Morgunblaðið - 13.02.1998, Blaðsíða 36

36 FÖSTUDAGUR 13. FEBRÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
MINNINGAR
REIBOR:
Islenskir milli-
bankavextir
ÞRÁTT fyrir miklar
framfarir á fjár-
magnsmarkaði hér á
landi síðustu ár er enn
ýmislegt sem þarfnast
frekari þróunar. Hér
á landi er starfandi
millibankamarkaður
með skammtímalán
milli banka og spari-
sjóða, en þessi mark-
aður starfar ekki með
formlegum hætti.
Með formlegum milli-
bankamarkaði er átt
við sýnilegan og sam-
felldan markað þar
sem bankar gefa upp
leiðbeinandi vaxtatil-
boð fyrir inn- og útlán
sín á milli í fastákveðinn tíma, t.d. yf-
ir nótt, viku eða mánuð. Þannig
markaður er ekki til hér á landi en
Seðlabankinn hefur í samvinnu við
banka og sparisjóði hafið undirbún-
^ing að því að gera millibankamark-
aðinn formlegri en hann er nú.
Gallar á vaxtamyndun
I desember sl. fór að bera á lausa-
fjárskorti í bankakerfinu. Afleiðing-
ar þess urðu meðal annars þær að á
Æskilegt er að þróaður
verði formlegur milli-
bankamarkaður hér á
^ landi, segja Sigurður
Arni Kjartansson og
Tómas Ottó Hansson.
fjármagnsmarkaði voru í sumum til-
vikum boðnir háir vextir fyrir fjár-
muni tU skamms tíma. Töluvert mis-
ræmi varð á vaxtakjörum í einstök-
um viðskiptum. Ástæðan er meðal
annars sú að millibankamarkaður er
ekki sýnilegur og því erfitt að vita
hvaða kjör standa almennt til boða.
Lausafjárskortinn má heist rekja til
árstíðabundinnar lausafjáreftir-
spurnar vegna jólanna. Venjulega
veitir Seðlabankinn bönkum lánafyr-
irgreiðslu vegna árstíðabundinna
sveiflna í fjárþörf og með því stuðlar
*"^-hann á hverjum tíma að sem jöfn-
ustu vaxtastigi. Greið leið fyrir fyrir-
gi-eiðslu Seðlabankans er í gegnum
ríkisvíxlamarkaðinn, bæði með end-
urhverfum verðbréfakaupum þar
sem ríkisvíxlar eru setth- sem trygg-
ing og með viðskiptum á eftirmark-
aði. Bankarnir áttu hinsvegar lítið af
ríkisvíxlum í lok árs og því var þessi
algengasta fyrirgreiðsluleið Seðla-
bankans bönkum að mestu lokuð.
Því endurspegluðu vextir ríkisvíxla
ekki fjárþörf bankanna. Við slíkt
ástand er mikilvægt að til sé form-
legur miilibankamai-kaður sem sýnir
stöðugt þær breytingar sem verða í
vaxtaþróun á skammtímamarkaði.
Einnig gefur sýnilegur og samfelld-
’.iur millibankamarkaður bönkum færi
á inn- og útlánum sín á milli og
tryggir að markaðskjör séu öllum
markaðsaðilum ijós á hverjum tíma.
Markaður sem þannig miðlar upp-
lýsingum um breyttar markaðsað-
stæður gefur Seðlabankanum einnig
fljótt upplýsingar sem bankinn getur
notað við ákvörðunartöku um sér-
stakar aðgerðir.
Hvað er millibankamarkaður?
í flestum nágrannalöndum okkar
er starfandi millibankamarkaður og
svo er einnig hér á landi. Á honum
Jfc miðla fjármálastofnanir inn- og út-
lánum sln á milli til ákveðins tírna,
yfirleitt frá einum degi til eins árs. Á
þessum mörkuðum er hins vegar sá
munur að íslenski markaðurinn er
hvorki samfelldur né sýnilegur og að
því leyti er hanfi óformlegur miðað
við erlenda markaði. Með formlegum
markaði er átt við að stöðugt sé
hægt að ganga að því vísu að fyrir
hendi séu tilboð í skammtímalán til
mismunandi tima í nægilega stórum
fjárhæðum á ákveðnum kjörum. Sé
mikil fjárþörf á markaðinum hækka
vextir, en lækka ef mikið framboð er
af fjármunum. Með slíkum markaði
verða til sýnilegir vextir og markaðs-
kjör eru uppfærð jafnt og þétt í takt
við breyttar markaðsaðstæður. Allar
breytingar sem gerðar eru á fyrir-
greiðsluvöxtum Seðlabankans
myndu þá koma fljótt fram á mark-
aðinum. Slíkur markaður sýnir
þannig raunvenilegar markaðsað-
stæður, gefur markaðsaðilum á
hverjum tíma upplýsingar um þróun
skammtímavaxta og endurspeglar
hratt allar breytingar sem Seðla-
bankinn kann að gera á peninga-
málastefnu sinni.
Formlegur millibankamarkaður
auðveldar einnig vaxtamyndun og
vaxtaákvörðun annarra í þjóðfélag-
inu. Hægt er að nota þessa vexti sem
viðmiðun í lánasamningum með
breytilegum vöxtum og einnig er
auðveldara að átta sig á misræmi á
milli raunverulegra markaðsvaxta og
eigin vaxta.
LIBOR-vextir
Frægustu millibankvextirnir eru
líklega LIBOR-vextir (London Inter
Bank Offered Rates). LIBOR-vextir
eru skilgreindir sem „þau almennu
kjör sem bjóðast á lánum í tilteknum
gjaldmiðli á millibankamarkaði í
London á þeim tíma sem vextirnir
eru ákvarðaðir". Vextirnir eru
skráðir einu sinni á dag af Dow Jo-
nes Telerate með því að hringt er í
16 fyrirfram ákveðna banka og tekið
meðaltal vaxtatilboða þeirra eftir að
fjögur lægstu og fjögur hæstu tilboð-
in eru tekin út. LIBOR-vextir eru til
fyrir 13 gjaldmiðla. LIBOR-vextir
eru síðan notaðir sem viðmiðunar-
vextir í fjármálaviðskiptum um allan
heim, hvort sem um er að ræða hefð-
bundin lán, gjaldmiðlasamninga eða
afleiðuviðskipti.
REIBOR (Reykjavík
Interbank Offered Rates)
Eins og áður segir er æskilegt að
þróaður verði formlegur millibanka-
markaður hér á landi. Ef af því yrði
myndu bankar setja fram tilboð í
inn- og útlánsvexti fyrir mismunandi
tímalengdir. Seðlabankinn (eða ein-
hver annar aðili) myndi reikna út
meðaltal útlánsvaxta fyrir mismun-
andi tímalengdir út frá tilboðum
banka og birta niðurstöður einu sinni
á dag. Þá vexti má nota sem grunn-
vexti í útlánum banka til viðskipta-
vina ef vaxtakjör eru breytileg. Slík
lán mætti veita á 3ja mánaða
REIBOR kjörum að viðbættu álagi
svo dæmi sé tekið. Slíkur markaður
gæti einnig stuðlað að frekari þróun
á öðrum þáttum fjármagnsviðskipta,
t.d. afleiðuviðskiptum, þar sem við-
miðunarvextir eru mikið notaðir.
Sigurður er deildarstjóri á peninga-
málasviði Seðlabanka íslands og
Tómas forstöðumaður rannsókna
íslandsbanka.
LAUFEY
BJARNADÓTTIR
+ Laufey Bjarna-
dóttir var fædd á
Sleggjulæk í Staf-
holtstungum 1. des-
ember 1915. Hún lést
á Selfossi 6. febrúar
síðastliðinn. Foreldr-
ar hennar voru
Bjarni Guðlaugsson
og Gróa Guðnadóttir
búendur þar. Ung að
árum fór hún með
móður sinni að Beiti-
stöðum í Melasveit
og átti þar heima
fram undir þrítugt.
Árið 1950 kom
hún að Ketilvöllum í
Laugardal og bjó þar
með Grími Jónssyni,
f. 2. febrúar 1910, þar
til hann dó, 2. júlí
1989. Dætur þeirra
eru tvíburasysturnar
Gróa og Guðný,
fæddar 31. ágúst
1957.
Utfór Laufeyjar
fer fram frá Selfoss-
kirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan
13.30. Jarðsett verð-
ur í Miðdalskirkju-
garði í Laugardal.
Föðurbróðir minn, Grímur Jóns-
son, hóf búskap á Ketilvöllum í
Laugardal árið 1944. Hann hafði
verið að mestu á heimili foreldra
minna frá því þau hófu búskap,
þegar hann var 17 ára. Þau áttu níu
börn, og var ég það sjötta í röð
þeirra. Á öðru búskaparári Gríms
varð það að ráði að ég, sem var þá
tíu ára, færi til hans til snúninga að
sumrinu, og var ég þar næstu níu
sumur, eða frá 1945 til 1953. Grím-
ur var ókvæntur en fékk á sumrum
konur til að annast innanbæjarstörf
og aðstoða við bústörf eftir föngum.
Fyrstu sumrin voru þær eitt sumar
hver, flestar einstæðar mæður með
eitt eða tvö börn,’ og fóru um svipað
leyti og farfuglamir á haustin, en
ég hvarf til foreldrahúsa og Grímur
var einn að vetrinum.
Vorið 1950 réðst til hans kona
vestan úr Borgarfirði. Laufey hét
hún og var á miðjum fertugsaldri.
Hún kunni vel til verka, bæði inn-
anbæjar og utan, hafði enda alið
svo til allan sinn aldur í sveit og
stundum borið alla ábyrgð á því
sem þar þurfti að sinna, og hafði
aflað sér frekari þekkingar í hús-
stjórn með eins vetrar skólagöngu
að Hverabakka í Hveragerði. Að
vísu þótti frænda mínum hún oft á
tíðum ekki nógu fljótvirk, enda var
hann sérstakur hugmaður. Hún var
á þessum árum og oft síðar mjög
þjáð af höfuðveiki og átti þá erfitt
með að skýra fyrir öðrum hvað að
sér amaði. Líklega hafa þetta verið
afleiðingar mikilla erfiðleika sem
hún lenti í innan við þrítugt á Beiti-
stöðum í Melasveit, er hún var ein
með bú og fjögur örvasa gamal-
menni sem öll dóu sama veturinn.
Brátt tengdust þau Grímur og
Laufey tilfinningalegum böndum,
og mun það hafa ráðið því að hún
varð kyrr um haustið og síðan allt
til þess að hún varð að fara á hjúkr-
unarheimili á síðasta hausti vegna
heilsubrests.
Laufey og Grímur áttu margt
sameiginlegt, svo sem áhuga á ým-
iss konar fróðleik og bóklestri, ljóð-
um og söng, en þó einkum yndi sem
þau höfðu af dýrum og umhyggju
fyrir velferð þeirra. Grímur hafði
svipaða köllun og Benedikt í Að-
ventu Gunnars Gunnarssonar, að
finna eftirlegukindur og koma þeim
til síns heima. Laufey lét sér svo
annt um öll dýr að ýmsum þóttu
öfgar. Tæplega var svo lítið líf í
nokkurri skepnu að henni tækist
ekki að hjarga hana við, ef hún
komst í hennar umsjá. Hún átti
hins vegar oft erfitt með að sætta
sig við hinn óhjákvæmilega fylgi-
fisk lífsins, dauðann. Þetta var dá-
lítið erfitt í búskapnum, sem bygg-
ist að töluverðu leyti á að farga
skepnunum.
Þegar þau Laufey og Grímur
höfðu búið saman í full sjö ár gerð-
ist mesta ævintýri lífs þeirra. Einn
síðsumardag tvöfaldaðist fjöldi
heimilisfólksins er þau eignuðust
tvær dætur. Þær voru ekki stórar,
vógu innan við tíu merkur hvor, og
þurfti því mikla umhyggju og natni
til að koma þeim til líkamlegs
þroska. En Laufey vissi vel hvernig
átti að hlúa að litlu lífi, og með þá
þekkingu og móðurástina að leiðar-
ljósi tókst henni ásamt föður þeirra
að láta þær vaxa og dafna svo brátt
stóðu þær ekki þeim að baki er
stærri höfðu komið út í lífið. Ekki
voru þær systur gamlar þegar þær
fóru að létta undir með foreldrum
sínum, bæði innanbæjar og utan,
og tóku svo um og upp úr tvítugu
við búsforráðum, í samstarfi við
foreldra sína á meðan kraftar
þeirra entust, en Grímur dó eftir
erfið veikindi í nærri ár sumarið
1989.
Laufey notaði áfram alla sína
krafta til að verða dætrum sínum
að liði, en síðustu árin fóru þeir
mjög þverrandi, og að lokum urðu
þær að fela hana umsjá starfsfólks-
ins á Ljósheimum á Selfossi. Fékk
hún þar góða aðhlynningu síðustu
mánuðina.
Áður en hún fór að heiman í sína
síðustu ferð hafði hún orðið vitni að
öðru ævintýri þar á heimilinu, er
önnur dóttir hennar, Guðný, eign-
aðist son síðastliðið sumar með
sambýlismanni sínum, Kristni Vil-
mundarsyni, og að sjálfsögðu hlaut
drengurinn nafnið Grímur. Þá fékk
hún að sjá á skýran hátt hvemig líf-
ið heldur áfram þó að eldri kynslóð-
in hverfi.
Laufey hændi svo mjög að sér öll
dýr að auðvelt er að hugsa sér að
þegar hún nú fer yfir móðuna miklu
taki á móti henni á hinum bakkan-
um herskari af öllum helstu teg-
undum íslenskra húsdýra. Þau
munu eiga von á að fá sopa úr pela
eða einhvern bita og blíð atlot. En
það voru ekki aðeins dýrin sem hún
hændi að sér. Síðustu áratugina
hefur borið að garði á Ketilvöllum
margan gest, sem hefur horfið það-
an sæll eftir góðan beina og fróð-
legt spjall. Börnin í nágrenninu
sóttu jafnan til hennar, og oft voru
þar einnig ungmenni á sumrin, sem
undu sér vel í nánu samfélagi við
dýrin og við góða umhyggju Lauf-
eyjar. Sjálfur naut ég þess oft á
skólaárum mínum á Laugarvatni að
fara þangað til að fá næði við lestur
og undirstöðubetri mat en oft var í
skólamötuneytum á þeim árum.
Sömu reynslu höfðu bræður mínir
tveir, Ingimar og Gunnar.
Laufey var aldrei mikið íyrir að
tjá tilfinningar sínar í orðum, en
hún hafði lag á að koma þeim til
skila á annan hátt. Hlýlegt bros
hennar sagði meira en mælgi. Á
kveðjustund er mér ljúft að minn-
ast margra handprjónaðra sokka
og vettlinga sem hún gaukaði
gjarnan að mér um leið og ég
kvaddi. í kulda er gott að finna yl
þeirra en ekki síður hjartahlýjuna
og umhyggjuna sem þeir sýna á svo
áþreifanlegan hátt.
Arnór Karlsson.
Ekki verður sagt að andlát fóð-
ursystur minnar Laufeyjar Bjarna-
dóttur hafi komið mér á óvart, en
hún lést aðfaranótt 6. febr. sl. 82
ára að aldri eftir langa og oft erfiða
sjúkralegu.
Laufey var yngst fimm systkina,
barna hjónanna Bjarna Guðlaugs-
sonar, bónda á Sleggjulæk, Staf-
holtstungum, Mýr., og konu hans
Gróu Guðnadóttur. Aðeins eins árs
að aldri missti Laufey föður sinn en
hann lést árið 1916, en þá voru hin
systkinin 7, 8, 9 og 10 ára gömul.
Við fráfall fóðurins leystist heimilið
fljótlega upp, börnin voru send sitt
í hverja áttina, nema yngsta systir-
in sem varð áfram hjá móður sinni,
þar til hún dó árið 1944.
Þrátt fyrir aðskilnaðinn tókst
systkinunum fimm að hafa sam-
band sín á milli, þótt oft væri langt
milli þess þau sæust. Þegar Gróa
móðir þeirra dó voru eldri systkinin
fjögur öll flutt á mölina í Reykjavík.
Sá staður laðaði Laufeyju aldrei til
sín. Hún vildi vera í sveitinni með
dýrunum sínum. Veturinn 1948-49
fór Laufey á Húsmæðraskólann í
Hveragerði og nokkru síðar réðst
hún sem ráðskona að Ketilvöllum í
Laugardalshreppi til Gríms bónda
Jónssonar en þar hefur hún búið
síðan. Þarna fann Laufey sinn lífs-
förunaut og árið 1957 eignuðust
þau Grímur tvíburadæturnar Guð-
nýju og Gróu sem alla tíð síðan hafa
verið þeim lífsins sólargeislar.
Grímur andaðist fyrir nokkrum ár-
um og lifði því ekki að sjá nafna
sinn, sem Guðný eignaðist á síðast-
liðnu sumri, með manni sínum,
Kristni Vilmundarsyni. Laufey var
þá farin að heilsu en entist þó aldur
til að sjá sitt fýrsta barnabarn. Síð-
ustu árin hafa tvíburasysturnar
annast búrekstur á Ketilvöllum.
Systkinin fímm, þrjár systur og
tveir bræður, eru nú öll látin nema
faðir minn, sem varð 90 ára fyrir
örfáum dögum, en hann dvelur nú á
sjúkrahúsi og er með hugann við
útfór litlu systur sinnar. Þegar ég
færði honum tíðindin _af láti Lauf-
eyjar, sagði hann: „Ég man enn
þegar pabbi kom inn og sagði mér
að ég hefði eignast litla systur."
Á milli þessara systkina voru
ætíð sterk tengsl, þótt þau ælust
ekki upp saman. Þau heimsóttu
hvert annað reglulega og oft dvöld-
ust systurnar hjá Laufeyju um
lengri eða skemmri tíma.
Eg og mín fjölskylda höfum nær
hvert ár svo lengi sem ég man
heimsótt Laufeyju og hennar fjöl-
skyldu, og ætíð hafa verið fagnað-
arfundir. Gestrisni Ketilvallafólks-
ins, ættrækni og hlýhugur hefur
verið einstök.
Laufey mun áreiðanlega óska
þess að Guðs blessun hvíli yfir Ket-
ilvallaheimilinu um ókomin ár.
Blessuð sé minning hennar.
Bjarni Guðlaugsson.
í dag kveðjum við vinkonu okk-
ar, Laufeyju Bjarnadóttur frá Ket-
ilvöllum í Laugardal, er lést að-
faranótt 6. febrúar síðastliðins.
Laufey fæddist á Sleggjulæk í
Stafholtstungum í Borgarfirði. Á
Ketilvöllum bjó Laufey með manni
sínum, Grími Jónssyni bónda, en
hann lést 2. júlí 1989 og var hans
sárt saknað af þeim er til hans
þekktu enda var hann hinn vænsti
maður. Blessuð sé minning hans.
Laufey og Grímur eignuðust dæt-
urnar Guðnýju og Gróu árið 1957
og voru þær augasteinar foreldra
sinna.
Við hjónin vorum svo lánsöm að
kynnast þessu góða fólki árið 1981
og hefur vinátta okkar varað síðan.
Við höfum verið tíðir gestir á Ketil-
völlum og kynntumst því Laufeyju
vel. Hún var einstök kona, sem
aldrei skipti skapi og það var stutt í
blíða brosið hennar sem börn á öll-
um aldri kunnu svo vel að meta.
Dýravinur var hún mikill og mátti
aldrei neitt aumt sjá enda nutu
heimilisdýrin þess ríkulega. Laufey
var víðlesin og fróð, hún kunni
fjöldann allan af Ijóðum og það var
gaman að hlusta á hana fara með
sín uppáhaldsljóð um heimabyggð-
ina, Borgarfjörð, sem hún unni svo
heitt. Síðustu árin átti Laufey við
vanheilsu að stríða og gat því ekki
notið þess sem skyldi þegar sólar-
geislinn, Grímur litli, dóttursonur
hennar, kom í heiminn 10. ágúst
síðastliðinn. Að leiðarlokum þökk-
um við þann hlýhug sem hún sýndi
okkur. Blessuð sé minning góðrar
konu.
Elsku Gróa, Guðný, Kiddi og
Grímur litli, megi góður Guð gefa
ykkur styrk á þessum erfiða tíma.
Friðgerður og Ómar.