Morgunblaðið - 20.01.1998, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 20. JANÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthias Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MISBRESTUR
Á FRAMKVÆMD
SKATTAMÁLA
AUGLJÓST er, að alvarlegur misbrestur er á fram-
kvæmd skattamála hér á landi og kemur það m.a.
fram í því, að réttur borgaranna er fyrir borð borinn
vegna ójafnræðis þeirra og ríkisvaldsins. Lögum um
framkvæmd skattamála, sem eiga að tryggja stöðu skatt-
greiðenda, er ekki framfylgt. Þetta kom berlega fram á
ráðstefnu um skattamál sl. föstudag, sem haldin var af
Félagi löggiltra endurskoðenda og Lögfræðingafélagi ís-
lands.
Tilefni ráðstefnunnar var sú yfirlýsing Davíðs Odds-
sonar, forsætisráðherra, undir lok síðasta árs, að undir-
búningur væri hafinn að stofnun embættis umboðsmanns
skattgreiðenda, sem mundi gæta hagsmuna þeirra og
veita því fólki aðstoð, sem telur rétt á sér brotinn.
Hörð gagnrýni kom fram á skattayfirvöld og Hæstarétt
á ráðstefnunni og voru fjölmörg dæmi nefnd um ójafna
stöðu skattyfirvalda og skattgreiðenda. Kristinn Bjarna-
son, héraðsdómslögmaður, lýsti því, hvernig ríkissjóður
hefði forgang fram yfir skattborgarana og taldi refsi-
ákvæði alltof ströng og oft ekki samhengi milli sektar og
skattaskuldar. Ólafur Nilsson, endurskoðandi, nefndi
dæmi um, hvernig grafið væri undan rétti skattborgara
gagnvart skattheimtunni. Skattaðili hefði 30 daga til að
kæra eftir álagningu, en skattstjóri 60 daga til að kveða
upp úrskurð. Skattstjórar stæðu ekki við þann frest, þótt
lög mæli svo fyrir, þeir gætu breytt framtali að eigin mati
og fengi skattaðili 15 daga frest til skriflegra athuga-
semda, en skattstjóri drægi oft mánuðum saman umfram
lögbundinn frest að kveða upp úrskurð. Samt væru oft
miklir hagsmunir í húfi. Skattgreiðendur þurfi að greiða
dráttarvexti og viðurlög af vangreiddum sköttum, en þeg-
ar í ljós komi, að álagning skattstjóra er rakalaus fái þeir
ekki dráttarvexti af ofteknum gjöldum heldur spari-
sjóðsvexti. Ólafur taldi skilyrðislaust eiga að auka ábyrgð
skattyfirvalda á tilviljanakenndum breytingum á framtöl-
um og gera þeim að greiða viðurlög og dráttarvexti af
ólögmætri álagningu. Þessi ábending Ólafs er réttmæt og
má m.a. benda á, að dráttur á að ljúka skattamáli hefur í
för með sér mikil útgjöld fyrir skattgreiðandann.
Yfirskattanefnd varð fyrir mikilli gagnrýni eins og m.a.
kom fram í máli Arna Tómassonar, endurskoðanda. I þau
sex ár, sem hún hefur starfað, hefur aldrei verið uppfyllt
sú lagaskylda að birta fordæmisgefandi úrskurði. Þá eru
allir sex yfirskattanefndarmenn skipaðir af fjármálaráð-
herra og undir honum eiga þeir endurskipun til starfa.
Nefndarmenn koma þar að auki yfirleitt með bakgrunn
úr skattkerfinu og vinnubrögðum þess. Þessi dæmi Árna
Tómassonar hljóta að vekja spurningar um stöðu nefnd-
arinnar og hann telur, að færa beri yfirskattanefnd undan
fjármálaráðuneyti til dómsmálaráðuneytis vegna aug-
ljósra hagsmunatengsla.
Þær upplýsingar, sem komið hafa fram um starfshætti
skattyfirvalda, eru nægjanlegar til þess að hafizt verði
handa um endurskoðun á núverandi fyrirkomulagi. Jafn-
framt er eðlilegt að flýta setningu laga um embætti um-
boðsmanns skattgreiðenda sem kostur er. Höfuðatriði er,
að þeir njóti fulls og óskoraðs jafnræðis við ríkisvaldið í
meðferð skattamála.
Mikilvægt er hins vegar að átta sig á, að sú gagnrýni,
sem fram kom á umræddri ráðstefnu beinist ekki sízt að
kerfinu sem slíku, þ.e. þeim starfsramma, sem löggjafinn
hefur búið til og starfsfólki skattstofa ber að starfa eftir.
Þessa gagnrýni ber því að skoða sem gagnrýni á kerfið en
ekki sem áfellisdóm yfir starfsfólki skattstofanna, sem
áreiðanlega vinnur starf sitt af samvizkusemi. Það liggur
t.d. beint við að ætla, að dráttur á afgreiðslum skattayfir-
valda umfram lögbundin tímamörk byggist einfaldlega á
því, að ekki hefur verið séð fyrir nægilegum fjárveiting-
um til þess að skattstofurnar geti sinnt starfi sínu á þeim
tíma, sem ætlast er til lögum samkvæmt. Gagnrýnin bein-
ist því fyrst og fremst að þeim, sem hafa sett kerfið upp
en ekki starfsfólkinu, sem vinnur á grundvelli þess.
Þá er líka nauðsynlegt að hafa í huga að mikil breyting
hefur orðið á tíðaranda. Fyrir nokkrum árum hefði fáum
dottið í hug að hafa uppi gagnrýni á skattayfirvöld á þess-
um forsendum. Nú hafa hins vegar orðið svo miklar
breytingar í samfélaginu, að skattakerfið er bersýnilega
orðið að fortíðarfyrirbæri að sumu leyti, þegar horft er til
þeirra breytinga, sem hafa orðið annars staðar.
YMIS teikn eru á lofti um, að
sprengihreyfillinn, sem knú-
ið hefur bílinn í meira en
eina öld, sé um það bil að
renna sitt skeið á enda. Bullur og
sveifarásar eru kannski ekki alveg á
förum en bílaframleiðendur víða um
heim eru nú á einu máli um, að óhjá-
kvæmilegt sé að gjörbylta bílvélinni
og þeirri tækni, sem hún byggist á.
Fyrir aðeins fáum árum hefði verið
litið á hugmyndir af þessu tagi sem
hverja aðra villutrú.
John F. Smith Jr., forstjóri Gener-
al Motors í Bandaríkjunum, segir, að
verkefnið framundan sé íyrst og
fremst að draga úr eldsneytisnotkun
og mengandi útblæstri og hann spáir
því, að sprengihreyfíllinn muni
hverfa smám saman á næstu 20 til 30
árum. Um þetta virðast allir vera
sammála og bílaframleiðendur gera
sér grein fyrir því, að taki þeir ekki
fullan þátt í leitinni að nýrri tækni,
muni þeir einfaldlega verða skildir
eftir úti í kuldanum.
Veðja á efnarafalinn
Sem dæmi um það má nefna, að
Ford-bílaverksmiðjurnar tilkynntu í
síðasta mánuði, að þær ætluðu að
leggja fram rúmlega 30 milljarða ísl.
kr. vegna nýs samstarfsfyrirtækis
þeirra, Daimler-Benz og kanadíska
fyrirtækisins Ballard Power Syst-
ems. Markmiðið er að framleiða árið
2004 allt að 100.000 bfla, sem knúnir
eru eldsneytissellum eða efnarafal.
Þar er um að ræða mengunarlausan
orkugjafa, sem breytir vatnsefni og
súrefni í raforku.
Á bflasýningunni í Tókýó í október
kynntu japanskir framleiðendur
hvorki meira né minna en sex bfla
með nýjum vélum. Af þeim má til
dæmis nefna Prius frá Toyota, sem
hefur hvorttveggja, bensínvél og raf-
mótor, og á þessi fjölorkuvél að kom-
ast 100 km á 3,5 lítrum. Kom bfllinn á
markað í Japan í síðasta mánuði en
verður ekki kynntur í Bandaríkjun-
um fyir en 2000. Flestir hinna bfl-
anna voru aðeins til kynningar og eru
ekki tilbúnir í fjöldaframleiðslu.
Fjölorkubíll frá GM
I Bandaríkjunum stefnir GM að
því að hefja sölu á nýjum fjölorkubfl
2001, sem á að láta sér nægja aðeins
2,9 lítra á 100 km, og 2004 ætlar fyr-
irtækið að kynna nýjan rafbfl, sem
fær orkuna frá eldsneytissellum.
Chrysler lætur heldur ekki sitt eft-
ir liggja í þessari samkeppni og hefur
kynnt mjög léttbyggðan fjölorkubfl,
Dodge Intrepid ESX2, sem er með
dísilvél og rafmótor og á að komast
100 km á 3,4 lítrum.
Það, sem nú er að gerast, stingur
mikið í stúf við það, sem sjá mátti á
bflasýningunni í Detroit á síðasta ári,
en þar var áherslan á rennilegar lín-
ur og bensínfreka og sportlega bfla.
Loftslagsráðstefnan í Kyoto í Japan
og hertar mengunaireglur víðast
hvar hafa gjörbreytt þessu öllu, jafn-
vel í hinni íhaldssömu Detroit.
Ef sprengihreyfíllinn er í rauninni
að syngja sitt síðasta mun það hafa
gífurlegar afleiðingar um allan heim.
600 milljóna bfla bíður þá ekkert
nema úrelding og óhjákvæmilegt
verður að gera miklar breytingar á
öllum „bensín“-stöðvum hvar sem
þær er að fínna. Mun það og fjárfest-
ing í nýjum tækjabúnaði á bílaverk-
stæðum að sjálfsögðu kosta geypifé.
Orkustöðvar í stað bensínstöðva
Þessi þróun mun einnig hafa veru-
leg áhrif í mörgum öðrum iðn- og at-
vinnugreinum og í Bandaríkjunum
eru fulltrúar bílaframleiðenda þegar
farnir að ræða við olíufélögin um að
komið verði upp svokölluðum orku-
stöðvum í stað bensínstöðva. Vilja
þeir einnig að dregið verði úr brenni-
steinsinnihaldi í bensíninu til að
minnka mengun en það hefur nú þeg-
ar verið gert að nokkru leyti í Japan
og Kaliforníu.
Bflaframleiðendur gera sér samt
fulla grein íyrir því, að það er ekkert
einfalt mál að segja skilið við
sprengihreyfilinn, sem var fundinn
upp í Þýskalandi á áttunda og níunda
áratug síðustu aldar. Hann nýtir sér
orkuna, sem verður til þegar raf-
neisti kveikir í blöndu bensíns og
lofts, en í dísilvélum, sem brenna
þykkari olíu, er sprengingin fram-
kölluð með miklum þrýstingi en ekki
Bylting að
verða í bflvéla-
framleiðslu
Loftslagsráðstefnan í Kyoto og strangari mengun-
arlöggjöf virðast vera í þann veginn að kveða upp
dauðadóm yfir sprengihreyflinum, sem knúið hefur
bílinn í meira en eina öld. Hvað við tekur er ekki al-
veg ljóst en helstu keppendurnir nú eru fjölorkuvél-
in, efnarafallinn og rafvélin.
með rafneista. Dísilvélin er spar-
neytnari en bensínvélin og vinsæl í
Evrópu en ekki í Bandaríkjunum
þar sem bensínið kostar minna en
vatn á flösku. Bandaríkjamenn
gætu þó líklega sætt sig við nýju
vélarnar vegna þess, að koltvísýr
ingsmengun frá þeim er lítil. Þótt
dísilvélin sé sparneytnari en
bensínvélin, gefur hún frá sér
meira af öðrum mengandi efn-
um.
Úrgangiirinn er aðeins vatn
Miklar og kannski mestar vonir
eru bundnar við eldsneytissellurn-
ar eða efnarafalinn vegna þess, að
hann er næstum mengunarlaus. I
honum er framleitt rafmagn með
leiða næstum mengunarlausa bensín-
vél.
Ki-afan um minni mengun knýr
vissulega bflaiðnaðinn áfram í leit að
nýrri tækni en auk þess telja for-
svarsmenn hans, að miklir framtíðar-
möguleikar séu í rannsóknum á
þessu sviði. Bflaiðnaðurinn og hags-
munir hans ná nú til alls heimsins og
menn vita auðvitað sem er, að í flest-
um löndum er bensínið fjórum eða
fimm sinnum dýrara en í Bandaríkj-
unum. Ný tækni er því hugsanlega
forsenda þess, að milljónir manna
geti látið sig dreyma um að eignast
bfl.
Sumir, einkum ýmsir umhverfis-
verndarmenn, efast vissulega um
áhuga bflaiðnaðarins á minni mengun
en aðrir hugga sig við, að hann eigi
einfaldlega ekki um neitt annað að
velja.
Rafbfllinn á erfitt uppdráttar
General Motors, stærsti bflafram-
leiðandi í heimi, hefur farið með
hundruð milljarða ísl. kr. í rannsókn-
ir á mengunarlitlum eða mengunar-
lausum bflvélum en markaðssetning
rafbflsins EVl hefur alveg brugðist.
Hafa aðeins selst af honum 300 ein-
tök síðan hann var kynntur í Kali-
forníu og Ai-izona og aðallega vegna
þess, að hann er lítill og kemst aðeins
112 km á hleðslunni. Það þykir ekki
nógu gott í víðáttunum í Bandaríkj-
unum en GM neitar því, að fjárfest-
ingin hafi verið misráðin.
Ken Baker, aðstoðarforstjóri GM í
rannsóknum og þróun, segir, að EVl
sé sá grundvöllur, sem byggt verði á,
og nú hefur GM kynnt nýjan rafbfl,
sem vegur helmingi minna og kostar
aðeins þriðjunginn af því, sem EVl
kostaði.
PRIUS-fjöIorkubíllinn frá Toyota. Kom hann á markað í Japan í siðasta mánuði en verður ekki seldur í Bandaríkj-
unum fyrr en árið 2000.
EVl-rafbfllinn frá General Motors. Af honum hafa ekki selst nema 300 stykki enda kemst hann ekki nema 112 km á
hleðslunni. Nú hefur GM kynnt arftaka hans, sem er helmingi léttari og kostar ekki nema þriðjunginn af verði EVl.
efnahvörfum vatnsefnis og súrefnis
og úrgangurinn er aðeins vatn. Elds-
neytissellurnar eru þó hvorki ný né
róttæk tækni. Hin eiginlega bylting
hvað þær varðar verður ekki fyrr en
þær verða ódýrari í framleiðslu og
minni og léttari.
Fyrsta eldsneytissellan, sem
Mercedes kynnti 1994, fyllti út í bfl-
inn þannig að ekkert pláss var fyrir
farþega en nú hefur fyi’irtækið komið
einni fyrir í einum af litlu A-Class-bfl-
unum. Hún er aðeins á stærð við
stóra ferðatösku en er of dýr og of
óhentug til hversdagslegra nota.
Miklar framfarir hafa átt sér stað í
smíði rafgeyma en samt eru þeir ekki
komnir á það stig, að þeir séu í raun
nothæfir sem orkugjafi í bílum. Þess
vegna telja margir, að fjölorkuvélin
sé framtíðin, að minnsta kosti til að
byrja með. Yrði hún búin litlum
sprengihreyfli og rafgeymum eða
eldsneytissellum. Þeir, sem aðhyllast
hana, segja, að unnt sé að draga svo
úr mengun frá bensínhreyflum, að
hún verði nánast engin og auk þess
sé unnt að nýta bensínið miklu betur
en nú með tölvustjórn. I þessu sam-
bandi má nefna, að Honda-verk-
smiðjurnar japönsku tilkynntu ný-
lega, að þeim hefði tekist að fram-
Chrysler nálgast viðfangsefnið
með öðrum hætti og leggur áherslu á
að laga nýju tæknina að bflum, sem
fólk vill kaupa, í stað þess að ætlast
eingöngu til, að kaupendur lagi sig að
nýju tækninni. Hefur fyrirtækið var-
ið miklu fé í rannsóknir á eldsneytis-
sellunum en stefnir að því að knýja
þær með bensíni en ekki öðrum orku-
gjöfum eins og til dæmis metanóli.
Hjá Chrysler er bent á, að bensín sé
alls staðar fáanlegt og notkun þess
muni geta flýtt þróun þessarar tækni
um heilan áratug.
Heimild: The Wall Street Journal.
+
ÞRIÐJUDAGUR 20. JANÚAR 1998 31
RÆÐARAR í höfninni í Þórshöfn. Þinganes í bakgrunni.
Morgunblaðið/RAX
Þvermóðska Færeyinga
- afskiptaleysi Dana
Færeyska kreppan átti sér langan aðdrag-
anda, sem nýja danska skýrslan um banka-
málið varpar ljósi á, eins og Sigrún Davíðs-
dóttir rekur í fyrstu grein sinni um skýrsluna.
NUVERANDI skuld Færey-
inga upp á tæplega sextíu
milljarða íslenskra króna
safnaðist ekki upp á einni
nóttu. Skýrslur danskrar ráðgjafa-
nefndar frá síðasta áratug um Færeyj-
ar eru eins og framhaldssaga, þar sem
sami kaflinn er prentaður aftur og aft-
ur með nýjum tölum: Stöðugt var var-
að við offjárfestingum og ofveiði og töl-
urnar hækkuðu ár frá ári. Færeyingar
svöruðu dönskum ábendingum gjarn-
an að Danir skildu ekki eðli og náttúru
færeysks samfélags. Undir niðri lá
tregða Færeyinga til að hverfa frá
byggðastefnu sem felur í sér dreifða
byggð í kringum smáan og óarðbæran
rekstur. Boðskapur eyjarskeggja var
því iðulega að allt gengi vel, en það
þyrfti bara meira danskt fé.
Eftir á er erfítt að skilja af hverju
danska stjórnin lét ósómann viðgang-
ast, því ekki vantaði viðvaranir frá
þeim fáu dönsku embættismönnum,
sem höfðu augun á Færeyjum. Vísast
var danskt afskiptaleysi blanda af ótta
þeirra við að koma fram við Færeyinga
sem hofmóðugt nýlenduveldi, og kæiu-
leysi því Færeyjar voru svo langt í
burtu, en það voru líka dönsk fyiii'tæki
sem áttu hagsmuna að gæta við jarð-
gangagerð, vegalagningu og skipasmíð-
ar fyrir færeysku spúttnikkana. Fyrir
íslenska lesendur er auðvitað áhugavert
að stunda sagnfræðilega heilaleikfimi
og hugleiða hvemig ástandið væri á ís-
landi ef Islendingar hefðu ekki fengið
sjálfstæðisviðurkenningu 1918 og síðan
setið uppi með heimastjómarlög og
danskt fjárstreymi.
Sérfæreyskar forsendur - ekki
almenn viðskiptalögmál
Danska skýrslan um bankamálið er
gullnáma upplýsinga um ástandið í
Færeyjum séð með dönskum augum.
Þessi Færeyjasaga kemur annars veg-
ar fram í útdráttum úr dönskum
skýi-slum og hins vegar framburði
þeima dönsku embættismanna, sem
komu að færeyskum málefnum. Frá-
sögn þeirra ber þess glöggt vitni að
Færeyjar voru mál út af fyrir sig, þar
sem almenn efnahagslögmál giltu ekki.
Allt sem hafði með Færeyjar að gera
var tekið fyrir á sérfæreyskum for-
sendum.
Ráðgjafanefndin varðandi Færeyjai'
var dönsk embættismannanefnd, sem
eins og nafnið bendh' til átti að vera til
ráðgjafar um færeysk málefni. Nefnd-
in skilaði skýrslu einu sinni á ári. I
skýrslunni 1983 er ályktað að bæði
ríkisstyrkir til sjávarútvegsins og rík-
isábyrgð fjárfestinga, sem leiði til ein-
staklega hás lánahlutfalls í skipum og
dragi úr arðsemi sjávarútvegsins, ein-
kenni þróun færeysks efnahagslífs og
feli í sér mikla hættu á óheppilegum
fjárfestingum. Einnig er bent á að
gengið sé á fískistofnana með veiðum
langt yfir þeim mörkum, sem físki-
fræðingai- leggi til. Síðan segir: „Þegar
til skamms tíma er litið er örugglega
svo komið (í mars 1984, þegar skýrsl-
an er skrifuð) að enn eitt nýtt fiskiskip
í færeyski-i lögsögu gefur ekki ávinn-
ing fyrir færeyska þjóðarbúið í neinu
hlutfalli við tilkostnaðinn."
I skýrslunni 1983 var áfram varað
við styrkjastefnunni, sem aðeins
stækkaði fiskiskipaflotann, og stjórn-
lausri veiði. Yrði ekkert að gert myndi
vandinn vaxa. Árið eftir var enn sama
sagan, varað við styi'kjum og ofveiði.
Árið 1985 var viðskiptahalli á hvern
Færeying tvöfalt meiri en á hvern
Dana. Á danskan mælikvarða væni
slíkar tölur „öldungis óviðunandi“. I
skýi-slunni 1986 hefur mikil þensla
bæst ofan á fyrri áhyggjuefni og varað
er við vaxandi skuldasöfnun sökum
viðskiptahalla. Ái'ið 1987 er ályktað að
„skortur á jafnvægi í færeyskum efna-
hag er nú orðinn enn meira áberandi
en áður ... efnahagsástandið stefnir til
verri vegar. Þrátt fyrir einstaklega há-
ar tekjur 1987 er hallinn á viðskipta-
jöfnuðinum tæpur milljarður danskra
ki'óna, sem er meira en nokkru sinni.“
Skuldir á þriðja heims
mælikvarða
Árið 1988 hefur komið í ljós að er-
lendar skuldir við árslok eru tveimur
milljörðum hærri en álitið var, svo
skuldirnar verða óviðráðanlegar ef
viðskiptahallinn, sem hefur verið
15-18 prósent þjóðartekna undanfarin
ár, verður ekki lækkaður. „Skuldir
Færeyinga eru orðnar svo miklar að
óþekkt er í nokkru landi, nema ef vera
skyldi í einhverjum löndum þriðja
heimsins. Ef jafnvægi á að nást verð-
ur að spyrna af krafti við neyslu og
fjárfestingum.“ Og enn og aftui' eru
styrkir til sjávarútvegs nefndir og að
nú þurfi að sýna pólitískan vilja til að
leysa vandann.
Þegai’ kemur fram á 1989 bendir
nefndin á að landstjómin hafi tekið í
taumana, en þó sé hallinn enn slíkur að
hann myndi „í öðrum löndum vera
ástæða til mjög öflugra pólitískra ráð-
stafana. Umfang erlenda skulda gerir
það mjög brýnt að frekari skuldasöfn-
un sé strax stöðvuð ... þótt það geti
ekki gerst án sársauka og ekki án
óþægilegra hliðaráhrifa eins og gjald-
þrota og atvinnuleysis. Það er ekki
hægt að framleiða sig út úr eifiðleikun-
um... Ef ekkert er að gert vaxa skuld-
irnar og það getur leitt til þess að ekki
verði hægt að hafa hemil á ástandinu.“
En þrátt fyrir viðvörunarsöng um
samdrátt og aðhald tóku færeyskir
stjórnmálamenn samt sem áður stefn-
una í hina áttina 1990 og hugsuðu sér
nú að lækka skatta. í skýrslunni 1990
kallaði ráðgjafanefndin þessa fyrirætl-
un „óábyi'ga". „Fyrsta verk hlýtur að
vera að greiða niður erlendar skuldir.
Ætla má að fiskistofnarnir í hafinu
verði eftir sem áður undirstaða gjald-
eyrisöflunar Færejnnga. Enn hefur þó
ekki verið gripið til ráða til að tryggja
skynsamlegri nýtingu fiskistofnanna."
Óarðbærar verksmiðjur
Þetta er í stuttu máli aðdragandi
kreppunnar, þegar Færeyingar þurftu
að takast á við aflabrest líkt og Islend-
ingar, en voru með í farteskinu ríkis-
styi-ktan og óarðbæran sjávaifitveg,
hömlulausai' veiðar og erlendar skuld-
ir á þriðja heims mælikvarða. Um leið
beindust enn sjónir danska forsætis-
ráðherrans að Færeyjum þar sem
hann var tengiliður danski'a yfii'valda
við Færeyinga, eða öllu heldur emb-
ættismenn hans.
Ái’ið 1992 er allt komið í slflct óefni
að danska stjórnin setur á stofn fjár-
mögnunarsjóð, „Finansieringsfonden
af 1992“, sem Richard Mikkelsen fyrr-
um seðlabankastjóri var settur yfir.
Honum skildist að sjóðurinn ætti að
vera „óhlutdrægur og faglegur milli-
liður bankanna og opinberra aðila“,
þar sem stjórnmálamenn væru ekki
með puttana í spilinu. Hann fann hins ^
vegar fljótt að Færeyingar litu hlut-
verk sjóðsins öðrum augum: hann væri
„í eigu landstjórnarinnar og sérlega til
að gæta færeyskra hagsmuna“.
Mikkelsen rak sig fljótt á að það var
einkum endurskipulagning sjávarút-
vegsins sem olli vanda, því færeyska
forsendan var að það yrði áfram bú-
seta og atvinnutækifæri á öllum stærri
eyjum. Árangurinn var sá að það voru
tuttugu flökunarverksmiðjur á eyjun-
um, engin þeirra arðbær, nokkrum
hafði verið lokað og allar voru þær
skuldum vafðar, sem aftur skapaði
bönkunum vanda. Að hans mati væri
nær að þær væru 7-8 og yrðu arbærar
eftir að skuldamálin væru gerð upp.
Sjóðurinn átti svo einnig að huga að
endurskipulagningu færeysks at- "
vinnulífs og þar var við fiskveiðistefnu
og offjárfestingar í togurum að glíma.
Þá rann upp fyrir Mikkelsen að „hann
hafði stungið hausnum inn á svið sem
Færeyingar álitu einkaeign sína.
Færeyingai' kunnu til dæmis ekki að
meta að heyra talað um seljanlegan
kvóta.“
Danskir hagsmunir í Færeyjum
En það voru einnig ýmsir Danir sem
áttu hagsmuna að gæta, þar sem
dönsk fyrirtæki komu að framkvæmd-
um í eyjunum, til dæmis víðfrægri
jarðgangagerð eyjaskeggja. Það kann
því að hafa dregið úr þrýstingi Dana
um umbætur í eyjunum. Á það hefur
einnig iðulega verið bent að danskar <*•
minnihlutastjórnir, til dæmis á síðasta
áratug, hafi iðulega stutt sig við fær-
eyska stjórnmálamenn, sem um leið
má ætla að hafi haft sérlega greiðan
aðgang að eyra forsætisráðheiTa. Eins
og er virðist efnahagslíf eyjaskeggja
stefna í jafnvægi, en of snemmt er að
álykta hvort það eru áhrif utan að eins
og gott fiskverð, eða hvort nóg er að
gert í brýnni endurskipulagningu.
íslendingar geta hugleitt hvaða at-
riði hafa þvingað þá til oft og tíðum
sársaukafullrar endurskipulagningar
sjávaifitvegs undanfarin ár. Færey-
ingar gátu leyft sér að halda uppi sjáv-
arútvegi, sem fremur var rekinn á for-
sendum byggðastefnu en arðsemi. Eft-
ir á að hyggja má leiða að því rökum
að heimastjórnarlögin sem gilda fyrir
Færeyinga, aðstæður í dönskum
stjórnmálum eða hvort tveggja hafi
veitt þeim of lítið aðhald til að halda
uppi sjálfbæru og raunsæju atvinnu-
og efnahagslífi. *”