Morgunblaðið - 31.05.1998, Síða 10

10 SUNNUDAGUR 31. MAÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Þorkell
LANDSBANKINN er að minnsta kosti á sléttu og mun hafa afþessu ágóða þegar uþþ verður
staðið, segir Sverrir Hermannsson um viðskiþti Landsbanka og Sambandsins.
Lífróbur í
Landsbanka
Landsbankinn mun ekki tapa á uppgjöri Sambands-
ins, að sögn Sverris Hermannssonar fyrrverandi
------------7---------------------------
bankastjóra. A sínum tíma var talið að tapshætta
bankans vegna Sambandsins væri um þrír milljarðar.
Það kom í hlut Sverris að gæta hagsmuna bankans
gagnvart þrotabúum stórra viðskiptavina. Þar ber
hæst gjaldþrot Alafoss hf. og uppgjör Sambands ís-
lenskra samvinnufélaga. Guðni Einarsson skráði frá-
sögn Sverris af því hvernig glímt var við erfíð gjald-
þrotamál, sem sum hver ógnuðu bæði tilveru Lands-
bankans og lánstrausti þjóðarinnar á alþjóðavísu.
Einnig hvernig vinarbönd sem hnýtast á bökkum lax-
veiðiáa gagnast mönnum í ólgusjó viðskiptanna.
SVERRIR Hennannsson var
bankastjóri Landsbanka Is-
lands í tæpan áratug. Hann
kom að bankanum í upphafi
mikils samdráttarskeiðs í
efnahagslífinu. Verðbólga og
háir vextir urðu ekki til að
greiða fyrir rekstri skuldum
vafinna fyrirtækja. í hönd fóru gjaldþrot og
rekstrarstöðvanir, jafnvel heilar atvinnu-
greinar riðuðu til falls.
Eitt fyrsta verk Sverris í Landsbankanum
var að leggja til að gerð yrði fagleg úttekt á
bankanum, og segir hann að sér hafi komið
nokkuð á óvart að tillagan skyldi samþykkt.
Seinni hluta árs 1988 var breska ráðgjafafyr-
irtækið Speiser & Oppenheim fengið til að
gera úttektina.
„Ég er í engum vafa um að það hafði mikil
og örlagarík áhrif á starfsemi bankans," seg-
ir Sverrir. „Við vorum hins vegar allt of sein-
ir í endurskoðun stjómskipulagsins. Þetta
var banki sem hafði starfað í hundrað ár og
auðvitað ekki lipur í rill, eins og það heitir,
heldur staður. Tregðulögmálið er efst í
mönnum. Þarna sátu fyrir gamlir latínugrán-
ar í bankafræðum sem, eins og við þekkjum
svo víða úr stjórnsýslunni, tregðast við öllum
nýjungum og breytingum.“
Sverrir segir að skipulag bankans hafí
verið það sem kalla má lárétt. Bankastjór-
amir skiptu á milli sín ýmsum sviðum en
gátu illa fylgt eftir einstökum málaflokkum
eða málum til enda, vegna stjórnskipulags-
ins. Til dæmis hafði Sverrir umsjón með úti-
búum bankans á höfuðborgarsvæðinu og
Norðurlandi eystra, en hafði samt ekkert um
starfsmannamál útibúanna að segja. Mál
sem bankastjóri fékk til umfjöllunar gat
horfið yfir á annars svið á síðari stigum og
þannig úr umsjá þess sem fyrst hafði með
það að gera. Sverrir segir að fyrst um mitt
síðasta ár hafi verið tekin upp nýbreytni í
skipulagi Landsbankans, en menn samt
aldrei náð á leiðarenda.
jfyftur á móti varðandi stórfyrirtæki sem
ég fékk til meðferðar, á þeim málum hélt ég
til loka,“ segir Sverrir. „Það kom ekki til
neinna beinna afskipta annarra bankastjóra,
en auðvitað bar ég jafnóðum undir þá það
sem ég aðhafðist og mínir menn.“
Speiser & Oppenheim komu með margar
gagnlegar ábendingar og er Sverri efst í
minni stofnun svonefndrar útlánastýringar.
„Kannski er hún mér minnisstæðust fyrir að
þar komst ég í tæri við þá menn sem reynd-
ust mér gagnlegastir í sambandi við meðferð
þeirra stórfyrirtækja sem þú ert nú að inna
eftir,“ sagði Sverrir.
Olíuverslun íslands
Málefni Olíuverslunar íslands mættu
Sverri á skrifborði hans sama daginn og hann
hóf störf í Landsbankanum, 17. maí 1988.
Þetta mál átti sér forsögu í bankanum sem
Sverrir segir hafa verið sérstæða og verði
tæplega talin bankanum til gildis að öllu leyti.
„Rétt áður en ég kpm til skjalanna í
Landsbankanum hafði Óli Kr. Sigurðsson,
þekktur athafnamaður, gengið inn í kaup á
Olís. Hann var bráðduglegur maður og harð-
snúinn, enda hefði honum ekki tekist þetta
nema fyrir þá eiginleika. Sölumaður meiri en
ég hef vitað dæmi til um aðra menn. En staða
Olís var frá bankans hálfu, þegar þarna er
komið, mjög viðsjárverð - svo ég kveði ekki
fastar að orði. Skuldir gífurlegar og ti-ygg-
ingar óframbærilegar. Þá var nú svo um veð-
lög að við höfðum ekki einu sinni heimild til
að taka veð í birgðum.“ Sverrir segist hafa
orðið mjög uggandi þegar hann stóð frammi
fyrir staðreyndum málsins. Hann hóf strax
atrennu að málum Olís, en telur ekki ástæðu
til að rekja þau vopnaviðskipti nánar.
„Óli var sjálfur maður fyrir sig, en það
sem úrslitum réð trúlega var að hann fékk
stuðning manna eins og utanríkisráðherrans,
Jóns Baldvins Hannibalssonar," segir Sverr-
ir. „Óli hafði mjög harðsnúna menn í við-
skiptalífinu með sér, ýmsa eigendur sjávar-
útvegsfyrirtækja, og einn harðsnúnasta lög-
fræðing landsins, Óskar Magnússon. Þar
kemur að Óli leysir sinn vanda með því að
selja Texaeo. Það var danska Texaco sem
var fyrir framan í því. Þeir kaupa sig inn og
Óla tókst þetta kraftaverk, sem var að koma
Olís á réttan kjöl.
Ég sá mikið eftir Óla. Við gerðumst góðir
vinir, vil ég kalla. Þó ýmsir héldu að við vær-
um óvinir, vegna þessara átaka, þá var það
mikill misskilningur. Ég sá mikið eftir hon-
um þegar hann dó, svona komungur eins og
hann var, því það munaði um þann mann
hvar sem hann var. En fyrir Olís hefur verið
mjög vel séð síðan.“
Álafoss verður gjaldþrota
Meðferð Álafossmálsins markaði mikil og
örlagarík tímamót í íslenskri bankastarfsemi,
að sögn Sverris.
„Það var verk Þorsteins Pálssonar og Stein-
gríms Hermannssonar, síðast á árinu ‘87 að
sameina Álafoss, sem Framkvæmdasjóður
átti, og Sambandsverksmiðjumar á Akur-
eyri,“ segir Sverrir. „Bæði þessi fyrirtæki
höfðu þá gengið mjög erfiðlega og illa. Þá átti
að gera bragð úr ellefta boðorðinu og sameina
stórtöp tvö og gera úr því lífvænlegt fyrirtæki.
Yfir það fyrirtæki var sett heimsfræg stjóm,
sem ég hirði ekki frekar um að ræða, en menn
kannski muna. Þar vom einir þekktustu rekst-
ursmenn og hagfræðingar landsins."
Sverrir segir að Þorsteinn Pálsson, þáver-
andi forsætisráðherra og formaður Sjálf-
stæðisflokks, hafi látið það eftir Steingrími
Hermannssyni, þáverandi utanríkisráðhema
og formanni Framsóknarflokks, að Fram-
kvæmdasjóður eignaðist 60% í fyrirtækinu
og Sambandið 40%. Þegar á reyndi hafi það
sýnt sig að allar aðstæður vom slíkar, bæði
markaðsmál og önnur atriði sem úrslitum
réðu í rekstri þessa nýja ÁJafoss, að fyrir-
tækið gat ekki gengið.
„Það varð gríðarlegt tap á þessu fyrir-
tæki,“ segir Sverrir. „Þegar ég kem til skjal-
anna em ástæðurnar þannig að félagið
skuldar bankanum yfir 1.200 milljónir króna.
Það hafði aldrei verið gengið frá neinni
skuldskeytingu í bankanum við gamla Ála-
foss eða Iðnaðardeild Sambandsins. Einn
milljarður af þessu var í formi afurðalána og
engir afurðalánasamningar gerðir, lánin því
öll ptryggð!"
Árið 1989 hafði Ólafur Ólafsson, nú fram-
kvæmdastjóri Samskipa, verið ráðinn til Ála-
foss hf. „Þegar hann kom að því máli sýndi
sig að staðan var vonlaus," segir Sverrir. Um
mitt ár 1991 var beðið um gjaldþrotaskipti á
Álafossi. Sverrir brá á það ráð að kalla til
unga menn með Jakob Bjarnason viðskipta-
fræðing í broddi fylkingar. Sverrir kynntist
Jakobi fyrst í útlánastýringu bankans. „Jak-
ob reyndist mér gagnlegastur af öllum þeim
mönnum sem ég þurfti að beita fyrir bank-
ann í þessum stórfyi'irtækjum og kemur sér-
staklega að því seinna vegna Sambandsins,"
segir Sverrir.
Rekstrarfélag um Álafoss
Um mánaðamót júní og júlí 1991 réðust
þeir í það, Sverrir, Jakob og hans menn og
Ólafur Ólafsson, framkvæmdastjóri, að
stofna Rekstrarfélag Álafoss hf. og taka
þrotabúið á leigu til loka ársins 1991.
„Nú stóð þannveg á, þegar við tökum
þessa ákvörðun, að þá höfðu bankar ekki
leyfi til slíkra vinnubragða. Þá hafði það ver-
ið fóst regla að gengið var í það eins og að
drepa naut að skipta upp gjaldþrotabúi. Það
sýndi sig að þá höfðu mjög miklir fjármunir
glatast. Með þeim vinnubrögðum hefði
Landsbankinn glatað óhemjulegu fé og Ála-
foss-starfsemin lagst öll af,“ segir Sverrir.
„Þetta hálfa ár, með Ólafi Olafssyni, not-
uðum við til þess að stórminnka tapshættu
bankans; til þess að koma spunaverkinu í
Mosfellssveit í sölu, sem er enn rekið með
glæsilegum árangri og Sambandsverksmiðj-
unum nyi-ðra. Að vísu hefur Folda hf. gengið
sér til húðar og ekki náð táfestu, en Skinna-
iðnaðurinn rekinn með glæsibrag."
Sverrir segir mest um vert að atvinna
fólksins hafi haldist. Á það segist hann hafa
lagt höfuðáherslu. „Það var mesta kvíðaefni
mitt, í öllum þessum áflogum við örðugleika
fyrirtækja, að fólk myndi missa atvinnuna.
Við höfðum ekki leyfi til þess arna, en við lét-
um skömm skella. Ég var einn í bankanum
um þessi mánaðamót, með þessum ungu
mönnum, og við tilkynntum ákvarðanir okk-
ar í fjölmiðlum.
Sá maður, sem bjargaði þessu máli þannig
að við fengum leyfi til þess að gera þetta,
heitir Jóhannes Nordal, þáverandi Seðla-
bankastjóri. Ég er sannfærður um að það
var fyrir einlægan vinskap okkar sem hann
lét slag standa um að þessi tilraun yrði gerð.
Vinátta okkar - hún varð til á bökkum
Hrútafjarðarár. Að vísu ekki í boði Lands-
banka íslands, heldur í mínu eigin boði. Vin-
skapur okkar Jóhannesai-, sem hefur orðið
Landsbankanum gífurleg hjálparhella, er
dæmi um það hvernig laxveiði og laxveiðiboð
geta gefið í aðra hönd.“
Sverrir segir að þeim hafi heppnast að
minnka mikið tap bankans vegna gjaldþrots
Álafoss hf. Sem fyrr segir var skuld Álafoss í
bankanum árið 1989 1.240 milljónir króna.
Þegar fyi-irtækið fór í gjaldþrot var taps-
hætta bankans metin um 500 milljónir, en
Sverrir segir að þegar öll kurl komi til grafar
hallist Jakob Bjamason að því að tapið nemi
um 200 milljónum króna.
Við skulum ná Sverri!
Samband íslenskra samvinnufélaga var
stærsti viðskiptavinur Landsbankans um
árabil og sannkallað ríki í ríkinu. Á tímabili
námu skuldir Sambandsins í Landsbankan-
um meira en helmingi af eigin fé bankans og
voru þá heildarskuldimar hvergi nærri tald-
ar. Þegar þetta risafyrirtæki á íslenskan
mælikvarða komst í þrot var talið að taps-
hætta Landsbankans væri um þrír milljarð-
ar króna. Ef skuldir Sambandsins í erlend-
um böndum hefðu verið gjaldfelldar og ekki
greiðst hefði lánstraust þjóðarinnar erlendis
beðið mikinn hnekki.
„Sambandi íslenskra samvinnufélaga hafa
verið gerð mjög ítarleg skil í Morgunblaðinu
og það er nú ekki miklu við það að bæta,“
segir Sverrir og vitnar í greinaflokk Agnesar
Bragadóttur sem birtist 25.-29. mars 1995.
„Það má rifja það upp til gamans að það var
kært til rannsóknarlögreglu, að þar hefðu
Landsbankamenn brotið bankaleynd og
trúnað. Að vísu var nú þetta fyrirtæki gengið
fyrir ætternisstapann í rekstri þegar þetta
var, en málið endaði eins og menn þekkja
með hundabyssuhvelli hjá þeim.
Það vitnaðist úr Seðlabankanum, þegar
þessar greinar birtust, að yfirmaður Banka-
eftirliteins, Þórður nokkur Ólafsson, hefði
barið saman hnefunum og hrópað upp yfir