Morgunblaðið - 15.08.1998, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 15. ÁGÚST 1998 29
hvor sjónarmiðin vega meira. Ég
held að lögmenn gefi sér einfald-
lega ekki tíma til að skoða dóms-
mál ofan í kjölinn. Til að rökræða
niðurstöðu Hæstaréttar í einstök-
um málum þurfa menn að hafa
dóm undirréttar og öll þau gögn
sem fyrir dóminum lágu. Auðvitað
hafa menn aðgang að þessu í eigin
málum, svo að sumu leyti standa
þeir þar best að vígi í gagnrýninni,
en um leið vaknar tortryggni um
hæfi þeirra til þess, þar sem þeir
hætta ekki að vera lögmenn."
Nafnlaus
dómsatkvæði
I augum leikmanns er rök-
semdafærsla í dómum Hæstaréttar
oft mjög stutt. Jakob er inntur eft-
ir því hvort hann telji að Hæsti-
réttur eigi að leggja meiri áherslu
á fræðilegar vangaveltur í niður-
stöðum sínum.
„Vinnufyrirkomulag æðstu dóm-
stóla er misjafnt eftir löndum,“
segir hann. „Hæstarétt skipa til-
teknir dómarar í hverju máli og í
dóminum kemur fram, hverjir þeir
era. Hins vegar kemur ekki fram
hver skrifar dómsforsendurnar,
dómsatkvæðið, nema skilað sé sér-
atkvæði. Dómsatkvæðið er því
nafnlaust. I Noregi t.d., Bretlandi
og Bandaríkjunum er hafður annar
háttur á. Einn dómari skilar at-
kvæði, forsendum og dómsorði og
aðrir dómarar taka afstöðu til þess
og rökstyðja mál sitt. Afstaða
hvers og eins kemur því skýrt
fram. Ef þetta fyrirkomulag yrði
tekið upp hér þá gæti það haft í för
með sér að minna yrði um mála-
miðlanir í samningu forsendna
dóms og þær yrðu skýrari. Þessi
leið hefur hins vegar ekki verið far-
in hjá dómstólum í Danmörku, sem
okkar hefð byggist mjög á. Svo
hefur einnig verið tekist á um fyrir
hverja dómarnir era skrifaðir. I
meiriháttar málum eiga þeir að
vera þannig samdir að allir sem
áhuga hafa á efninu geti áttað sig á
því hvers vegna komist var að
þessari niðurstöðu."
Megum ekki rugla saman
áróðri og fræðimennsku
Jakob segir að þrátt fyrir
nokkra umfjöllun um dóma Hæsta-
réttar í fagtímaritunum Úlfljóti og
Tímariti lögfræðinga og á málþing-
um þurfi að gera miklu 'betur.
Hann segir það rétt að prófessorar
í lagadeild taki ekki mikinn þátt í
opinberri umfjöllun um dóma, en
auðvitað fjalli þeir um þá í kennslu.
Jón Steinar sagði að menn gætu
spurt sig hvort þeir sem öðru
hverju taka sæti í Hæstarétti sem
varadómarar, en það era oftast
kennarar lagadeildar, séu líklegir
til að taka andlega spretti til þess
að gagnrýna starfsfélaga sína í
dómstólnum.
„Ég veit ekki hversu hamlandi
það er fyrir prófessora að sitja í
Hæstarétti af og til og get því ekki
fullyrt að það hafi áhrif á fræðilega
umfjöllun þeirra um dóma,“ segir
Jakob. „Mér finnst þó slæmt að
fræðilegt framlag lagadeildar á op-
inberum vettvangi, sem var ekki
mikið, hefur enn minnkað. Lög-
mannafélaginu og Lögfræðingafé-
laginu ber skylda til að halda uppi
fræðilegri umræðu, því í þessu eins
og öðra er gagnrýni og umræða
líkleg til að leiða til bættra vinnu-
bragða og koma í veg fyrir stöðn-
un. Lögmenn verða þó að hafa í
huga að dómstólar svara ekki fyrir
sig og þess vegna verður að gera
kröfu til þess að umræðan sé
fræðileg og röksemdir settar fram
hófsamlega. Við megum ekki rugla
saman áróðri og fræðimennsku.“
Jakob segir ótækt að halda því
fram, eins og Jón Steinar gerir, að
niðurstaða Hæstaréttar í skaða-
bótamálunum hafi byggst á því að
dómarar hafi viljað hlífa starfs-
heiðri kollega, sem átti þátt í und-
irbúningi laganna. „Þessu er ekki
hægt að halda fram nema rök-
styðja að niðurstaðan sé lögfræði-
lega ótæk. Sá sem vinnur gi-unn-
vinnu að lagafrumvarpi er ekki
DÓMSTÓLAR
hluti af löggjafarvaldinu. Það hefur
lengi tíðkast að hæstaréttardómar-
ar taki þátt í að semja framvörp og
það tíðkast víðar, til dæmis í Dan-
mörku. Auðvitað skapar þetta
ákveðin vandamál. Hérna er tak-
markað framboð á hæfu fólki og
það er aðalskýringin á þessu fyrir-
komulagi.“
Jakob segir að smæð íslenska
samfélagsins valdi sérstökum
vanda um hæfi manna og vanhæfi,
bæði í dóm- og stjórnsýslu. „Við
verðum að gera kröfu um að niður-
stöður dómstóla fari eftir lögum,
en ekki öðram sjónarmiðum.
Hérna þekkjast allir og tengslin
era mikil, í gegnum fjölskyldu,
starf og vináttu. Hjá lögfræðingum
bætist við að allir hafa þeir gengið í
sama skóla. Það hefur hins vegar
ekki verið talið valda vanhæfi
hæstaréttardómara þótt hann hafi
tekið þátt í undirbúningi löggjafar.
Dómarar víkja því aðeins sæti í
slíkum tilfellum að beinlínis sé tek-
ist á um gildi löggjafarinnar. Það
er skýringin á því að Arnljótur
Björnsson, sem undirbjó skaða-
bótalöggjöf, dæmdi ekki í þeim
málum sem lutu að gildi þeirrar
löggjafar. Jón Steinar telur hins
vegar að allir kollegar hans hafi átt
að víkja.“
Jakob bendir á að afar sjaldgæft
sé að fastir dómarar Hæstaréttar
víki allir í málum. Það hafi þó gerst
þegar einn þeirra átti aðild að
meiðyrðamáli á sjötta áratugnum,
aftur þegar málefni Varins lands
komu til kasta Hæstaréttar árið
1979, en þá var einn málsaðila orð-
inn dómari við Hæstarétt og 1989
þegar starfsfélagar hæstaréttar-
dómara viku sæti í máli sem höfðað
var gegn honum til embættissvipt-
ingar. Nýjasta dæmið var fyrir fá-
um áram, þegar dómsmál varðaði
launahagsmuni fastra dómara.
„Hins vegar er algengt að einn
dómari víki sæti í tilteknu máli, til
dæmis vegna fjölskyldutengsla við
lögmann annars aðila í málinu. Jón
Steinar vill útfæra þetta svo, að sé
einn dómari vanhæfur hljóti það að
gilda um starfsfélaga hans alla, en
það er ósanngjöm krafa og ófram-
kvæmanleg."
Einsleitur hópur
dómara
Jakob R. Möller segir mikilvægt
að dómarar í Hæstarétti komi sem
víðast að, en núverandi dómarar
séu nokkuð einsleitur hópur, sem
allir nema einn hafi starfað fyrir
ríkið áður en þeir settust í dómara-
sæti. Þar sitji tveir prófessorar og
einn fyrrverandi kennari við laga-
deild, fjórir hafi áður verið dómar-
ar undirréttar, einn lögmaður og
einn fyi-rverandi ríkislögmaður.
„Auðvitað þurfum við að fá reynda
atvinnudómara inn í Hæstarétt, en
núna fer hvergi fram endurmat á
þessu vali. Samkvæmt dómstóla-
lögunum hefur Hæstiréttur um-
sagnarrétt um verðandi dómendur
og ef dómstóllinn telur mann óhæf-
an má ekki skipa hann til starfa.
Við val á hæstaréttardómurum á
að miða við að þeir séu meðal
fremstu lögfræðinga sinnar sam-
tíðar og hafi sem breiðastan bak-
grann. Ekki hefur verið deilt á þá
einstaklinga, sem valist hafa til
dómarastarfa, en samsetningin er
umdeilanleg."
Dómstólar alltaf haft
réttarskapandi áhrif
Jakob víkur að því, hvort dóm-
stólar eigi að taka þátt í mótun
lagaumhverfis. „Þegar menn grein-
ir á um þetta þá era þeir að sumu
leyti að deila um keisarans skegg.
Dómstólar í nútímaskilningi, það
er dómstólar síðustu 200 ára, hafa
alltaf haft réttarskapandi áhrif. Við
lögskýringu vísa þeir til dæmis oft
til grundvallarreglna laga. Eru
þeir þá að setja nýja reglu, eða ein-
faldlega draga fram þá reglu sem
leynist í myrkviðum laganna?
Hlutverk dómstólanna er að dæma
eftir lögunum, en þeir líta ekki ein-
göngu til lagabókstafsins, heldur
ýmissa annarra réttarheimilda, svo
sem fordæmis, eðlis máls, gi'und-
vallarreglna laga og fleira. Sumir
aðhyllast löggjafarhyggju og segja
sem svo að löggjafinn geti sett lög
um alla skapaða hluti og dómstólar
eigi eingöngu að fylgja bókstafn-
um. Um leið og mál koma til kasta
dómstóla er þó annað uppi á ten-
ingnum, það þarf að skýra þá reglu
sem lögin boða og þá er stutt í að
menn segi dómstólana setja lög.
Dómstólunum er líka skylt að leysa
úr ágreiningi, þeir geta ekki vísað
málum frá sér á þeim forsendu að
enga skýra reglu sé að finna um
ágreiningsefnið og því verða þeir
að grípa til réttarheimilda, sem
standa aftar í röðinni en sett lög,
þar á meðal fordæma, venja og ef
til vill lögjöfnunar, þótt reyndar sé
nú deilt um hvort lögjöfnun sé rétt-
arheimild eða lögskýringaraðferð.“
Jakob segir að þótt löggjöf verði
sífellt yfirgripsmeiri hafi mótunar-
vald dómstóla aukist fremur en
hitt. „Nú er algengt að sett sé
rammalöggjöf um tiltekin málefni
og dómstólunum ætlað mikið svig-
rúm til að túlka lögin og móta þá
réttarreglurnar. Gæði starfa lög-
gjafans hafa minnkað með flóknara
þjóðfélagi og vísireglum ýmiss kon-
ar fjölgað. Dómstólar hafa mætt
þessu m.a. með því að stemma
stigu við framsali löggjafarvaldsins
til framkvæmdavaldsins. Einnig
má minna á, að sumar mikilvæg-
ustu lagareglurnar hafa komist í
framkvæmd vegna niðurstaðna
dómstóla, þar á meðal jafnræðis-
og andmælaregla stjómsýsluréttar
og allur skaðabótarétturinn var
myndaður af dómstólum, hér og
annars staðar á Norðurlöndum.“
Jakob segir að oft verði lítil sem
engin umræða um stóra lagabálka,
hvorki á þingi né annars staðar.
„Ég get nefnt sem dæmi lögin um
samningsveð, en með þeim var lög-
festur nýr og breyttur veðréttur.
Engin umræða skapaðist um þessi
merku lög, nema þá einu málsgrein
sem fjallaði um skip og aflaheim-
ildir. Þetta er þó ekkert nýtt. Lítil
sem engin umræða varð um al-
menn hegningarlög þegar þau voru
sett árið 1940 og breytingar á þeim
hafa flestar farið hljóðlega í gegn-
um þingið."
Allt orkar tvímælis
þá gert er
Formaður Lögmannafélags ís-
lands segist taka heils hugar undir
þá brýningu Jóns Steinars Gunn-
laugssonar til annarra lögmanna að
taka þátt í fræðilegri umræðu.
„Jón Steinar hefur vakið athygli á
mörgum mikilvægum atriðum og
því fer fjarri að ég sé alltaf ósam-
mála honum. Hins vegar tel ég
önnur sjónarmið verð fullrar skoð-
unar. Allt orkar tvímælis þá gert
er og það er okkar hlutverk að
velta fyrir okkur öllum hliðum lög-
fræðilegra álitaefna,“ segir Jakob
R. Möller.
Stjórn Veiðifélags Þorleifslækjar og Varmár í Ölfusi
hefur ákveðið að leita eftir hugsanlegum leigutaka á
vatnasvæði félagsins frá og með veiðiárinu 1999.
Áhugasamir leggi inn nafn og símanúmer á afgreiðslu
Morgunblaðsins, merkt „Sjóbirtingsveiði“.
Húsbréf
Útdráttur
húsbréfa
Nú hefur farið fram útdráttur
húsbréfa í eftirtöldum flokkum:
1. flokki 1991
3. flokki 1991
1. flokki 1992
2. flokki 1992
1. flokki 1993
3. flokki 1993
1. flokki 1994
1. flokki 1995
1. flokki 1996
2. flokki 1996
3. flokki 1996
- 27. útdráttur
- 24. útdráttur
- 23. útdráttur
- 22. útdráttur
-18. útdráttur
-16. útdráttur
-15. útdráttur
-12. útdráttur
- 9. útdráttur
- 9. útdráttur
- 9. útdráttur
Koma þessi bréf til innlausnar 15. október 1998.
Öll númerin verða birt í Lögbirtingablaðinu.
Auk þess eru númer úr fjórum fyrsttöldu flokkunum
hér að ofan birt í dagblaðinu Degi laugardaginn
15. ágúst. Upplýsingar um útdregin húsbréf liggja
frammi hjá Húsnæðisstofnun ríkisins, á Húsnæðis-
skrifstofunni á Akureyri, í bönkum, sparisjóðum og
verðbréfafyrirtækjum.
cSo HÚSNÆÐISSTOFNUN RÍKISINS
HÚSBRÉFADEILD • SUÐURLANDSBRAUT 24 • 108 REYKJAVlK • SlMI 569 6900
Léttií ^
meöfærilegir
viöhaldslitlir.
Avallt fyrirliggjandi.
Góö varahlutaþjónusta.
StdíD
A undan timanum
i 100 ár.
fyrir
steinsteypu.
Armúla 29, sími 553 8640
FYRIRLI66JAIIDI: 6ÚLFSLÍPIVÉLAR - RIPPER ÞJÖPPUR - DJELUR
- STEYPUSA6IR - HRfRIVÉLAR - SABARBLÖB - Vendul framleiisla.
Haustfatnaður
frá Libra og Aria
Buxna- og pilsdragtir
frá Libra stærðir 36 til 48
Gallafatnaður frá Aria
stærðir 36 til 44
Opið í dag frá 10 til 14
opið sunnudag frá 13 til 17
ffmarion
Reykjavíkurvegi 64, sími 565 1147