Morgunblaðið - 18.03.1998, Page 29

28 MIÐVIKUDAGUR 18. MARZ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
10 ÁR FRÁ ÁRÁSINNI
Á HALABJA
UM MIÐJAN marzmánuð eni 10 ár liðin frá því íraski
flugherinn gerði efnavopnaárás á kúrdíska þorpið Hala-
bja í norðausturhluta Iraks og varpaði yfu- það bæði
taugagasi og sinnepsgasi. Þúsundir borgara fórust í þessari
grimmdarlegu árás og meðal íbúanna hafa síðan átt sér stað
erfðafræðilegar stökkbreytingar, sem valda vansköpun, fötl-
un og veikindum fólksins, sem þama býr. Um er að ræða
varanlegar erfðafræðilegar, ólæknandi líkamsskemmdir.
Fréttaskýringaþátturinn 60 mínútur, sem sýndur var á
Stöð 2 síðastliðinn sunnudag, fjallaði um afleiðingar þessarar
árásar. Þar var fylgzt með brezkum lækni, sem fór í heim-
sókn á þessar slóðir nýlega í fylgd sveita frá Sameinuðu
þjóðunum. I raun er ekki unnt að lýsa á prenti þeim þreng-
ingum og hörmungum, sem þetta vesalings fólk hefur orðið
að þola. Börn fæðast vansköpuð og svo ummynduð að þau
líkjast vart mannlegum verum. Fólk ummyndað af krabba-
meinsæxlum, þakið grófum vörtum um allan líkamann, lam-
að og veikt. Og það sem verst er; ekkert virðist unnt að gera
þessu fólki til góða, engin lækning er til.
Notkun efnavopna var bönnuð með Genfarsáttmálanum
frá 1925. Þessi árás íraska flughersins var gerð tveimur dög-
um eftir miðjan marzmánuð 1988. Megnið af íbúum Halabja
lést, þeir sem lifðu hlutu varanleg örkuml. Segja má að með
þessari árás hafí írakar og Saddam Hussein gegið fram af
heimsbyggðinni með því að beita efnavopnum gegn saklaus-
um borgurum í eigin landi.
Og enn deila menn við Saddam Hussein um efnavopn 10
árum eftir þann viðbjóð, sem gerðist í Halabja. Hann hefur
neitað að leyfa Sameinuðu þjóðunum að gi-annskoða landið í
leit að sýkla-, efna- og kjarnavopnum, en nú fallizt á það í
samkomulaginu við Kofí Annan. Samkvæmt skýrslu Samein-
uðu þjóðanna hefur þegar verið eytt 38.000 efnavopnum, 690
tonnum af eiturefnum í efnavopn, 48 eldflaugum, sem voru
tilbúnar til notkunar, 60 föstum skotpöllum fyrir SCUD-eld-
flaugar, 30 sprengioddum fyrir efna- og sýklavopn og hund-
ruðum tækja til notkunar við framleiðslu efnavopna. Og enn
telja eftirlitsmenn Sameinuðu þjóðanna ekki nægilega leitað.
En fingraför Saddams Husseins í Halabja munu aldrei
mást út; ekki frekar en fingraför nazista í útrýmingarbúðun-
um.
GJALD FYRIR
ÚTHAFSVEIÐAR
NÚ ER ljóst, að útgerðarmenn hafa greitt gjald fyrir leyfi
til þess að stunda kvótabundnar veiðar á úthafinu, sem
nemur um 300 milljónum króna. Þetta kom fram í svari Þor-
steins Pálssonar, sjávarútvegsráðherra, við fyrirspurn, sem
Svanfríður Jónasdóttir bar fram á Alþingi fyrir nokkru. Að
vísu var svarið ekki orðað á þennan veg, enda um það að
ræða, að útgerðir afsöluðu sér aflaheimildum í íslenzkri lög-
sögu fyrir leyfið til þess að veiða á úthafinu, nánar tiltekið á
Reykjaneshrygg og Flæmingjagrunni. Þegar hins vegar
verðmæti hinna afsöluðu aflaheimilda er reiknað út kemur í
ljós, að það nam um 300 milljónum króna. Það er sú upphæð,
sem útgerðirnar borguðu fyrir réttinn til þess að stunda
kvótabundnar veiðar utan íslenzkrar lögsögu. Þessi upphæð
var að vísu ekki reidd fram í peningum en hún var lögð fram
í ígildi þeirra.
Þetta er auðvitað eðlileg ráðstöfun. Að hluta til hafa rétt-
indi okkar til veiða utan lögsögu orðið til með samningum,
sem íslenzk stjórnvöld hafa gert við önnur ríki. En að hluta
til hafa útgerðarmenn og sjómenn lagt grunninn að þessum
réttindum með veiðum á þessum svæðum. Það er auðvitað
sjálfsagt, að útgerðarmenn greiði fyrir þennan veiðirétt um
leið, og það er líka sjálfsagt við verðlagningu á þessum rétt-
indum, að tekið sé tillit til framlags útgerðarinnar og sjó-
manna við öflun þeirra.
Hins vegar má spyrja, hvað valdi því, að útgerðarmenn
geta fallizt á að greiða gjald fyrir veiðiréttinn utan íslenzkrar
lögsögu en ekki innan hennar. Þrátt fyrir þetta gjald hafa
þeir séð sér hag í því að stunda þessar veiðar og beinlínis
sótzt eftir því. Hver er munurinn á þessum veiðum og þeim,
sem stundaðar eru í okkar eigin lögsögu, þegar horft er til
þess rekstrargrundvallar, sem byggt er á í báðum tilvikum?
Jafnframt er það auðvitað fagnaðarefni, að smátt og smátt
er verið að stíga nokkur skref hér og þar í átt til þess að
greiðsla komi fyrir réttinn til að veiða úr takmarkaðri auð-
lind.
Prófessor í fjölmiðlatækni og prentiðnaði spáir prentmiðlum langlífí
Morgunblaðið/J6n Svavarsson
NILS Enlund, prófessor í fjölmiðlatækni og prentiðnaði við Konunglega
tækniháskólann í Stokkhólmi.
PETER Ollén, ritstjóri og útgefandi Aktuell Grafísk Information.
Vefútgáfa ekki orðin fjár-
hagslega hagkvæm
Meiri forsjá hefði þurft að fylgja kappi út-
gefenda við að hasla sér völl á alnetinu að
mati Nils Enlunds, prófessors í fjölmiðla-
tækni og prentiðnaði við Konunglega tækni-
háskólann í Stokkhólmi. A ráðstefnu Prent-
tæknistofnunar um seinustu helgi benti hann
jafnframt á að ókeypis upplýsingar á Netinu
gætu haft áhrif á hvort fólk telji að greiða
eigi fyrir fréttir eða ekki,
UM HELMINGUR þeirra 6-
7 þúsund dagblaða sem gef-
in eru út í heiminum hafa
hreiðrað um sig á alnetinu
með annaðhvort sérstakri útgáfu eða
fréttatengdum heimasíðum, að því er
fram kom í máli Nils Enlunds, pró-
fessors í fjölmiðlatækni og prentiðn-
aði við Konunglega tækniháskólann í
Stokkhólmi, á ráðstefnu Prenttækni-
stofnunar sem haldin var seinasta
laugardag. Hann taldi fæst þessara
dagblaða hafa haft erindi sem erfiði i
fjárhagslegu tilliti.
Á ráðstefnunni hélt einnig fyrir-
lestur Peter Ollén ritstjóri og útgef-
andi tímaritsins Aktuell Grafisk In-
formation um framtíð prentsmíðar
sem iðngreinar.
Gríðarlegur vöxtur
Enlund kvaðst hafa skoðað vöxt og
viðgang Netsins talsvert að undan-
fömu og væri uppgangur þess með
ólíkindum þegar haft værí í huga að
það var í fæðingu um 1993 til 1994,
eða fyrir aðeins fjórum til fimm árum.
„Netið hefur verið riðið á gi'íðarleg-
um hraða og veraldarvefurinn á enn
meiri hraða, ég efast um að nokkurt
fyrirbæri hafi nokkru sinni breiðst út
á sama hraða, ekki einu sinni plágan,“
sagði Enlund. Hann kvað samanburð
á fjölda vefþjóna á alheimsvísu leiða í
ljós að í ársbyrjun 1993 hafi þeir verið
á aðra milljón talsins og ekki fjölgað
að ráði fyrr en í upphafi árs 1995 þeg-
ar mikill vaxtarkippur varð. I byrjun
þessa árs nálgist fjöldi vefþjóna hins
vegar 30 milljónir.
Flestir séu vefþjónar í Bandaríkj-
unum, eða ríflega 20 milljónir talsins,
en þá komi Japan, Þýskaland, Bret-
land, Kanada, Ástralía, Finnland og
Holland. Ef hins vegar er litið til
fjölda vefþjóna á hverja þúsund íbúa,
komi í ljós að hæsta hlutfallið sé í
Finnlandi, næst komi Bandaríkin að
þessu leyti og Island þar á eftir. Fast
á hæla Islands kemur Noregur og þá
Ástralía, Svíþjóð, Kanada, Danmörk,
Holland og England.
„Norðurlöndin eru á meðal fremstu
landa í heiminum hvað
varðar notkun rafeinda-
miðla í samskiptum. Útgef-
endur dagblaða hafa fylgst
grannt með umræðu um
Netið og veraldaivefinn frá
því að hennar tók að gæta
fyrir örfáum árum og hafa
flýtt sér inn í útgáfu á Netinu að und-
anfömu. Það er erfitt um margt að
meta fjölda dagblaða i heiminum, en
samkvæmt því sem næst verður konu
ist eru þau á sjöunda þúsund talsins. í
seinustu viku leit ég á tölfræði um vef-
inn sem sýnir fram á að um 3.600 dag-
blöð setja fréttir eða efni á vefinn, eða
með öðram orðum meira en helming-
urinn af dagblöðum í heiminum sem
er virkur á vefnum eða stendur að
Netútgáfu,“ sagði Enlund.
„Útgefendur hafa hraðað sér inn í
Netið og keppst um að vera fyrstir,
þannig að nú er hægt að lesa sömu
fréttir ókeypis á vefnum sem menn
myndu annars borga fyrir í áskrift.
Þetta hefur leitt til mjög vafasamrar
efnahagsþróunar því að ég held að
hægt sé að telja þau fyrirtæki á þum-
alfingri annarrar handar sem græða á
vefútgáfu. Þeir einu sem hagnast á
þessum rekstri í dag eru ráðgjafarn-
ir,“ sagði Enlund og velti upp þeirri
spurningu í kjölfarið hvemig hægt
væri að fjármagna vefútgáfu og hagn-
ast á henni. Hafa þyrfti hugfast að
það að veita fólki aðgang að upplýs-
ingum án þess að það þyrfti að greiða
fyrir, hefði leitt til þeirrar hugsunar
neytenda að fréttir væru eitthvað
sem ekki þyrfti að borga fyrir eða að
minnsta kosti ekki mikið.
„Útgefendur hafa einbh'nt of mikið á
tækni, þ.e. þeir hafa haldið að ef þeir
aðeins búi til blað á vefnum komi fólk í
stríðum straumum," sagði Enlund.
Hann kvaðst þeirrar skoðunar að
menn hefðu fengið glýju í augu af
tækninni, smitast af fárinu í tengslum
við netvæðingu og áhuginn hefði borið
skynsemina ofurliði. „Við hefðum átt
að spyrja neytendur og lesendur hvort
þeir vildu venjuleg dagblöð eða blöð í
rafrænu formi og hvað þeir vilja í raun-
inni borga fyiir. Kenning mín er sú að
við neytendur höfum meiii áhuga á
innihaldi en framsetningu efnisins,"
sagði hann.
Enlund kvaðst þó telja að
breyttar áherslur yrðu í
framtíðinni á fjölmiðlum
fyrir tilstilli tæknilegrar
þróunar. Þannig myndu
Ijósvakamiðlar og frétta-
stofur á Netinu einbeita sér að því sem
kalla mætti miðlun „stundlegi'a
fregna“ og afþreyingarefnis, en prent-
miðlar myndu sérhæfa sig frekar en
orðið er í að koma á framfæri upplýs-
ingum sem hefðu lengri líftíma, varan-
legum staðreyndum og bakgrunnsupp-
lýsingum sem hefðu sama gildi eftir
áratug og þegar þær birtast.
Innihald mikilvægara en form
Enlund ræddi áfram um samspil
inntaks og tækni og taldi þróunina í
þá veru að mikilvægara væri að líta á
innihald samskipta sem fram fara
með aðstoð tæknilegra þátta, í stað
þess að einblína á tæknina. Hinn al-
menni viðskiptavinur hafi til dæmis
engan sérstakan áhuga á hvaða tölvu-
nýjungar fyiTrtæki noti í prentverki
sínu, heldur aðeins að hann fái prent-
grip sinn eins hratt og hægt er með
hámarks gæðum og sem minnstum
tilkostnaði.
„Fyi'st þegar tölvurnar komu fram
töluðum við um þær sem rafeinda-
heila. Þær eru ekki rafeindaheilar.
Næst töluðum við um þær sem stórar
reiknivélar en sú lýsing hefur hljóðn-
að eftir að við uppgötvuðum að með
þeim var hægt að vinna með texta og
myndir á háþróaðan hátt. Nú sjáum
við loks að tölvur eru upplýsinga- og
samskiptatæki," sagði Enlund.
Hann benti á að eftir nokkurra ára-
tuga vöxt hefði blaðaútgáfa dregist
saman í Sviþjóð en þrátt fyrir sam-
drátt spáði hann prentmiðlum langlífi
og benti á í því sambandi að enginn
fjölmiðill hefði nokkru sinni horfið
fyrir fullt og allt, þótt öðru máli
gegndi um einstök fyrirtæki og
starfsgreinar. Litróf fjölmiðla hefði
hins vegar orðið fjölbreyttara á und-
anförnum árum ásamt tilheyrandi
samkeppni og prentmiðlar mundu
geta styrkt stöðu sína með sveigjan-
leika og getunni til að flétta saman
hugkvæmni, hefðum og reynslu.
Neytendur muni velja þá
upplýsingamiðla sem henti
þeim best út frá einstak-
lingsbundnu mati og eðli
upplýsinganna.
Þá væri líka vert að hafa
í huga að margumrætt
„upplýsingaþjóðfélag" væri í raun
staðbundið fyrirbrigði, háð landfræði-
legum og fjárhagslegum forsendum.
Langan tíma tæki að breyta stað-
reyndum á borð við að fleiri símtæki
fyndust á Manhattan en í allri Afríku.
Hann lauk máli sínu á tilvitnun í
breska rithöfundinn og stærðfræð-
inginn Lewis Cairoll, þar sem Rauða
drottningin beinir máli sínu til Lísu
og minnir hana á að hún þurfi að
hlaupa af öllum kröftum til að standa
i stað og hlaupa tvöfalt hraðar en það
til að komast áfram.
Peter Ollén, ritstjóri og útgefandi
Aktuell Grafísk Information, ræddi á
ráðstefnunni þá margvíslegu kosti
sem bjóðast í prentiðnaði nútímans
fyrir tilstilli tölvutækninnar og þá
ekki síst þróun stafrænnar prentun-
ar. Hann benti meðal annars á að
tölvutæknin er komin á það stig að
brátt verði prentplötur, offsetljós-
myndun og annað það sem alþekkt er
við prentun, úrelt fyrirbrigði í flest-
um tæknivæddum prentsmiðjum.
Þess í stað verði allt undirbúnings- og
þróunarferlið unnið í tölvum, allt til
þess tíma að prentun fer fram. Hann
benti hins vegar á að ef skanna þ.yrfti
svo mikið sem eina blaðsíðu inn vegna
prentunar, væri enginn sparnaður af
notkun tölvutækninnar.
Ollén kvaðst þeirrar skoðunar að
einn helsti kostur stafrænnar prent-
unar væri möguleikinn sem hún byði
upp á varðandi sérhæfingu í dag-
blaðaútgáfu. Vegna tölvutækninnar
væri hver einasta prentun í raun ein-
stök og því gæti dagblað hagað prent-
un þannig að tilteknar blaðsíður væru
breytilegar eftir þörfum og óskum
áskrifenda, upplýsingar sem ætlaðar
væru tilteknum landshlutum eða
markhópum færu eingöngu í þau blöð
sem ætluð væru umræddum lands-
hlutum og markhópum. Einnig gætu
mörg sérblöð fylgt blaðinu á hverjum
útgáfudegi en í stað þess að allir
áskrifendur fengu sama sérblað,
fengi sá hópur sem áhuga hefði á við-
skiptum sérblað um viðskipti, sá hóp-
ur sem áhuga hefði á íþróttum sér-
blað um íþróttir o.s.frv.
Báðir ræddu þeir um hversu lengi
fyiTrtæki og einstaklingar eni að að-
lagast tækninýjungum á markaði og
voru sammála um að um aldarfjórð-
ung taki fyrir nýja tækni að ná fullum
þroska ef svo má segja, þ.e. nema
lönd og verða gjaldgeng í daglegri
notkun. Þrátt fyiTr örar tækninýjung-
ar seinustu ára og áratuga hafi þetta
ekki breyst að ráði.
Verðmæti talið aukast
Þá fjallaði Ollén um framtíðai'spár
varðandi vöxt fjölmiðla og nefndi til
sögunnar að velta prent-
verks í Evrópu árið 1994
hefði numið 85 milljörðum
ECU en yrði að því talið er
115 milljarðar ECU árið
2002, sem væri hlutfalls-
lega heldur minni vöxtur en
á sviði sjónvarps og útvarps. Væri
hins vegar litið á fjárhagslega afkomu,
væri mat manna að prentiðnaðurinn í
Evrópu myndi vaxa meira í verðmæti
en ljósvakamiðlar. Sama máli gegndi
um Bandaríkin, í heldur minni mæli
þó. Hins vegar telji menn ekki að út-
gjöld einstaklinga til kaupa á þjónustu
fjölmiðla muni aukast að ráði, með
þeim afleiðingum að áskriftartekjur
standi að mestu leyti í stað. Því liggi
vöxturinn fyrst og fremst í auglýs-
ingasölu og öðrum aðferðum við
tekjuöflun.
Vöxtur Netsins
hefur verið
með hreinum
ólíkindum
Mjög örar
tækniframfarir
í prentiðn-
aðinum
MIÐVIKUDAGUR 18. MARZ 1998 29
E:
:
i vrópusambandið stefnir
' ótrautt inn í nýja öld á
isviði stafrænnar hljóð- og
I myndmiðlunar undir kjör-
orðinu „Sjónvarp án landamæra".
Nú þegar hefur gríðarlegur vöxt-
ur átt sér stað og fyrir tímabilið
1995-2005 er áætluð tekjuaukning
um 70% á sviði alls kyns mynd-
miðlunar, þ.á m. opinberra og
einkarekinna sjónvarpsstöðva,
þáttasölusjónvarp (pay-per-view),
heimamyndbandaþjónustu (video
on demand) og margmiðlunar. Ár-
leg fjárfesting á þessu sviði innan
Evrópusambandsins nemur nú um
20 milljörðum dollara og beinast
kraftar sjónvarpsstöðvanna m.a.
að stafrænum útsendingum og á
breiðskjá (wide-screen).
Reglugerðin sem ber þetta heiti,
Sjónvarp án landamæra, var sam-
þykkt af þingi bandalagsins og
staðfest af ráðherraráði þess á
síðasta ári og veitir sjónvarps-
stöðvum innan Evrópusam-
bandsins lagaramma til að
starfa eftir. Það er til marks
um hversu hröðum breyting-
um sjónvarpsiðnaðurinn tekur
að upphaflega reglugerðin frá
1989 var orðin úrelt og voru
gerðar ríflega þijátíu breyt-
ingar á henni til að ná utan
um sjónvarpsiðnaðinn í dag og
fylgja honum inn í nýja öld.
Mikilvægustu breytingarnar
snerta efnisflokka eins og aug-
lýsingar, verslun í gegnum
sjónvarp, verndun barna fyrir
óæskilegu efni og höfundar-
rétt, þó grundvallarhugsunin
sé eftir sem áður sú sama og
fólst í reglugerðinni frá 1989,
þ.e. að tryggja lagalegt um-
hverfí fyrir frjálsa og óhefta
dreifíngu á sjónvarpsefni inn-
an Evrópusambandsins.
Evrópusambandið þakkar
það stefnumörkun sinni að nú,
níu árum síðar, geta sjón-
varpsáhorfendur innan sam-
bandsins valið á milli 250 sjón-
varpsrása, tveir þriðju af þeim
eru einkareknar, og hefur
fjöldi einkastöðvanna tvöfald-
ast á sex árum. Árið 1995 voru
heildartekjur sjónvarpsstöðv-
anna 38 milljarðar Ecu og hafði
aukist um 14% frá árinu áður.
Gert er ráð fyrir að þenslan lialdi
áfram á sömu nótum á næstu ár-
um. Sambandið leggur mikla
áherslu á að þrátt fyrir sameinaða
Evrópu á flestum sviðum, þ.á m.
myndmiðlunar, skuli gætt vel að
menningarlegri sérstöðu hverrar
þjóðar og varðveislu þjóðtungn-
anna. Bent er á þetta sem helsta
ávinninginn við frelsi til sjón-
varpsútsendinga á milli landa; út-
sýn opnast til fleiri átta. Fjölmarg-
ar sjónvarpsstöðvanna rækja þetta
hlutverk sitt af kostgæfni og
ábyrgð; ýmiss konar samstarf er í
gangi sem tryggir vandaðra (og
dýrara) efni en ella og ESB stend-
ur að öflugu þjálfunar- og styrkja-
kerfi sem veitir fagmönnum í iðn-
aðinum möguleika á frekari
menntun og samskiptum. „(Með
sjónvarpi án landamæra) gefst
stórfenglegt tækifæri til veita
Evrópubúum aðgang að dýrasta
fjársjóði álfunnar þ.e. fiölbreyti-
Ieika menningar hennar og þjóð-
tungna,“ segir í stefnuyfírlýsingu
ESB.
Klám og ofbeldi
Reynslan af sjónvarpsfrelsinu er
vissulega blendin þó já-
kvæðu þættirnir séu
ótvíræðir í vexti iðnað-
arins og gríðarlegri
bjartsýni fjárfesta á
framtíðarmöguleika
hans. Vandamálin bein- ———
ast fyrst og fremst að
verndun áhorfenda (barna og ung-
linga) fyrir klámi og ofbeldisefni,
og óprúttinni auglýsinga- og sölu-
mennsku. Einu takmarkanirnar
sem lagðar eru á sljórnendur sjón-
varpsstöðva innan Evrópusam-
bandsins eru settar niður í 22.
grein reglugerðarinnar er varðar
efni sem getur haft „alvarlega
skaðleg áhrif á líkamlegan, and-
legan eða siðferðilegan þroska
barna og unglinga undir lögaldri“.
Þessi grein veitir einu ríki rétt til
Sjónvarp án
landamæra
Stefna Evrópusambandsins inn í nýja öld
myndmiðlunar er algjört frelsi sjónvarps-
stöðva til útsendinga innan ríkja sambands-
ins. Hávar Sigurjónsson kynnti sér hver
reynslan er eftir að stefnunni hefur verið
fylgt eftir í nokkur ár.
Flest brot eru
á sviði auglýs-
inga og sölu-
mennsku
að hindra útsendingar frá öðru
ríki innan sambandsins ef um
greinilegt brot á þessu ákvæði er
að ræða. Til þessa hefur ekkert
land nema Bretland reynt að beita
ákvæðinu til að hindra móttöku
kláms frá sjónvarpsstöð í
Hollandi. Sjónvarpsstöðin hol-
lenska féllst á að takmarka út-
sendingar sínar, sem var kannski
eins gott, því fram kom að ef
reynt hefði á þetta ákvæði reglu-
gerðarinnar hefðu ákvæðin um út-
sendingarfrelsið innan ESB reynst
sterkari.
Miklar umræður eru í gangi
innan ESB um þessa hlið á út-
sendingafrelsinu og er lagt til að
ríkin sameinist í baráttu sinni
gegn slíku efni þó um leið sé við-
urkennt að aðgangur að því verði
sífellt auðveldari og erfíðara fyr-
ir yfirvöld að hafa stjórn á því.
Þing ESB skipaði nefnd á síðasta
ári, sem skyldi rannsaka mög-
leika á kóðun sjónvarpsefnis til
að auðvelda foreldrum að hindra
aðgang barna sinna að óæskilegu
efni. Er helst horft til reynslu
Bandaríkjamanna af lagasetningu
un hina umdeildu „V-flögu“,
tölvukubbs sem hægt er að kóða
svo ákveðnir dagskrár-
liðir komist ekki í gegn.
Einnig er rætt um leiðir
til að upplýsa foreldra
betur um ábyrgð sína
og siðferðilegar skyld-
ur. Óneitanlega vaknar
spurningin í kjölfarið
hvort ekki sé jafnmikilvægt að
upplýsa stjórnendur sjónvarps-
stöðva um ábyrgð sína og skyldur
í þessu efni. Orðrétt segir í reglu-
gerðinni: „Dagskrárefni sem get-
ur valdið alvarlegum skaða á
andlegum, líkamlegum eða sið-
ferðilegum þroska ungmenna er
bannað. Efni sem er líklegt til að
valda einhverjum skaða má ein-
ungis senda út seint að kveldi og
skal greinilega kynnt með aðvör-
un eða vera þannig merkt meðan
á útsendingu stendur. Ekki má
senda út efni sem hvetur til hat-
urs vegna kynþáttar, kynferðis,
trúarbragða eða þjóðernis. “ Þrátt
fyrir að ekki hafí verið mikið um
beinar kærur vegna útsendinga á
mannskemmandi efni getur hver
og einn svarað því sjálfur hvort
ekki sé a.m.k. líklegt, að þegar
stöðvarnar eru tvö hundruð og
fímmtíu að með slæðist efni sem
fellur í þann flokk að teljast ekki
mönnum (börnum) bjóðandi.
Óprúttnar auglýsingar
Flest skráðu brotin á reglugerð-
inni hafa orðið á sviði auglýsinga
og sölumennsku í sjónvarpi. Regl-
urnar eru skýrar hvað þetta varð-
ar, auglýsingar mega taka upp
20% af hverjum klukkutíma þ.e.
12 mínútur og vera skýrt að-
greindar frá öðru dagskrárefni.
Almennt gilda sömu reglur um
sjónvarpssölu (tele-shopping) en
þar sem lokuðum sölurásum hefur
fjölgað mjög eru reglurnar lausari
í reipunum. Þó er kveðið á um að
á opnum rásum megi söluþættir
ekki vera styttri en 15 mínútur í
senn, aðeins mega vera 8 slíkir á
sólarhring og samanlögð lengd
þeirra má ekki fara yfir ______
þrjár klukkustundir.
Allt eru þetta góðar og
gildar reglur sem á und-
anförnum árum hafa
verið þverbrotnar æ oní
og hafa auglýsendur
nánast farið sínu fram að vild.
Fjöldi kæra og kvartana frá ein-
staklingum og neytendasamtökum
skiptir þúsundum. Sjónvarpsstöðv-
arnar hafa farið langt yfír leyfileg
mörk með auglýsingatíma hvort
heldur er miðað við á klukkustund
eða sólarhring og fjöldi auglýs-
ingahléa innan vinsælla dagskrár-
liða farið út yfír öll velsæmismörk.
Einnig hafa almennar reglur um
innihald auglýsinga og efnislega
framsetningu í auglýsingum verið
brotnar. Virðist sem opinberir eft-
irliðsaðilar hafi engan slagkraft á
bakvið sig til að fylgja reglum og
lagabálkum eftir og eru þar af
leiðandi hunsaðir; viðurlög við
brotum á reglum um sjónvarps-
auglýsingar eru vita máttlaus.
Ekki bætir úr skák að dómstóll
Evrópusambandsins sem fjallað
hefur um slík kærumál hefur iðu-
lega vísað þeim frá eða sýnt fram
á f dómum sínum að hagsmunir
sambandsins vega þyngra en ein-
stakra ríkja. Má t.d. benda á að
þegar umboðsmaður neytenda í
Svíþjóð kærði TV-Shop rásina fyr-
ir að beina auglýsingum sínum að
börnum undir 12 ára aldri, varð
niðurstaða dómstólsins á þann veg
að einstakt Evrópusambandsríki
gæti ekki kært á grundvelli eigin
lagasetningar þegar um sjón-
varpsrás annars aðildarríkis væri
að ræða. TV-Shop væri fijálst að
auglýsa á þennan hátt þó það
sé bannað samkvæmt sænsk-
um lögum. Þá hefur einnig
komið fram í niðurstöðum
dómstólsins að þegar um kost-
unaraðila er að ræða eru eng-
in takmörk fyrir því hversu oft
má nefna nafn hans i þeim
dagskrárlið sem hann hefur
kostað. Er þá kostunaraðilan-
um látið eftir að meta hvenær
endurtekningin er orðin slík
að hún er farin að hafa öfúg
áhrif á áhorfandann.
Aðgangur að
stórviðburðum
Samkvæmt reglugerðinni er
hveiju rfki innan Evrópusam-
bandsins fijálst að gera lista
yfír viðburði sem teljast þjóð-
inni svo mikilvægir að skylt er
að sýna þá í sjónvarpi. Jafn-
framt er kveðið á um opinn að-
gang að slíkum útsendingum.
Það vekur athygli að mikil-
vægir alþjóðlegir viðburðir
eru nánast eingöngu taldir á
sviði íþrótta, s.s. Olympíuleik-
ar og heimsmeistarakeppnin í
knattspyrnu.
Þá er einnig athyglisvert að
hverju sambandsríki er gert
að skilgreina fyrir sig hvað
teljist sjálfstæð dagskrárgerð
og í kjölfarið tryggja að minnst
10% af útsendri dagskrá - eða fjár-
magni sem varið er til innlendrar
dagskrárgerðar - sé framleitt af
sjálfstæðum aðilum. f framhaldi af
þessu er leiðbeinandi ákvæði um
hlutfall evrópsks efnis í dagskrá.
Þetta er orðað þannig að meiri-
hluta útsendingartíma sé varið til
útsendingar evrópsks efnis; ekki
er talað um innlent efni í þessu
samhengi heldur evrópskt og er
greinilega verið að sporna við
bandarfsku efni fyrst og fremst,
sem til skamms tíma hefur víðast
livar haldið a.m.k. jöfnu við annað
efni á hinum 250 rásum sein hver
meðaljón innan Evrópusambands-
ins hefur mögulega aðgang að.
Undantekningarlaust er hæst
hlutfall af innlendu og/eða evr-
ópsku efni á ríkisreknum sjón-
varpsstöðvum.
Bjartsýni Evrópusambandssinna
á glæsta framtíð Sjónvarps án
landamæra verður ekki betur lýst
en með orðum Marcelino Oreja,
formanns þeirrar nefndar Evrópu-
sambandsráðsins sem fer með
málaflokkinn: „Við göngum inn í
nýja öld full sjálfstrausts. Samein-
uð Evrópa býr yfír takmarkalaus-
um hæfíleikum og sköpunargleði
á þessu sviði og með
tæknina og iðnvæðing-
una að bakhjaiTi er
mögulegt að snúa grósk-
unni upp í nýja öld End-
urreisnar á öllum svið-
uin menningar í gegnum
hina rafrænu miðla. Til
að ná þessu takmarki verðum við
að sameina krafta skapandi lista-
manna, iðnrekenda og sfjómmála-
manna.“
Óneitanlega fá þessi fögru orð á
sig nokkurn blæ óskhyggju þegar
þau eru borin saman við hið raun-
veralega umhverfí sölu- og af-
þreyingarrása ásamt nánast
óheftri auglýsingamennsku sem á
þessu stigi virðist dafna hvað best
undir kjörorðinu „Sjónvarp án
landamæra".
Mikilvægir al-
þjóðlegir at-
burðir helst á
sviði íþrótta