsýslu-
mörk á milli einstakra sveitarfélaga
en á nokkrum stöðum voru mörkin
á milli afrétta óljós eða ágreiningur
var um þau. Sá ágreiningur hefur
verið leystur nema á einum stað.
Mörk afrétta eru annarsstaðar
ágreiningslaus.
Stjórnarfrumvarp til
sveitarsljórnarlaga.
Svo háttar til að næstum allt
ísland að undanteknum jöklum er
annaðhvort flokkað sem byggð eða
afréttur og tilheyrir því einhverju
sveitarfélagi. Mjög óeðlilegt er að
einhveijir hlutar landsins séu utan
sveitarfélaga og þar með hafi þar
enginn ábyrgð eða stjórnsýslu. Því
er lagt tii í stjórnarfrumvarpi til
sveitarstjórnarlaga að jöklunum
verði einnig skipað innan stjóm-
sýslumarka sveitarfélaga. Allir
hljóta að viðurkenna að það er mjög
óeðlilegt að Snæfellsjökull skuli
ekki vera innan stjórnsýslumarka
Snæfellsbæjar. Því er lagt til að
staðarmörk sveitarfélaga verði
framlengd upp á jöklana þannig að
öll svæði á jöklum tilheyri einhverju
sveitarfélagi og þar hafi sveitarfé-
lög skyldur að framfylgja lögum
um skipulags- og byggingamál,
hollustuvernd og löggæslu á sama
hátt og í byggðum og afréttum, en
öll þessi lög ætla sveitarfélögum
hlutverk. Sýslumenn fara t.d. með
Efni og tæki fyrir (NÍTG'fl)
járngorma innbindingu.
löggæslu og umdæm-
um þeirra er skipt eftir
sveitarfélögum.
Háværar raddir hafa
verið uppi til gagnrýni
á þessa fyrirhuguðu
skipan að skipa jöklun-
um innan staðarmarka
sveitarfélaga. Stað-
hæft hefur verið að
ætlunin sé að færa 4%
þjóðarinnar umráð yfir
40% íslands. Þetta er
auðvitað alrangt.
Sveitarfélög hafa eins
og áður sagði stjórn-
sýslu á afréttum sam-
kvæmt gildandi lögum,
þannig að sú viðbót
sem ætlunin er að skipa innan stað-
armarka sveitarfélaga er um 10%
af flatarmáli íslands en ekki 40%.
Þá hafa sveitarfélög sameinast eða
eru að undirbúa sameiningu þannig
að íbúatala þeirra sveitarfélaga er
að hálendinu liggja er langt yfir
4% eða 8-10%.
Almannahagur er
tryggður til íhlutunar,
segir Páll Pétursson,
ef stefnumörkun í land-
notkun varðar verulega
hagsmuni þeirra sem
búa utan viðkomandi
svæðis.
Rétt er að hafa það i huga að
Samband íslenskra sveitarfélaga
leggur áherslu á að landinu verði
öllu skipt milli sveitarfélaga með
þessum hætti. Enginn stjórnar-
manna Sambandsins er fulltrúi
sveitarfélags sem liggur að hálend-
inu.
Þá hafa gagnrýnendur stjórnar-
frumvarps til sveitarstjórnarlaga
látið í ljósi mikla vantrú á forráða-
mönnum þeirra sveitarfélaga sem
að hálendinu liggja og talið þá
ófæra til að fara með skipulagsmál
á hálendinu. Væntanlega verður
skipulagsvinnan unnin af sérfræð-
ingum á höfuðborgarsvæðinu að
verulegum hluta og skipulagsmi-
stök hafa einnig átt sér stað ekki
síður við Faxaflóa en annarsstaðar
á landinu.
Stjórnarfrumvarp um
þjóðlendur.
Sveitarstjórnarlagafrumvarpið
fjallar ekkert um eignarrétt. Um
hann er fjallað í öðru stjómarfrum-
varpi, um þjóðlendur. Þar er gert
ráð fyrir að sett verði á fót svoköll-
uð óbyggðanefnd skipuð af forsæt-
isráðherra. Skal hún fara yfir eign-
arréttarlega stöðu einstakra svæða
á hálendinu og þeir einstaklingar
eða sveitarfélög sem telja sig eiga
þar lönd skulu koma kröfum sínum
á framfæri við nefndina. Þegar
nefndin hefur fellt úrskurð þá geta
þeir sem ekki vilja una úrskurði
HUGBÚNAÐUR
FYRIR WINDOWS
Launakerfi
Stimpilklukkukerfi
KERFISÞRÓUN HF.
Fákafeni 11 • Sími 568 8055
www.islandia.is/kerfisthroun
óbyggðanefndar höfðað einkamál
fyrir dómstólum.
Ef tekið er tillit til skoðana nú-
verandi hæstaréttardómara má
gera ráð fyrir að meginhluti hálend-
isins verði lýst eign ríkisins, þjóð-
lenda.
Forsætisráðherra fer fyrir hönd
þjóðarinnar með eignarréttarlega
umsjón á þjóðlendunum og forsæt-
isráðherra til aðstoðar við stjórn og
ráðstöfun réttinda innan þjóðlendna
skal vera samstarfsnefnd sem í eiga
sæti fulltrúar félagsmálaráðherra,
iðnaðarráðherra, landbúnaðarráð-
herra, umhverfisráðherra svo og
tveir fulltrúar Sambands íslenskra
sveitarfélaga. Fulltrúi forsætisráð-
herra er formaður samstarfsnefnd-
arinnar.
Skipulagið verður þá þannig þeg-
ar bæði frumvörpin um sveitar-
stjórnarlög og þjóðlendu eru orðin
að lögum að sveitarfélögin hafa
með höndum stjórnsýslu hvert á
sínu svæði. Þar sem um er að ræða
landsvæði sem lýst hefur verið eða
dæmt eign ríkisins fer forsætisráð-
herra með umboð eigenda landsins.
Leyfi forsætisráðherra þarf til að
nýta vatns- og jarðhitaréttindi,
námur og önnur jarðefni innan þjóð-
lendu nema mælt sé fyrir um annað
í lögum. Til að nýta land og lands-
réttindi innan þjóðlendu að öðru
leyti þarf leyfi viðkomandi sveitar-
stjórnar. Sé nýting á þjóðlendu
heimiluð til lengri tíma en eins árs
þarf jafnframt leyfi forsætisráð-
herra sem þá er í hlutverki landeig-
anda. Þetta er eðlilegt skipulag og
prýðilegt samræmi er milli þjóð-
lendufrumvarpsins og sveitarstjórn-
arlagafrumvarpsins enda eru þau
samin með hliðsjón hvort af öðru.
Almannaréttur rækilega
tryggður.
Þær raddir hafa heyrst að með
fyrirhuguðu skipulagi sé ekki tekið
nægilegt tillit til hagsmuna íbúa á
höfuðborgarsvæðinu með því að
ætla þeim sveitarfélögum sem
liggja að hálendinu að fara þar með
stjórnsýslu. Þetta er alrangt. Nægir
þar að vitna til 12. gr. skipulags-
og byggingarlaga sem tóku gildi
um sl. áramót en þar segir: „Á
svæðum þar sem ágreiningur er
milli sveitarstjórna um landnotkun
eða þar sem stefnumörkun i land-
notkun varðar verulega hagsmuni
þeirra sem búa utan viðkomandi
svæðis, getur umhverfisráðherra
ákveðið að skipa sérstaka nefnd til
að gera tillögu að svæðisskipulagi.
Slíkt svæðisskipulag getur náð til
hluta lands innan marka viðkom-
andi sveitarfélaga."
Þannig er almannahagur tryggð-
ur til íhlutunar ef „stefnumörkun í
landnotkun varðar verulega hags-
muni þeirra sem búa utan viðkom-
andi svæðis.“ Ennfremur þarfnast
bæði svæðisskipulagið og aðal-
skipulag sveitarfélaga staðfesting-
ar umhverfisráðherra að fenginni
umsögn Skipulagsstofnunar og þar
hafa bæði einstaklingar og samtök
sem hagsmuna hafa að gæta rétt
til athugasemda. Þá er rétt að geta
þess að hugmyndir um þjóðgarða á
hálendinu falla vel að þessu skipu-
lagi enda eru allir núverandi þjóð-
garðar innan staðarmarka sveitar-
félaga.
Eins og áður er rakið féllst Al-
þingi ekki á það 1992 að taka
stjórnsýsluvald á afréttum af sveit-
arfélögunum og öll lagagerð síðan
hefur tekið mið af þeirri staðreynd.
Ákvæði skipulags- og bygginga-
laga, þjóðlendufrumvarps og frum-
varps til sveitarstjórnarlaga er sam-
ræmt og brýnt átak til að koma á
bættu skipulagi og stjórnsýslustigin
tvö eru lögð til grundvaliar.
Höfundur er félagsmála.ráðherra
Páll
Pétursson
Þegar hús
eldast
ÞEGAR talað er um viðhald fast-
eigna dettur flestum í hug steypuvið-
gerðir eða viðgerð á múr, eitthvað sem
er mjög sýnilegt og umrætt í fjölmiðl-
um. Reyndin er sú að viðhald fast-
eigna er mjög fjölbreytilegt bæði eftir
húshlutum og ekki síður notkun
þeirra. Allir sem eiga fasteign þekkja
það af eigin raun hvað við er átt þeg-
ar talað er um að viðhaida fasteign
en það eru ekki allir sem vinna slíkt
sem kerfisbundið viðhald, það er helst
ef um er að ræða stórar fasteignir
eða að fjöldi þeirra er slíkur að nauð-
synlegt er að unnið sé
mjög skipulega að því.
Reglubundið
viðhald
Þar með er komið að
kjarna þessarar greinar
sem fjallar um reglu-
bundið eða fyrirbyggj-
andi viðhald á fasteign-
um borgarsjóðs. Jafn-
framt er fjallað um
önnur árviss útboð á
viðhaldi þjónustuþátta.
Tilgangurinn með
reglubundnu viðhaldi
er að uppgötva slit á
búnaði og lagfæra áður
en það veldur truflun á
rekstri fasteignar eða
frekari skemmdum, jafnframt því
að nýta fjármagn sem best. Fyrir-
byggjandi viðhald er mjög vel þekkt
í rekstri skipa og flugvéla þar sem
unnið er eftir mjög þróuðu viðhalds-
Umfang viðhaldsút-
boða, segir Einar H.
Jónsson, er þegar orðið
töluvert.
kerfi. í grundvallaratriðum er hægt
að sinna viðhaldi fasteigna á ná-
kvæmlega sama hátt þó að um sé
að ræða ólík form eigna.
Endurmálun fasteigna
Á byggingadeild borgarverkfræð-
ings hefur allt frá árinu 1984 verið
unnið að því að þróa útboð á við-
haldi fasteigna á grunni hefðbund-
innar iðngreinaskiptingar. Þá var
byrjað á því að bjóða út endurmálun
fasteigna í stað þess að endurmála
í tímavinnu eða eftir uppmælingu.
Síðan þá hefur það verið árvisst að
bjóða út í upphafi árs alla endurmál-
un, en einungis er boðið út til eins
árs í senn. Útboðin eru byggð á ein-
ingaverðum þannig að hægt er að
fá raunhæfan samanburð á tilboð-
um, en útboð á endurmálun fast-
eigna hefur alla tíð reynst borginni
hagkvæmur, svo mjög að sagt hefur
verið að unnið sé á lægstu verðum
í bænum. Þrátt fyrir það hafa vönd-
uð vinnubrögð verið einkennandi hjá
málaraverktökum og skil á verkum
til fyrirmyndar. Samskipti við not-
endur fasteigna hafa einnig verið
með miklum ágætum.
Útboð á viðhaldi loftræstikerfa
Frá árinu 1988 hefur viðhald loft-
ræstikerfa verið boðið út annað hvert
ár að jafnaði, en samið er til tveggja
ára í senn. Nú er vinna við u.þ.b.
helming fasteigna borgarsjóðs unnin
eftir slíku kerfi. Útboðsgögnin eru
í raun þríþætt, fyrsti hluti þeirra er
reglubundið viðhald, annar hluti er
útköll og þriðji hluti er verðbanki
eða safn einingaverða vegna bilana
og lagfæringa á eldri kerfum. í
fyrsta hluta eru skilgreind þau atriði
sem á að yfirfara og skipta á um
kerfisbundið. Ekki er gert ráð fyrir
því að bilanir séu lagfærðar strax
heldur sé útbúinn listi yfír það sem
er bilað og það síðan verðmetið áður
en viðgerð hefst.
Staðfestingarblað
Reynt er eftir því sem hægt er
að verðmeta bilanir á grundvelli ein-
ingaverða verðbanka í tilboðsbók og
færa inn á til þess gert staðfesting-
arblað. Það fastsetur í upphafi hver
heildarkostnaður við viðgerðina
muni verða. Sé bilun óljós eða ekki
er til einingaverð í verðbanka er
verk unnið í tímavinnu, en almenna
reglan er að væntanlegur kostnaður
liggi fyrir áður en viðgerð hefst.
Útboð á viðhaldi dúka, pípu-
og raflagna o.fl.
Endurnýjun gólfdúka var fyrst
boðin út árið 1989, en útboð er aug-
lýst í byrjun árs á sama
hátt og endurmálun og
er gerður samningur til
eins árs í senn fyrir all-
ar borgarstofnanir. Við-
hald raflagna var fyrst
boðið út árið 1992 og
viðhald pípulagna ári
seinna. Töluverð
reynsla er komin á þessi
útboð en þau teljast þó
enn vera á tilraunastigi
sem undirstrikar það að
viðhaldsútboð eru ekki
einföld aðgerð þó að svo
gæti litið út við fyrstu
sýn. Útboðsgögn eru
endurskoðuð í hvert
sinn sem þau eru end-
urútgefin og lagfært
það sem betur má fara. Gerður er
samningur til fjögurra ára í senn til
að hægt sé að skipuleggja viðhaldið
sem best fram í tímann. Ennfremur
eru ýmsir aðrir viðhaldsþættir boðn-
ir út eins og lökkun parketgólfa.
Þjónustuútboð öryggiskerfa
Eftirlit með virkni sjálfvirkra
vatnsúðakerfa var boðið út árið 1995
eftir að settar voru fram reglugerð-
arkröfur um að viðhald og eftirlit
þeirra væri unnið af pípulagninga-
mönnum sem sótt hefðu sérstakt
námskeið og staðist próf sem veitir
þeim löggildingu til að bera ábyrgð
á virkni þeirra. Vatnsúðakerfi eru
ekki algeng í borgarstofnunum en
samningur hefur verið gerður um
eftirlit með þeim öllum.
Viðhald slökkvitækja var boðið
út árið 1995 fyrir alla leikskóla borg-
arinnar og hefur verið unnið eftir
því í tvö ár, og er verið að meta
reynsluna af því útboði. í framhaldi
af þvi verður tekin ákvörðun um
framhald þar á.
Það nýjasta af svokölluðum við-
haldsútboðum er eftirlit og viðhald á
lyftum sem var fyrst reynt á árinu
1997 og því er ekki komin mikil
reynsla á það að öðru leyti en þrátt
fyrir miklar efasemdir aðila í þeim
geira virðist vera fullkomlega raun-
hæft að vinna slíkt eftirlit skv. útboði.
Til stendur að bjóða út viðhald
brunaviðvörunarkerfa og annarra
öryggiskerfa á meðal þeirra aðila
sem hafa heimild Brunamálastofn-
unar til að sinna slíku viðhaldi. Fjöldi
slíkra kerfa hefur aukist stórlega
og þar með kostnaður við rekstur
þeirra.
Niðurlag
Eins og sjá má af upptalningu er
umfang viðhaldsútboða nú þegar
orðið töluvert og eykst með hveiju
ári. Þó svo að ný gerð útboða komi
að jafnaði fram annað hvert ár er
fjölgun fasteigna innan hvers þeirra
einnig veruleg. Ekki hefur hér verið
fjallað um útboð á einstökum við-
gerðarverkefnum eða endurbygg-
ingum, þau eru af allt öðrum toga
en hin svokölluðu viðhaldsútboð sem
eru endurtekin árlega. Við útboð á
fyrirbyggjandi viðhaldi loftræsti-
kerfa, raflagna og pípulagna hefur
ekki verið stuðst við reynslu erlend-
is frá né innanlands og er ekki vitað
um fordæmi fyrir þeim eins og þau
eru útfærð hér.
Höfundur er
byggingatæknifræðingur og
starfará byggingadeild
borgarverkfræðings.
Einar H.
Jónsson