Morgunblaðið - 14.06.1998, Blaðsíða 29
28 SUNNUDAGUR 14. JÚNÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 14. JÚNÍ 1998 29
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
GÓÐÆRIÐ setur æ meiri
svip á efnahagslífíð og
reyndar þjóðlífíð allt. Merkja
má vaxandi þenslu, eins konar
vaxtarverki góðærisins. Mesta
hætta aukinnar þenslu er
röskun á þeim efnahagslega
stöðugleika, sem ríkt hefur
síðustu ár. Það þýðir aukna
verðbólgu, halla á viðskiptum
við útlönd, versnandi stöðu at-
vinnuveganna og vaxandi at-
vinnuleysi verði ekkert að
gert. Sem betur fer er svo
slæmt ástand ekki yfirvofandi,
en vond reynsla Islendinga af
árum óðaverðbólgu og efna-
hagssamdráttar sýna, að full
ástæða er til að taka merki
um þenslu í efnahagslífinu al-
varlega og grípa til viðeigandi
aðgerða í tíma. Sú stund nálg-
ast og fjárlagagerðin í haust
verða þau vatnaskil er fram-
haldinu ráða.
Fjármálaráðherrann, Geir
H. Haarde, sem aðeins hefur
gegnt embættinu í fáar vikur,
gerir sér augljóslega grein
fyrir vandanum. Hann hefur
að undanförnu ítrekað boðað
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
þann sannleika, og vitnar þar
til þess, að í góðæri sé nauð-
synlegt að safna birgðum til
mögru áranna. Svo einföld eru
grundvallaratriði hagfræðinn-
ar, þótt hagfræðingum og öðr-
um sérfræðingum takist
gjarnan að flækja svo alla um-
ræðu um efnahagsmál, að
skógurinn verði ekki greindur
fyrir trjánum.
Fjármálaráðherra sagði í
grein sinni um nauðsyn að-
halds í ríkisfjármálum, sem
birtist hér í blaðinu í gær, að
brýnt sé, að stjórnvöld freisti
þess að hamla gegn þróuninni
og komi í veg fyrir að stöðug-
leikinn raskist. Ráðherrann
telur svigrúm lítið til frekara
aðhalds í peningamálum, því
þar hafí verið fylgt aðhalds-
samri stefnu, sem m.a. megi
sjá af hærri vöxtum hér en í
nágrannalöndunum. Við þess-
ar aðstæður þurfí að treysta
stöðu ríkisfjármála, sem stuðli
að innlendum sparnaði og
haldi aftur af aukningu þjóð-
arútgjalda. A flestum sviðum
þurfi að draga úr aukningu
ríkisútgjalda, en fjármálaráð-
herra vill þar undanskilja út-
gjöld til mennta- og heilbrigð-
ismála.
Geir H. Haarde telur engan
vafa á því, að aukið aðhald í
ríkisfjármálum sé öruggasta
leiðin til að treysta stöðug-
leikann. Afgangur af fjárlög-
um næstu ár geri í senn kleift
að borga niðUr opinberar
skuldir og draga úr vaxta-
kostnaði. Þá skapist svigrúm
til útgjalda á öðrum sviðum
eða til lækkunar skatta.
Framkvæmdastjórn VSI
hvatti til þess fyrir helgina, að
dregið verði úr aukningu
þjóðarútgjalda með aðgerðum
sem stuðli að sparnaði, því að
öðrum kosti sé hætta á verð-
bólgu og almennu jafnvægis-
leysi á næsta ári. VSI bendir
m.a. á, að þriðja árið í röð
verði hagvöxtur um 5%, tvö-
falt hærri en í nágrannalönd-
um, viðskiptahalli fari vaxandi
og skortur sé á vinnuafli í
ýmsum atvinnugreinum. Því
þurfi að beita aga í efnahags-
stjórn og greiða niður skuldir
frá erfíðleikaárunum. Telur
VSI nauðsynlegt, að tekjuaf-
gangur á ríkissjóði í góðærinu
verði álíka mikill og hallinn
var áður, eða 10 milljarðar
króna á ári. VSÍ bendir á, að
það sé aðeins á færi ríkis-
stjórnar að tryggja stöðug-
leikann og vöxt og treysta
þannig velmegun til framtíð-
ar. A það muni reyna við
næstu fjárlagagerð.
Augljóst er af þessu, að
fjármálaráðherra og fram-
kvæmdastjórn VSI eru sam-
mála um, að óhjákvæmilegt er
að grípa til aðgerða til að
vinna gegn þenslu í efnahags-
kerfínu og þar sé sparnaður
bezta leiðin. Undir það skal
tekið.
AÐGERÐIR
í GÓÐÆRI
í endursköpun Jónas-
ar á kvæði Feuer-
bachs er í upphafi
einnig talað um ginn-
unngagap og sagt að
ijós sé alls upphaf, þó
að Ekkert sé upphaf
og Ekkert að ending, eins og skáld-
ið kemst að orði. Þetta er þó alltént
bjarmi af guðdóminum sem ávarp-
aður er þarna í upphafi kvæðisins.
Rristur er aftur á móti ekki fyrir-
ferðarmikill hjá Jónasi, þótt við
finnum fyrir nærveru hans. Það er
eins og skáldið veigri sér við að
leiða hann framá sviðið, en þó sjáum
við hann eitt skipti í allri sinni dýrð.
Það er í minningakvæðinu um
Tómas Sæmundsson,
Hvað væri annars guðleg gjöf,
geimur heims og lffið þjóða,
hvað væri sigur sonarins góða?
IUur daumur, opin gröf.
Jónas segist vita að látinn lifir,
eins og hann segir í upphafi þessa
sama kvæðis, og vísar þá væntan-
lega til upprisunnar. Tómas var
prestur og því vel viðeigandi að
minna á fagnaðarerindið í harmljóði
um hann látinn. En kannski hafði
Jónas eitthvað fyrir sér um líf eftir
dauðann án þess hann hafi haldið
því á lofti.
Það eru ekki sízt tvær ræður
Jónasar Hallgrímssonar sem veita
okkur innsýn í trúarlíf hans, próf-
ræðan í Bessastaðakirkju laugar-
daginn 30. maí 1829 og ræða við
áramót sem hann flutti í Dómkirkj-
unni í Reykjavík á gamlársdag
þetta sama ár. Báðar eru þær djúp-
ar og mikilvægar og sýna þann
sannkristna anda sem Jónasi var
eiginlegur, bæði í lífi sínu, ijóðum
og afstöðu allri. Hann talar um íyr-
irheit föðurins í prófræðunni og tel-
ur nauðsynlegt að binda ekki hjarta
sitt heiminum. Menn eigi ekki að
binda hjartað við það sem „vér eftir
voru eðli hijótum að yfirgefa". Það
sé verra en byggja á sandi að eltast
við hverfulan skugga.
Og hann bendir á orð
Páls þess efnis að var-
ast að misbrúka heim-
inn; leggur auk þess
áherzlu á bænina;
vitnar til frelsarans.
Klykkir út með skírskotun í Davíð
konung, Nær eg aðeins hefi þig,
drottinn, hirði eg hvörki um himin
né jörð, því þó að líf og sál van-
megnist, ertú samt, drottinn.
Það er mikil lotning í þessari
ræðu fyrir „náttúrunnar höfundi"
og þrá eftir hjálpræði sem helgast
ekki sízt af fegurðarhyggju Jónas-
ar. Þegar hann snaraði Móðurást á
íslenzku sem einskonar sýnikennsla
í útleggingum þykir honum séra
Árni í Görðum hafa brotið fegurðar-
lögmálið í þýðingu sinni og vill mót-
mæla með eigin endursköpun. Feg-
urðin var skáldinu einskonar trúar-
brögð.
í upphafi áramótaræðunnar í
Dómkirkjunni taiar Jónas um „lög-
gjöf hins almáttuga, hvurri náttúr-
unnar ósveigjanlegu kraftar svo
fúsir hlýða“, um „löggjöf þess al-
vísa“ og víkur enn að hinu „mikla og
óskiljanlega“; bætir svo við nokkru
síðar að öll verk „vors guðs eru óút-
grundanleg speki og vísdómur!“.
Skammsýni mannanna barna minni
einungis á óendanlegan fullkomleg-
leika skaparans, eins og hann kemst
að orði. Hvarvetna hafi höfundur
náttúrunnar eftirskilið ljós spor al-
mættis síns, speki og gæzku; þannig
blasi guð hvarvetna við í „sínu víð-
lenda ríki“. Þessi reynsla okkar af
sköpunarverkinu hljóti að hvetja
okkur til að tilbiðja og elska gjafar-
ann, eins og skáldið segir, og minnir
á orðalag í kvæði allnokkru síðar,
Lofið gæsku gjafarans í Heylóar-
vísu frá 1836. Þá talar hann ekki um
geimskipið Jörð, eða jarðarskipið,
heldur fararskjótann sem flytur oss
viðstöðulaust kringum sólina, eins
og hann segir, og er það nær skáld-
skaparlegum og rómantískum hug-
myndum hans um Ijóðrænt tungu-
tak en ef hann hefði líkt jörðinni við
skip á himni. Hann gerir lítið úr
auði, metorðum og völdum en legg-
ur þeim mun meiri áherzlu á að „vor
verk fylgja oss“ því andi mannsins
sé ódauðlegur. Skaparinn sé sjálfur
í verkum sínum; við eigum að gera
okkur verðug elsku hans og þá með
því að læra „að elska guð miskunn-
seminnar". Hann er vor faðir og
skjöldur. „Hvílík uppörvun að
vanda vor verk _ að vér ei síðar
bera megum kinnroða fyrir þetta
vort skart í hvurju vér skulum fram
koma fyri dómstól mannsins sonar á
þeim mikla degi hans tilkomu _ þeg-
ar tíminn hefur flutt þennan heim
með öllu sínu glysi frá augum þeirra
sem jörðina byggðu og ár og dagar
hafa ei lengur stað.“
Af öllu þessu má draga þá ályktun
að Jónas Hallgrimsson hafi verið
trúr sköpunarguðfræði kristninnar
og haldið fast við hana eins og hún
er boðuð í upphafsorðum biblíunnar.
Þótt ekki sjáist þess nein sérstök
merki má gera ráð fyrir því að guðs-
trú Jónasar hafi sótt kraft í þá skoð-
un að forsjónin hafi trúað manninum
fyrir sköpunarverki sínu, en hitt er
jafnframt alveg víst að hann leggur
víða áherzlu á náttúnistjórn guðs og
sér þess ekki sízt stað í kvæðum
hans. Það er rétt sem Páll Valsson
segir í Skýringum við Ritverk
Jónasar Hallgrímssonar, IV, 1989,
að kristin kenning hefur haft mót-
andi áhrif á Jónas og hann víkur að
því æ og aftur að í heild sinni sé
náttúran og sköpunarverkið allt „til
vitnis um dýrð og mikilleika guðs“.
Jónas Hallgrímsson talar um „guð-
lega niðurskipan“ náttúrunnar í ára-
mótaræðunni og „ódauðlegan anda“
sem guð gaf oss í prófræðunni.
„Mannsins andi er ódauðlegur," seg-
ir hann enn nokkru síðar af full-
komnum sannfæringarkrafti.
HELGI
spjall
REYKJAVÍKURBRÉF
IMORGUNBLAÐINU I DAG,
laugardag, birtist viðtal við Þór-
unni Pálsdóttur, hjúkrunarfor-
stjóra geðdeildar Landspítal-
ans; þar sem hún staðhæfir m.a.
að Islendingar hafi dregizt aftur
úr í meðhöndlun geðsjúkra í
samanburði við önnur Norður-
lönd vegna niðurskurðar á fjárveitingum til
geðdeilda, sem er auðvitað alvarlegt um-
hugsunarefni fyrir heilbrigðisyfirvöld. En
jafnframt telur Þórunn Pálsdóttir, að mik-
ill munur sé á umræðum um málefni geð-
sjúkra hér og í Danmörku. Þar hafi verið
umræða um þessi mál í mörg ár en hér á
landi hái það mjög málefnum geðsjúkra
hve fáa málsvara þeir eigi.
Síðan segir Þórunn Pálsdóttir: „Þetta er
að vissu leyti feimnismál og það hefur verið
erfitt að opna umræðu um það. Einnig er
vandamál, að fólk, sem ekki þekkir per-
sónulega til geðsjúkra á erfitt með að átta
sig á sjúkdómnum. Það fylgir t.d. sú ímynd
geðsjúkum að þeir séu alltaf í slagsmálum.
Svo þegar fólk sér geðsjúka, sem eru mjög
rólegir og líta eðlilega út, fær það á tilfinn-
inguna, að það sé næstum óþarfi að hafa
sjúkrahúspláss fyrir þetta fólk vegna þess,
að sjáanlega er ekkert að.“
Fáir einstaklingar hafa lagt jafn mikið af
mörkum til þess að opna umræður um mál-
efni geðsjúkra sem hjúkrunarforstjóri geð-
deildar Landspítalans telur svo nauðsyn-
legt og bandarísk kona að nafni Kay Redfi-
eld Jamison. Hún er prófessor í sálfræði
við John Hopkins-háskólann. Á nokkrum
síðustu árum hefur þessi kona orðið heims-
nafn í umræðum um geðsjúkdóma og til
hennar vitnað í umfjöllun um þessi málefni
í áhrifamestu dagblöðum og tímaritum á
Vesturlöndum.
Kay Redfield Jamison er annar af tveim-
ur höfundum mikillar bókar um geðhvarfa-
sýki, þ.e. þunglyndi og oflæti (í daglegu tali
er gjaman talað um þunglyndi og maníu),
sem notuð er sem ein helzta kennslubók í
þessum fræðum við háskóla víða um heim,
auk þess sem hún er verðmæt handbók
fyrir þá, sem vilja afla sér upplýsinga um
þennan sjúkdóm. Bók þessi kom út árið
1990. Þremur árum seinna kom út önnur
bók eftir dr. Jamison, sem nefnist
„Touched with fire“, sem er tilvitnun í ljóð
eftir Stephen Spender, en sú bók er byggð
á rannsóknum höfundar á snilligáfu þeirra
fjölmörgu listamanna, sem hafa þjáðst af
geðhvarfasýki og lýsir tengslunum á milli
snilligáfu þeirra og sjúkdómsins. Um þetta
efni hefur hún einnig fjallað í ritgerð, sem
birtist fyrir þremur árum í tímaritinu Sci-
entifíc American. Til er þekkt línurit, sem
sýnir hvemig flest mestu tónverk Roberts
Schumanns urðu til á manískum tímabilum
hans og jafnframt að hann samdi nánast
enga tónlist þegar hann var í þunglyndi.
Fjölmargir af þekktustu og mestu lista-
mönnum síðari tíma hafa þjáðst af geð-
hvarfasýki og má í þeim hópi nefna ljóð-
skáldið Sylviu Plath, tónskáldið Gustav
Mahler, listmálarann Vincent van Gogh,
rithöfundana Ernest Hemingway og
Virginíu Woolf og svo mætti lengi telja.
Þessi merka kona hefur einnig skrifað
töluvert um arfgengi geðsýki, en ef rétt er
skilið er það eitt af þeim verkefnum, sem
unnið er að á vegum Islenzkrar erfðagrein-
ingar að leita að þeim genum. Nýlega um-
fjöllun Kay Redfield Jamison um þetta efni
er að finna í tímaritinu Nature Medicine í
maí 1996. Grunsemdir um arfgengi geð-
sjúkdóma hafa lengi verið til staðar og m.a.
lýsti Byron lávarður, sem sjálfur þjáðist af
geðhvarfasýki, því á þann veg, að einhver
bölvun fylgdi sér og sínum. Það eru nær-
tækar skýringar á áhuga dr. Jamison á
þessu eíhi. Faðir hennar átti við þennan
sjúkdóm að stríða svo og systir hennar.
Þótt þau ritverk, sem hér hafa verið
nefnd, séu merkilegt framlag til upplýs-
inga og rannsókna á geðhvarfasýki, ein-
kennum hennar, áhrifum og ástæðum, eru
það þó ekki þau, sem gert hafa það að
verkum, að nafn þessarar bandarísku
konu er orðið þekkt um allan heim á með-
al þeirra, sem láta sig þessi málefni varða.
Þar á mestan hlut að máli stórmerk bók,
sem Kay Redfield Jamison gaf út árið
1995 og hefur síðan verið gefin út á mörg-
um tungumálum, þ.á. m. á flestum Norð-
urlandamálum.
Árið 1995 gaf hún út bók, sem nefnist á
frummálinu: „An unquiet mind - a memoir
of moods and madness". Bók þessi vakti
þegar í stað heimsathygli og hér skal full-
yrt, að hún hefur átt meiri þátt í því en
nokkuð annað, sem fram hefur komið á op-
inberum vettvangi á síðari tímum að opna
þær umræður um málefni geðsjúkra, sem
Þórunn Pálsdóttir réttilega nefnir að skorti
svo mjög hér á landi.
í bók þessari lýsir Kay Redfield Jamison
sinni eigin baráttu í þrjátíu ár við þann
sama sjúkdóm og hún hefur varið ævi sinni
til að rannsaka. Bókin er opinberun fyrir
alla þá, sem á einn eða annan hátt hafa
komið að málefnum geðsjúkra. Þar kemur
þrennt til: Bókin er skrifuð af konu, sem
hefur sérþekkingu á sálarfræði, er með
doktorspróf á því sviði og prófessor við
læknadeild eins þekktasta háskóla í heimi,
John Hopkins-háskólans. í annan stað er
bókin skrifuð af konu, sem þekkir af eigin
raun þann sjúkdóm, sem hún er að fjalla
um og í þriðja lagi er bókin frábærlega vel
skrifuð.
I bók þessari er lýst á átakanlega hátt
baráttu ungrar konu við alvarlegan geð-
sjúkdóm, hvernig hún nær sér á strik um
skeið en sjúkdómurinn nær tökum á henni
á nýjan leik. Þannig gengur það aftur og
aftur. Hún lýsir á ótrúlegan hátt því, sem
fram fer í sálarlífi og tilfinningalífi sjúk-
lings, sem er að berjast ýmist við djúpt
þunglyndi eða stjórnlaust oflæti (maníu).
Hún lýsir tilraun til sjálfsvígs, þegar öll
von virðist úti. Hún lýsir fordómum og
þekkingarleysi samfélagsins og þeim áhrif-
um, sem það hefur á hana. Hún lýsir fólk-
inu, sem verður á leið hennar í lífinu og
veitir henni hjálparhönd. Hún lýsir tilfinn-
ingum konu, sem veltir því fyrir sér hvort
hún geti leyft sér að eignast börn. Hún lýs-
ir lyfinu, sem kemur henni til bjargar (lit-
hium) en jafnframt neikvæðum aukaverk-
unum þess og tilraunum sínum til þess að
takast á við þær. Öllu þessu lýsir Kay Red-
field Jamison af reynslu konu, sem hefur
gengið í gegnum þessa baráttu sjálf, en
jafnframt af þekkingu menntakonu, sem
hefur helgað líf sitt rannsóknum og
kennslu á þessu sviði og umönnun annarra
sjúklinga. I bók þessari geta margir geð-
hvarfasjúklingar lesið sína eigin sögu og
aðstandendur þeirra öðlast betri skilning á
því við hvað þeirra nánustu hafa átt og eiga
við að stríða.
Sú spurning vaknar, þegar litið er yfir
þau ritverk, sem Kay Redfield Jamison
hefur sent írá sér á þessum áratug, hvem-
ig kona, sem sjálf hefur háð baráttu við
geðhvarfasýki í þrjá áratugi hefur getað
skrifað þessar bækur og framkvæmt þær
rannsóknir, sem að baki þeim liggja. Það
liggur nærri að ætla að hún hafi sjálf orðið
fyrir snertingu af þeirri snilligáfu, sem hún
fjallar um í einni bóka sinna.
I bók sinni „An unquiet mind - a memoir
of moods and madness" lýsir höfundurinn
viðhorfi sínu til þess að lýsa eigin lífs-
reynslu og segir: „Sú ákvörðun mín að
skrifa bók með nákvæmum lýsingum á
minni eigin maníu, þunglyndi og geðtrufl-
unum og þeirri baráttu, sem það kostaði
mig að viðurkenna að ég þyrfti á stöðugiá
lyfjameðferð að halda, hefur valdið mér
miklum áhyggjum. Sérfræðingar eru treg-
ir til að skýra öðrum frá vandamálum sín-
um og oft af skiljanlegum ástæðum. Þeir
gætu misst læknisleyfið og starfið sitt á
sjúkrahúsinu. Sjálf veit ég ekki hvaða áhrif
saga mín mun hafa á einkalíf mitt og
starfsframa, en hver sem þau verða, þá
geta þau ekki orðið ven-i en hefði ég haldið
áfram að þegja. Eg er orðin þreytt á felu-
leiknum; þreytt á fyi-irhöfninni; þreytt á
hræsninni og þreytt á að haga mér eins og
ég hefði eitthvað að fela. Við erum það sem
við erum og að fela sig á bak við prófgráðu,
titil, ákveðna framkomu eða orðin ein er
óheiðarlegt og annað ekki. Kannski óhjá-
Laugardagur 13. júní
kvæmilegt, en óheiðarlegt. Ég hef enn
áhyggjur af því að hafa ákveðið að skýra
opinberlega frá veikindum mínum, en einn
af kostunum við að hafa þjáðst af sjúklegu
þunglyndi í mefra en þrjátíu ár er, að flest
annað bliknar hjá því... Ég get ekki að því
gert, en ég finn til dálítillar huggunar í
þessari spurningu Roberts Lowells: „En
hvers vegna ekki að segja allt af létta?“
Viðbrögðin við útkomu síðustu bókar
Kay Redfíeld Jamison urðu margvísleg.
Hún varð heimskunn, eins og áður segir og
fann þakklæti streyma til sín úr öllum átt-
um fyrir að hafa opnað umræður um mál-
efni, sem fáir voru tilbúnir að tala um opin-
berlega. En jafnframt komu fram kröfur
um, að hún fengi ekki að koma nálægt
sjúklingum. Að mati sumra þeirra, sem
starfa á sama sviði og hún var það talið
óhugsandi að einstaklingur, sem ætti við
þennan sjúkdóm að stríða, gæti annazt um
aðra. Þeir sem töluðu á þann veg reyndust
hins vegar í miklum minnihluta. Á lækna-
ráðstefnu, sem haldin var í Bandaríkjunum
fyrir rúmu ári og íslenzkfr geðlæknar sóttu
m.a., flutti hún erindi og var hyllt af á ann-
að þúsund læknum, sem þar voru saman
komnir.
I æviminningum sínum, sem hún hlaut
Pulitzer-verðlaun fyrir fyrr á þessu ári,
fjallar Katherine Graham, aðaleigandi
Washington Post, um Kay Redfield Ja-
mison og starf hennar, sem verður skiljan-
legt þegar til þess er horft, að eiginmaður
Katherine Graham, sem byggði upp hið
mikla fjölmiðlaveldi hennar, þ.e. blaðið
sjálft, Newsweek, og fjölmargar útvarps-
og sjónvarpsstöðvar, var haldin geðhvarfa-
sýki og framdi að lokum sjálfsmorð. Raun-
ar hefur dr. Jamison lýst þeirri skoðun, að
sú snilligáfa listamanna, sem lýst er í bók
hennar „Touched with fire“ komi líka fram
í viðskiptalífinu. I sjónvarpsviðtali hefur
hún lýst þeirri skoðun, að Ted Turner,
stofnandi CNN, hafi verið snertur af þeim
eldi, sem Stephen Spender orðar svo, þeg-
ar hann af hugljómun og framsýni lagði
grundvöllinn að áhrifamestu sjónvarpsstöð
samtímans. Ted Turner hefur sjálfur opin-
berlega lýst baráttu sinni við geðhvarfa-
sýki. Raunar má hið sama segja um Philip
Graham, eiginmann Katherine Graham,
sem tók við tiltölulega litlu dagblaði í eigu
tengdaföður síns og gerði það að einu
mesta fjölmiðlaveldi heims á fáum árum.
Hús og
listaverk
HUS GETA VER-
IÐ hús og hús geta
verið listaverk. Fyr-
ir skömmu var hús,
sem augljóslega er
listaverk, opnað í Helsinki og frá því er
sagt í Lesbók Morgunblaðsins í dag, laug-
ardag. Hér er um að ræða byggingu yfir
samtímalistasafnið í borginni, sem vakið
hefur mikla athygli og á eftir að draga
milljónir ferðamanna til Finnlands á næstu
árum.
I Lesbók Morgunblaðsins er aðdraganda
byggingarinnar lýst á þennan veg:
„Draumurinn um að reisa samtímalistasafn
í Helsinki er ekki nýr af nálinni - hug-
myndinni var fyrst varpað fram á borgar-
ráðsfundi árið 1964 og var þrætuepli
stjórnmálamanna lengi á eftir. Þannig var
Samtímalistasafn Finnlands ekki sett á
laggirnar fyrr en 1990, sem hluti af lista-
safni þjóðarinnar. Hóf safnið starfsemi sína
í bráðabfrgðahúsnæði, þar sem því var
sniðinn þröngur stakkur. Safnið var ekki
sjálfstæð eining og gat ekki með góðu móti
staðið fyrir sýningum, rýmið, sem það
hafði yfir að ráða hentaði einfaldlega ekki
samtímalist, allra sízt þegar hlutverk safna
af þessu tagi var stöðugum breytingum
undirorpið. Þá átti samtímalistasafnið í
stökustu vandræðum með að hýsa og varð-
veita hið ört vaxandi listaverkasafn sitt.
Þessar hömlur gerðu það að verkum að
safnið var bæði í hlutlægum og huglægum
skilningi ófært um að svara spurningum
sem eðli málsins samkvæmt brunnu á því
eins og hver tilgangurinn væri.“
Síðan segir: „Nú var að hrökkva eða
stökkva. Áttu Finnar að halda sínu striki,
sem hefði ugglaust þýtt að samtímalista-
safnið hefði koðnað niður eða varða veginn
til framtíðar - reisa nútímalega, áberandi
og tæknivædda byggingu utan um safnið
og fi'eista þess að koma finnskri samtíma-
list á framfæri við almenning, innanlands
og utan, gera listamennina sýnilega og ger-
ast þátttakendur í hinni alþjóðlegu um-
ræðu um list dagsins í dag - slást í hópinn?
Síðamefndi kostui-inn varð fyrir valinu.“
Síðan er því lýst hvernig hin stórkostlega
nýja bygging í Helsinld varð til, hús sem á
að hýsa listaverk en er sjálft listaverk.
Þjóðir, sem hafa lagt fram mikla fjái’-
muni til þess að reisa byggingar, sem
vegna stfls og allrar gerðar eru listaverk,
hafa uppskorið ríkulega. Þetta á ekki sízt
við um Érakka. Á síðari hluta þessarar ald-
ar hefur risið þar hver byggingin á fætur
annarri, sem dregur til sín fólk svo nemur
milljónatugum. Þar má nefna Pompidou-
safnið, Jámbrautasafnið, píramídana fyrir
framan Louvre-safnið, Bastilluóperuna og
flefri byggingar. Þótt miklir fjármunir hafí
verið lagðir í þessar byggingar af almanna-
fé hafa þeir skilað sér aftur í þeim gífur-
legu tekjum, sem Frakkar hafa haft af
ferðamönnum, sem hafa lagt leið sína til
Parísar til þess að skoða byggingamar og
njóta þeirrar menningar, sem er að finna
innan þeiiTa.
Finnar eru þekktir bæði fyrir húsagerð-
arlist og hönnun. A.m.k. tveir finnskii' arki-
tektar hafa orðið heimskunnfr, þ.e. Saar-
inen og Alvar Aalto. Raunar stendur yfir
sýning á verkum hins síðarnefnda bæði á
sviði húsagerðar og í hönnun almennt í
Museum of Modem Art í New York um
þessar mundir, sem gefur glögga mynd af
snilli þessa arkitekts, sem eins og kunnugt
er teiknaði Norræna húsið í Reykjavík.
Það er til marks um framsýni trésmiðs,
sem starfaði í Reýkjavík, um og upp úr
1940 og samverkamanna hans, að sjá má á
sýningunni í MOMA borð eftir Alvar Aalto,
sem einnig var smíðað eftir teikningum
hans í lítilli trésmiðju, sem starfrækt var í
Haga, þar sem nú eru Melarnir.
Með þeirri framsýni sem í því felst, að
byggja ekki bara hús yfir samtímalista-
safnið í Finnlandi heldur listaverk yfir
listaverkin, munu Finnar tryggja að
Helsinki verður áhugaverðari viðkomu-
staður fólks úr öllum heimshomum á
næstu árum.
Húsagerðar-
list á Islandi
HER A ISLANDI
hefur ekki ríkt
nægilegur skilning-
ur á því, að það
skiptir máli, að hús-
in séu ekki bara hús heldur að áherzla sé
lögð á húsagerðarlistina sem slíka. Þrátt
fyrir takmarkaðan sldlning hefur þó orðið
Á BARÐARSTRÖND
til hér húsagerðarlist, sem stendur fyrir
sínu og væri vissulega tímabært að gera
því skil með skipulegum hætti.
Yfirleitt eru það la-aftmiklir stjómmála-
menn, sem hafa drifið áfram byggingar af
því tagi, sem hér hafa verið nefndar, t.d. í
Frakklandi og brotizt gegn allri andstöðu
gegn slíkum áformum, sem nánast alltaf
kemur til sögunnar. Pompidou Frakk-
landsforseti átti mestan þátt í að safnið,
sem við hann er kennt, var byggt og Mitt-
errand beitti sér mjög í valdatíð sinni fyrir
því að þær byggingar skyldu risa, sem sett
hafa svip sinn á París á seinni árum.
Sá íslenzki stjómmálamaður á seinni
tímum, sem sýnt hefur mestan skilning á
mikilvægi þess að reisa myndarleg hús,
sem skera sig úr, er tvímælalaust Davíð
Oddsson, forsætisráðhema. í borgarstjóra-
tíð sinni beitti hann sér fyrir þremur stór-
byggingum í Reykjavík, þ.e. byggingu
Borgarleikhússins, Perlunnar og ráðhúss-
ins, auk endurreisnar Viðeyjarstofu. I til-
viki ráðhússins þurfti þáverandi borgar-
stjóri að standa af sér sterka andstöðu,
sem upp kom gegn byggingunni og að
nokkru leyti gegn Perlunni, þótt á öðrum
forsendum væri. I forsætisráðherratíð
sinni hefur Davíð Oddsson nú þegar haft
forgöngu um endurnýjun ráðherrabústað-
arins við Tjarnargötu og endurbyggingu
stjórnarráðshússins við Lækjartorg, sem
hefur tekizt mjög vel. Verður fróðlegt að
fylgjast með því hvert verður næsta verk-
efni forsætisráðherra á þessu sviði.
Mesta listaverkið meðal þeirra bygg-
inga, sem reistar hafa verið í seinni tíð, er
að margra mati Hæstaréttarhúsið, sem er
unun á að líta, sérstaklega innan dyra. En
framundan er nýtt stórverkefni, sem er
tónlistarhúsið. Umræður um þá byggingu
hafa nú staðið í allmörg ár og nú er tíma-
bært að hefjast handa. Við búum nú við
mikið góðæri sem á að auðvelda okkur
þetta verk. Það skiptir afar miklu máli, að
húsagerðarlistin sjálf fái að njóta sín, þeg-
ar kemur að byggingu tónlistarhússins. Að
þar verði ekki einungis byggt hús yfir tón-
listarlíf landsmanna heldur verði reist
bygging, sem muni hafa sérstöðu og setja
svip á Reykjavík með afgerandi hætti.
Það er enginn ágreiningur lengur um
það, hvort byggja skuli tónlistarhús og
kannski hefur hann aldrei verið fyrir
hendi. Akvörðun um staðarval hefur enn
ekki verið tekin, en hún skiptir auðvitað
miklu máli. Þegar sú niðurstaða liggur fyr-
ir er nauðsynlegt að ráðast í byggingu tón-
listarhúss af sama metnaði og Finnar hafa
lagt í byggingu á samtímalistasafninu í
Helsinki. Tónlistarhúsið í Reykjavlk gæti
orðið þekkt um allan heim ekki síður en óp-
eruhúsið í Sidney. Að því marki eigum við
að stefna.
Morgunblaðið/RAX
„Þjóðir, sem hafa
lagt fram mikla
fjármuni til þess
að reisa bygging-
ar, sem vegna stfls
og allrar gerðar
eru listaverk, hafa
uppskorið ríku-
lega. Þetta á ekki
sízt við um
Frakka.“
+
M.