Morgunblaðið - 31.05.1998, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 31. MAÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
JÖRG Haider, leiðtoga austurríska
Frelsisflokksins, hefur verið líkt við
flest þekktustu illmenni 20. aldar.
Sökum öfgafullra skoðana sinna og
hins austurríska upprana síns hefur
hann verið nefndur „bai’nabarn
Hitlers“ en aðrir telja nærtækara að
líkja honum við bandaríska kynþátta-
hatarann illræmda David Duke. Sú
mynd sem dregin hefur verið upp af
Haider í alþjóðlegum fjölmiðlum er
þó jafnan heldur einfólduð og enginn
stjómmálaleiðtogi yst á hægri
vængnum í Evrópu getur státað af
viðlíka árangri og hann. Nú beinist
kastljósið eina ferðina enn að Haider
í austurrískum stjómmálumæftir
endurkjör Thomas Klestils, forseta
Austurríkis, fyrir skemmstu hafa
deilur vaknað á ný um hvort Haider
geti undir nokkram kringumstæðum
orðið kanslari landsins.
Klestil var endurkjörinn forseti
Austurríkis um miðjan aprílmánuð er
hann sigraði örugglega í fyrstu um-
ferð kosninganna. Klestil fór að
þessu sinni fram sem óháður fram-
bjóðandi en hann naut stuðnings
stjórnarflokkanna tveggja Þjóðar-
flokksins íhaldssama (ÖVP) og Jafn-
aðarmannaflokksins (SPÖ). A loka-
spretti kosningabaráttunnar fékk
forsetinn einnig verulegt fylgi frá
liðsmönnum Frelsisflokks Haiders
(FPÖ).
Haider afréð seint og um síðir að
flokkurinn myndi ekki stilla upp
frambjóðanda í forsetakosningunum.
Þessi ákvörðun kom Klestil án nokk-
urs vafa til góða. I Austurríki telja
ýmsir að óbeinn stuðningur Haiders
hafi verið til kominn sökum varfærn-
islegra yfirlýsinga forsetans um
Haider og flokk hans. Orð Klestils
voru túlkuð á þann veg að hann teldi
engan veginn unnt að útiloka að
Haider myndi einhvem tíma í fram-
tíðinni gegna embætti kanslara, sem
er jafngildi stöðu forsætisráðherra í
Austurríki. Forsetinn kvað sýnt að
sú ákvörðun yrði á endanum í hönd-
um kjósenda.
Nýtt bandalag?
I ljósi þess að Klestil sigraði í for-
setakosningunum vilja ýmsir stjórn-
málaskýrendur halda því fram að sú
niðurstaða hafi styrkt mjög stöðu
Haiders í austurrískum stjórnmál-
um. Alitjent sé unnt að fullyrða að
skörð hafi verið rofin í þann múr ein-
angrunar sem verið hefur hlutskipti
leiðtogans og flokks hans á síðustu
árum. Því er jafnvel spáð að í upp-
siglingu kunni að vera nýtt bandalag
íhaldsmanna (ÖVP) og Frelsisflokks-
ins. Vert er þó að leggja áherslu á að
því fer fjarri að einhugur ríki um
þessa túlkun á rás atburða 1 Austur-
ríki. Þekktir austurrískir stjórnmála-
fræðingar á borð við Peter Gerlich
hafa sagt að útilokað megi telja að
efnt verði til samstarfs þessara
flokka. „Flokksstjórn ÖVP er algjör-
lega andvíg samstarfi við Haider og
Klestil er enginn vitleysingur," segir
Gerlich.
Uggnr í Evrópu
Enginn vafi leikur á því að loka-
markmið Haiders er kanslaraemb-
ættið. Mörgum hryllir við þeirri til-
hugsun, ekki aðeins í Austurríki
heldur og í öðrum löndum Evrópu-
sambandsins. Kjarninn í málflutningi
Haiders er í raun fallinn til að draga
fram ókosti Evrópusamrunans og
röksemdir hans eiga víðai' við en í
Austurríki. Að auki horfa margir til
þess með skelfingu að valdataka
Haiders í Austurríki gæti reynst
vatn á myllu viðlíka samtaka yst á
hægri vængnum í öðrum Evrópuríkj-
um. Sjálfur segist Haider hvorki vera
til hægri né vinstri heldur „í farar-
broddi".
Jörg Haider vakti fyrst verulega
athygli undir lok síðasta áratugar er
þessi ungi og bráðmynd-
arlegi leiðtogi Frelsis-
flokksins tók að láta frá
sér fara yfirlýsingar sem
þóttu um margt minna á
kynþáttahyggju landa
hans, Adolfs Hitlers. Menn fylltust
almennt hryllingi er þeir meðtóku
málflutning, sem þótti einkennast af
útlendingahatri og heiftarlegri þjóð-
ernisrembu.
Snögg fylgisaukning
Haider hefur á hinn bóginn mildað
málflutning sinn vemlega á síðustu
Jörg Haider, leiðtogi austurríska Frelsisflokksins
Bandarískar fyrirmyndir
STEFNA Jörgs Haiders minnir um margt á kenningar bandarískra einangrunarsinna enda sækir hann
Bandarikin reglulega heim og fylgist grannt með þjóðmálaumræðunni þar. Hér ræðir Haider við bandarísku
leikkonuna Raquel Welch en myndin var raunar tekin i Austurríki, á árlegum dansleik yfírstéttarfólks í
í Vínaróperunni í febrúarmánuði.
Bjargvættur eða
barnabarn Hitlers?
s
A skömmum tíma hefur
Frelsisflokkur Jörgs
Líkt við
árangur nas
ista 1932
Haiders, sem er
yst á hægri vængnum í
austurrískum stjórn-
málum, margfaldað
--------------------
fylgi sitt. Asgeir Sverr-
isson segir frá póli-
tískri heimspeki
Haiders og rekur
hvernig hann hefur
nýtt sér djúpstæðan
ótta margra Austur-
ríkismanna
við hnattvæðingu og
Evrópusamruna.
ámm. Og árangurinn hefur ekki látið
á sér standa. Þegar Haider tók við
flokknum árið 1986 var FPÖ lítill
öfgaflokkur yst. á hægri vængnum.
Nú er flokkurinn tekinn að keppa við
stóra flokkana tvo og hefur fest sig í
sessi sem stjómmálaafi á landsvísu.
Flokkurinn hefur nú 42 menn á þingi
Austurríkis þar sem 183 fulltrúar
sitja. Þingmannatalan hefur fjórfald-
ast frá árinu 1986. Fyrir tíu ámm var
fylgi flokksins 4% en nú mælist það
28%.
Segja má að kjarninn í pólitískri
heimspeki Haiders sé tvíþættur.
Annars vegar heldur hann fram
ómengaðri þjóðemis-
hyggju en hinn þátturinn
er gagnrýni hans á valda-
stéttina og þá varðstöðu
um hagsmunina sem stóra
flokkarnir tveir hafa sam-
einast um. Brestir hafa verið að
myndast í þessu kerfi á síðustu áram
og almennt er litið svo á að þá fái
ekki staðist til lengdar.
Ótti við innflutning
og atvinnuleysi
Af ofansögðu leiðir að flokkurinn
hefur lýst alvarlegum efasemdum um
Keuters
Kanslaraefni?
JÖRG Haider (t.h) við hlið Franz Vranitsky, kanslara Austurríkis, í sjón-
varpsþætti. Þau ummæli Thomas Klestil forseta að Haider geti ekki
sjálfkrafa verið úrskurðaður óhæfur til að gegna embætti kanslara
vöktu mikla athygli og Vranitsky og aðrir helstu ráðamenn þjóðarinnar
hafa neyðst til að taka mið af stefnu flokksHaiders í vaxandi mæli.
gildi aðildar Austuiríkis að Evrópu-
sambandinu en hitt aðal baráttumálið
hefur verið krafa um að horfið verði
frá þeirri frjálslyndu stefnu sem gilt
hefur í innflytjendamálum í Austur-
ríki. Á báðum þessum vígstöðvum
hefur Haider haft mikil áhrif og
segja má að almennt hafi tilhneiging-
in á síðustu áram verið sú að herða
reglur um landvistarleyfi innflytjend-
um til handa.
Haider hefur óspart nýtt sér þá
óvissu sem ríkt hefur í austurrískum
efnahagsmálum og ESB-aðildin hef-
ur ekki orðið til að minnka. Dyggustu
stuðningsmenn hans hafa löngum
verið iðnaðarverkamenn sem óttast
um störf sín og hræðast áhrif hnatt-
væðingar efnahagslífsins. Þessi hóp-
ur hefur, ásamt yngri kjósendum,
einnig reynst tilbúinn til að hlýða á
fordæmingar hans á meintri spillingu
valdastéttarinnar.
„Hustað á þjóðarsálina"
Bændur og landbúnaðarverka-
menn hafa síðan bæst í hópinn en
þeir óttast að ódýrar landbúnaðar-
vörur frá ríkjum Austur-Evrópu
flæði inn á markaðinn í pakkningum
merktum ESB og þvingi þá til að
stórlækka verð á afurðum sínum.
í báðum þessum tilvikum beinist
áróðurinn gegn ESB-aðiIdinni.
Verkamenn frá ríkjum í Austur-Evr-
ópu hafa flætt inn í Austurríki í leit
að störfum. Atvinnuleysið er að
sönnu lítið á evrópskan mælikvarða
eða um 4,4%. Engin hefð er hins veg-
ar fyrir fjöldaatvinnuleysi í landinu
og óttinn við breytingar er djúpstæð-
ur. Það er til marks um pólitíska
hæfileika Haiders að hann hefur nýtt
sér til fullnustu þá möguleika sem
hann eygði til sóknar á þessum for-
sendum. Hann virðist óvenju glöggur
á viðhorf „þjóðarsálarinnar" og hefur
nú stillt sér upp sem
bjargvætti verkalýðsins.
Hið sama gerðu vitan-
lega þeir tveir menn sem
Haider hefur gjarnan ver-
ið borinn saman við, þeir
Adolf Hitler og Benito Mussolini,
leiðtogi ítalskra fasista. Haider hefur
hins vegar haft vit á því að breyta
málflutningi sínum í takt við breyttar
aðstæður. í stað þeirrar ómenguðu
kynþáttahyggju og útlendingahaturs
sem lagt var upp með hefur nú komið
fram ný tegund þjóðemishyggju sem
einkennist af varðstöðu um störf
Ótti við breyt-
ingar og
Evrópuþróun
austurrísks verkafólks á þessum
samrunatímum. Fylgismenn Haiders
verða því almennt ekki vændir um
nasíska kynþáttahyggju og þjóðem-
isrembu heldui- ræðir hér miklu
fremur um fólk sem telur breyting-
amar í nútímanum ógna hagsmunum
sínum. Og um leið er spurt um rétt-
indi austurrískra ríkisborgara til að
njóta öryggis og lífsgæða í landi sínu.
Að þessu leyti minnú’ Haider um
margt á stjómmálamenn á borð við
Pat Buchanan í Bandaríkjunum, sem
lagst hafa gegn fríverslunarsamning-
um og halda uppi þeim málflutningi
að stöf bandarískra verkamanna
verði þá í hættu.
Nasísk fortíð
Með þessu er þó ekki sagt að
Haider hafi staðið fyrir einhvers kon-
ar uppgjöri innan flokks síns við for-
tíðina eða að hann hafi afdráttarlaust
hafnað hugmyndafræði nasismans.
Foreldrar Haiders vora bæði félagar í
Nasistaílokknum og hann hefur oft-
lega látið ummæli falla sem era til
vitnis um að heimspeki Hitlers og
undirsáta hans stendur honum nærri.
Árið 1991 ætlaði allt að ganga af göfl-
unum í Austurríki er Haider sagði að
þýskir nasistar hefðu haldið fram
„traustri atvinnustefnu í þriðja rík-
inu.“ Einungis tæp þrjú ár era liðin
frá þvi er hann vísaði til útrýmingar-
búðanna í Auschwitz sem ,4’efsibúða“
( „Straflager“ á þýsku) og sama ár lét
hann þau orð falla um hóp gamalla
SS-manna að þar færi sveit „rétthugs-
andi mana“. Haider heldur því nú
fram að þessi ummæli hafi verið slitin
úr samhengi og neitar að kannast við
að hann sé haliur undir nasismann.
Á það hefur hins vegar verið bent
að þótt leiðtoginn hafi heldur mildast
í málflutningi á seinni árum verði
það sama ekki sagt um fjölmarga
áhrifamenn innan samtakanna sem
hann stýrir. Þar sé að finna marga
réttnefnda öfgamenn sem haldi fram
skoðunum er byggist á mannhatrí og
fyrfrlitningu. Er oft og vísað til
könnunar sem Gallup-fyi-irtækið
gerði árið 1995 þar sem 17% stuðn-
ingsmanna Haiders kváðust telja að
útrýmingarbúðir nasista hefðu aldrei
verið starfræktar.
Lýðskrum og persónudýrkun
Haider, sem er 47 ára og lögfræð-
ingur að mennt, hefði aldrei náð slík-
um árangri væri hann ekki hæfur
ræðumaður og prýðilega sjónvarps-
vænn. Hann er vændur um ómerki-
legt lýðskrum en margh’ stjórmála-
menn öfunda hann af því hversu auð-
velt hann á með að tala til almenn-
ings en þá bregður hann gjarnan
fyrir sig hinum ýmsu mállýskum
sem talaðar eru í Austurríki og eru
landsmönnum sífellt tilefni til gam-
anmála. Aukinheldur er hann maður
atorkusamur og i flestu prýðilega
þjóðlegur, stundar fjallaklifur og tók
ekki alls fyrir löngu þátt í maraþon-
hlaupinu fræga í New York. Mörg-
um þykir hann ala á sérlega ógeð-
felldri persónudýrkun innan flokks
síns og er bókin „Jörg í myndum"
höfð til marks um það en hún geymfr
hvorki fleiri né færri en 345 litmynd-
fr af leiðtoganum frá því hann vai’
hvítvoðungur og til nútímans.
Nýr Hitler?
Flokkur Haiders fékk í fyrra 28%
atkvæðanna í kosningum í Austurríki
sem fram fóra til Evrópuþingsins.
Þessi sigur vakti mikla athygli og í
blöðum i Evrópu var honum gjarnan
líkt við árangur þýskra nasista í
kosningunum 1932 skömmu áður en
Hitler vai’ð kanslari Þýskalands.
Þessi túlkun á sigri Haiders var
trúlega full „dramatísk“ en á hinn
bóginn virðist tíminn ætla að vinna
með honum. Hann hefur nú mótandi
áhrif á þjóðfélagsumræðuna í Aust-
urríki og stóru flokkarnir
tveir hafa séð sig til
neydda til að færa sig nær
stefnumiðum hans til að
_________halda völdunum. Margir
telja hræðsluáróður og
lýðskrum Haiders mikið áhyggju-
efni. Mestu skiptir ef til vill að um-
ræðan hefur færst hröðum skrefum
til hægri og þótt mjög sé nú horft til
þingkosninganna á næsta ári kunna
áhrif Haiders í stjórnmálum Austur-
ríkis og hugsanlega víðar í Evrópu
að felast í þessu þegar fram líða
stundir.