Morgunblaðið - 01.02.1998, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 1. FEBRÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Nýjar upplýsingar um heilsu kvenna eru mikilvægi innlegg í stefnumótun í heilbrigðisþjónustu

’TKEYRÐA ofurkonan
sem Katrín Óskarsdóttir
dró upp mynd af í viðtali
við Valgerði Þ. Jónsdótt-
ur, í Daglegu lífí Morgunblaðsins
hinn 23. janúar síðastliðinn, var
upphaf og endir fjölmennrar ráð-
stefnu um heilsufar kvenna, sem
heilbrigðisráðuneytið efndi til síð-
astliðinn fimmtudag. í fyrsta er-
indi dagsins var fyrri umfjöllun um
ofurkonuna aðframkomnu varpað
á stórt tjald að baki framsögu-
mönnum og þá batt Dögg Páls-
dóttir ráðstefnustjóri endi á dag-
skrána seinnipartinn með þeim
orðum að ofþreyta ofurkonunnar
væri fyllilega tímabær. Fjöldi
kvenna er líka þeirrar skoðunar að
30 ára jafnréttisbarátta hafi þrátt
fyrir umbætur fært konum auknar
skyldur á herðar, ekki langþráð
frelsi. Og hvað með heilsuna?
Atvinnuþátttaka reykvískra
kvenna var 13% árið 1965 og 88%
30 árum síðar ef litið er
til 25-64 ára kvenna á
vinnumarkaði á landinu
öllu, samkvæmt upplýs-
ingum frá Rúnari Vil-
hjálmssyni prófessor við
Háskóla Islands, og hef-
ur þeirri spumingu ver-
ið varpað fram hvaða
áhrif nýir lífshættir hafi
haft á heilsufar.
Árið 1995 skipaði
Ingibjörg Pálmadóttir
heilbrigðisráðherra
nefnd til þess að kanna
breytingar á heilsufari
kvenna og skila tillögum
um úrbætur. Sama dag
og ráðstefnan var haldin
kom út rit með erindum
sem ætlað er að skýra
helstu vandamál tengd
heilbrigði kvenna og
vera grundvöllur fag-
legrar umræðu. Býst
ráðherra við að upplýs-
ingamar verði mikil-
vægt innlegg við stefnu-
mótun í heilbrigðisþjón-
ustu framtíðarinnar.
„Konur hér á landi
axla mikla ábyrgð í dag-
legum störfum og full-
yrða má að stórir hópar
kvenna vinni tvöfalda
vinnu. Með því er ég fyrst og
fremst að vísa til útivinnandi
„Fjölskyldan og
þjóðfélagið þurfa
heilsuhrausta konu“
íslenskar konur leita oftar eftir þjónustu í heilbrígðiskerfínu en
karlar og neyta meira af lyfjum en þeir skrifar Helga Kristín
Einarsdóttir. Konur hafa líka átt í auknum erfíðleikum með að
samhæfa þátttöku á vinnumarkaði og heimilislíf sem hefur sterk
áhrif á heilbrigði, samkvæmt rannsóknum.
indastofnunar árið 1988 unnu karl-
ar 25-66 ára að meðaltali 7 stundir
á viku við heimilisstörf samanborið
við 22 stundir hjá konum og var
munurinn svipaður hjá yngra fólki
og þvi eldra.
Samkvæmt skattframtölum árs-
ins 1995 voru meðalatvinnutekjur
kvenna 52% af tekjum karla og
heildartekjur kvenna 56% af heild-
artekjum karla og munurinn mest-
ur á aldrinum 31-40 ára. Rúnar
bendir á að rannsóknir hafi sýnt
fram á tengsl milli lágra launa og
vanlíðunar. „Því má ætla að launa-
munur karla og kvenna skýri að
nokkru þann mun sem er á vanlíð-
an kynjanna."
Loks segir hann í niðurlagi að
fjölskyldulíf hafi sterk áhrif á and-
lega heilbrigði kvenna. Erlendar
rannsóknir á hjónum hafi sýnt að
eiginkonur væru að meðaltali
þunglyndari en eiginmenn en
munur á þunglyndi kynjanna
ræðst af fjórum þáttum,
það er börnum, heimili,
atvinnuþátttöku, að-
gangi að barnagæslu og
þátttöku eiginmanna í
umönnun barnanna.
„Verst voru þær konur
settar, með tilliti til
þunglyndis, sem áttu
börn, voru útivinnandi,
áttu í erfiðleikum með
barnagæslu og áttu eig-
inmenn sem ekki tóku
þátt í umönnun barn-
anna.“
Lifa lengur,
líða meira
BREYTINGAR á fjölskyldumynstri, stöðu kynjanna og skilyrðum til uppeldis bama hafa haft áhrif á hlutverk og heilsufar
nútíma kvenna, sem margar taka á sig hlutverk ofurkonunnar þar til þær gefast upp.
mæðra sem margar bera megin-
ábyrgð á störfum sem tengjast
heimilishaldi og umönnun bama
og unglinga," sagði heilbrigðisráð-
herra í ávarpi.
Samfélagsgerð ræður miklu
um heilsufarsvandamál
Rúnar Vilhjálmsson segir í er-
indi sínu um aðstæður kvenna að
gerð og þróun samfélagsins ráði
miklu um útbreiðslu heilsuvanda-
mála, ekki síst þeiira sem tengjast
álagi eða streitu. „Áhrif samfélags-
ins á heilsuvandamálin eru fyrst
og fremst með óbeinum hætti í
gegnum þær stofnanir sem þegnar
samfélagsins eiga aðild að. Nánar
tiltekið má segja að uppbygging og
breytingar samfélagsins hafi áhrif
á aðstæður þegnanna í námi,
starfi, fjölskyldulífi og fjármálum.
Þessar aðstæður hafa áhrif á upp-
lifun og skilning einstaklinganna
og saman hafa aðstæðumar og
upplifunin áhrif á svöran líkamans,
til dæmis álagssvöran. Aðstæður,
upplifun og líkamleg svöran geta
öll komið við sögu geðrænna og
líkamlegra vandamála ... vinnu-
staðurinn, fjölskyldan og skólinn
era þær stofnanir sem hve mest
áhrif hafa á heilbrigði og velferð
þegnanna," segir hann.
Rúnar segir ennfremur að hrað-
vaxandi atvinnuþátttaka kvenna
síðustu tvo áratugi samfara lítilli
heimilisþátttöku karla og hægfara
uppbyggingu dagvistarstofnana
hafi meðal annars birst í hlut-
verkatogstreitu hjóna og ónógu
eftirliti og umönnun bamanna.
Hann bendir á að þótt atvinnu-
þátttaka skapi möguleika til vaxt-
ar og þroska verði jafnframt til
nýr álagsvettvangur. Greint hafi
verið á milli nokkurra þrálátra
álagsþátta í vinnuumhverfinu sem
lúta í fyrsta lagi að mikilli ábyrgð á
starfi annarra þar sem mistök era
dýrkeypt, í öðra lagi að hlutverka-
ágreiningi, þar sem ekki er hægt
að uppfylla kröfur samstarfs-
manna, eða að viðkomandi áttar
sig ekki á því til hvers er ætlast af
honum og þarf að þóknast of
mörgum, í þriðja lagi gæðaáhyggj-
um; þegar viðkomandi vinnur svo
mikið að það bitnar á gæðum og
getur ekki haft áhrif á þær ákvarð-
anir og athafnir yfirmanna sem
snerta starfið, í fjórða lagi verk-
efnaálagi; þegar viðkomandi þarf
að vinna hratt, leggja sig fram
andlega og líkamlega og hefur lít-
inn tíma til verksins og loks svo-
kallaðri stöðuklemmu, þegar vinna
og fjölskyldulíf rekst á eða þá að
viðkomandi er fastur í starfi sem
ekki er hægt að breyta eða losna
úr.
Meðalævilengd í löndum OECD
Dr. Hólmfríður K.
Gunnarsdóttir segir í er-
indi sínu um konur,
vinnu og heilsufar að oft
hafi verið talið að ekki
þyrfti að rannsaka
heilsufar kvenna í
tengslum við atvinnu því
þær vinni á hættuminni
vinnustöðvum. „Þetta
viðhorf þarf þó endur-
skoðunar við um leið og
menn gera sér ljóst að
„fyiT er daufur en dauð-
ur“ eins og þar stendur.
Svo virðist sem konur
„líði“ meir þótt þær lifi
en karlar. Ýmsir kvillar
árið 1995
0 20
Konur vinna 22 stundir
á heimilinu - karlar 7
„Niðurstöður benda til þess að
tveir eða fleiri þessara álagsþátta
auki hættu á jafnólíkum heilsufar-
svandamálum og kvíða, þunglynd-
iseinkennum, magasári, háþrýst-
ingi, hjartakveisu, berkjubólgu og
húðútbrotum," segir hann.
Karlar era frekar undir ábyrgð-
arálagi í vinnunni en konur kvarta
oftar undan valdaleysi, einhæfni
og stöðuklemmu. „Þessi kynja-
munur endurspeglar þá staðreynd
að konur eru í heild lægra settar á
vinnumarkaði en karlar auk þess
sem þær hafa skyldur og verkefni
á heimilum langt umfram karla
þótt útivinnandi séu.“ En sam-
kvæmt lífskjarakönnun Félagsvís-
Aldur (ár)
90 100
en
t
l
t
c
I
£;i
lengur
hrjá þær svo sem ýmsir langvar-
andi sjúkdómar, bæði andlegir og
líkamlegir," segir hún.
Þunglyndi leggst helmingi oftar
á konur en karla og fá um 20%
kvenna fá veraleg þunglyndisein-
kenni einhvem tíma á ævinni.
„Hér áður fyrr var talið að konur
yrðu helst þunglyndar um og eftir
tíðahvörf, tengt því að þær hefðu
„lokið hlutverki sínu“ og börnin
farin að heiman. Nú er vitað að
konur sem veikjast í fyrsta sinn af
þunglyndi era oftast á aldrinum
20-45 ára; á þeim aldri sem þær
era að fæða börnin og ala þau upp
auk annarra starfa.“
Einnig segir Halldóra: „Konur
virðast frekar borða meira og
þyngjast í þunglyndiskasti en karl-
ar og þær kvarta meira um ýmiss
konar líkamlega vanlíðan, svo sem
þreytu, höfuðverk, meltingartrafl-
anir og verki í baki og útlimum.
Einnig lýsa þær meiri kvíða með
þunglyndinu." Vægari tegundir
þunglyndis era jafnframt hlutfalls-
lega algengari hjá konum.
Þá fá helmingi fleiri konur en
karlar lyfjameðferð gegn þung-
lyndi en flestar rannsóknir á þeim
lyfjum hafa verið gerðar á körlum.
í erindi um heilsugæslu og konur
eftir Þorstein Njálsson heimilis-
lækni kemur fram að konur nýta sér
þjónustu heilsugæslunnar fremur
karlar, eða 43% meira, og að
í
I
L
hlutfallslega fleiri konur hafi sam-
band árlega við heilsugæsluna en
karlar.
Meira af lyfjum
ávísað á konur
„Á aldrinum 15-44 ára era konur
oftar greindar með sýkingar en
karlar, það sama á við um inn-
I
1