Morgunblaðið - 15.08.1998, Blaðsíða 34

34 LAUGARDAGUR 15. ÁGÚST 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Gott svindl
„Auðvitad var vinnsla listans að ein-
hverju leyti svindl en þetta vargott
svindl... Efþessi listi hefði verið út-
hugsaður hefði hann ekki vakið eins
mikil viðbrögð. Fólk væri þá ekki að
tala um bækur. “
Forsvarsmaður Random House.
Amarkað og markaðs-
setningu hefur áður
verið minnst, síðast
vegna lista frá bóka-
átgáfunni banda-
rísku, Random House, yfír 100
bestu skáldsögurnar. Nú er
komið á daginn að hér var fyrst
og fremst um markaðssetningu
útgáfunnar að ræða, vinnsla
hstans var „að einhverju leyti
svindl en þetta var gott svindl",
eins og einn af forsvarsmönnum
Random House komst að orði.
Dómnefndarmennirnir tíu,
meðal þeirra virtir rithöfundar,
voru semsagt
• VIÐHORF
Eftir Jóhann
Hjálmarsson
blekktir og
hafðir að fífl-
um af starfs-
monnum
Random House. Sagt hefur ver-
ið frá því að þeir hafi valið bæk-
urnar út frá mjög mismunandi
forsendum eða eins og segir í
frétt hér í blaðinu 11. ágúst sl.:
„Sumir völdu best skrifuðu
bækumar, aðrir áhrifamestu
bækurnar og enn aðrir mikil-
vægustu bækurnar. Einn dóm-
nefndarmannanna viðurkennir
meira að segja að hafa valið
bækur sem hann hefur ekki les-
ið enda hafí hann verið að velja
þær bækur sem hefðu haft mest
áhrif á engilsaxneskar bók-
menntir á öldinni og verið um-
talaðar.“
Það er gleði hjá Random
House en líka undran. Bækur
sem annars seljast lítið era nú
meðal metsölubóka. Meðal
þeirra era Odysseifur eftir
James Joyce og Brave New
World eftir Aldous Huxley. Síð-
ur kemur framgangur Lolitu
Nabokovs og Hins mikla Gats-
bys Fitzgeralds á óvart.
Svindlið selur bækur. Látum
vera sé tilgangurinn góður, en
hvers á fólk að gjalda ef það
lætur ginnast til að kaupa rasl.
það getur vitanlega kennt sér
sjálfu um. Markaðurinn og eft-
irspumin heimta það sem spurt
er eftir. Bókaútgefendur hafa
aftur á móti í hendi sér að gera
einhverjar kröfur, lágmarks-
kröfur era að minnsta kosti
nauðsynlegar. Um þetta nöfum
við m. a. dæmi hér heima. Bóka-
útgefendur svindla með því að
halda að fólki tilbúnum „met-
sölubókum" sem eiga að hafa
fengið góða dóma út um allt.
Ekki era endilega gerðar kröfur
til þess að bókin sé skemmtileg
heldur er aðalmæhkvarðinn sá
að hún hafi selst vel. Það skiptir
vitanlega máli fyrir flesta útgef-
endur. En er það sáluhjálparat-
riði fyrir lesendur?
í nýlegri bók, Launsonum
orðanna, víkur Einar Már Guð-
mundsson að flokkun bók-
mennta og skrifar:
„Flokkunin í alvarlegar bók-
menntir og skemmtisögur á sér
forsendur í annarri flokkun, há-
menningu og lágmenningu.
Þessi flokkun er auðvitað á reiki
því alvarlegar bókmenntir geta
auðveldlega verið skemmtilegar
og skemmmtisögur alvarlegar.
Eins má segja um hámenn-
inguna, að minnsta kosti skáld-
söguna, að hún nærist á
lággróðrinum. Flestir þeir rit-
höfundar sem fæddir era eftir
seinna stríð eru aldir upp við
djasstónlist, rokktónlist og kvik-
myndir og hafa farið oftar í bíó
en leikhús."
Það er hárrétt hjá Einari Má
að alvarlegar bókmenntir geta
verið skemmtilegar. Og þær
geta jafnvel verið skemmtilegar
þótt þær seljist illa. Markaður-
inn hefur bara ekki komið auga
á það.
Eins og dæmin sanna þurfa
slíkar bækur oft að bíða lengi
eftir lesendum, kannski í ára-
tugi, kannski hálfa öld. Hvenær
komast þær á lista? Eigum við
að segja þegar gott „svindl“ fer
af stað skipulagt af einhverjum
markaðsmanni sem leikur á
grannhyggna dómnefnd?
Yfirleitt er það ekki svo hér
heima að góðar bækur seljist
vel. Þær fá heldur ekki þá aug-
lýsingu eða kynningu sem
kannski er nauðsynleg þótt hún
geti oft verið hvimleið. Það eru
helst erlendar „metsölubækur"
í íslenskri þýðingu sem fá heilu
síðumar og „skína“ á skjánum
mörgum sinnum á dag þegar
jólabókaflóðið stendur sem
hæst. Stundum uppgötvast ís-
lenskir höfundar, en frægð
þeima varir í mesta lagi í tvo
mánuði, kannski nógu lengi til
að fólk kaupir bækur þeirra. En
vonbrigðin eru oftast mikil þeg-
ar í ljós kemur að lítið er að
finna í bókunum annað en með-
al rithæfileika og kannski
„spennandi" efni sem verður að
litlu þegar kunnáttuna skortir.
Þá snúa lesendur sér að er-
lendu metsölubókunum aftur
eða láta sjónvarp og myndbönd
nægja.
Annars má vel við una þegar
rithöfundar sem hafa áhuga á
og þörf fyrir að segja sögu eins
og til dæmis Thor og Einaramir
báðir (Guðmundsson og Kára-
son) seljast framar vonum og
einnig framsæknar konur sem
skýra okkur frá hryllingnum og
depurðinni í samfélaginu. Það
eru ekki bara erlendir rithöf-
undar sem hafa ákjósanlegan
efnivið í sölubækur, af nógu er
líka að taka á íslandi.
Á lista yfir söluhæstu bækur
júlímánaðar sem birtist hér í
blaðinu á fimmtudaginn era þeir
íslensku skáldsagnahöfundar
sem teljast sagnamenn ofarlega
á blaði. Þetta era þeir Halldór
Laxness, Böðvar Guðmundsson
og Einar Már Guðmundsson.
Einn nýjungamaður er þó í
hópnum, eins konar engill með-
al áhorfenda.
Eg sé að það era yfirleitt
góðar bækur á þessum sölu-
lista, klassískar bókmenntir,
innlendar og erlendar, og svo
ýmsar leiðbeiningabækur um
vegi, land og heilsu, vonandi
nauðsynlegar. í fjórða sæti er
til dæmis bókin Ekki klúðra lífi
þínu kona eftir Laura Schless-
inger. Það sannar að menn og
konur era vakandi og markað-
urinn hér heima hefur tekið við
sér þegar að svokölluðum
sjálfshjálparbókum kemur. Það
er brýnt að kasta ekki höndum
til útgáfu slíkra bóka því að
reikna má með að samkvæmt
kröfum tímans séu þær mikið
lesnar.
AÐSENDAR GREINAR
Að leggja
til í lífínu
AÐ LEGGJA til eða
ekki leggja til, það er
lóðið. Á við mál mál-
anna, væntanlegan eða
meintan gagnagrunn í
heilbrigðiskerfinu, sem
Kári Stefánsson
hyggst safna saman, í
heildstætt leitartæki að
sjúkdómavöldum. Mikil
umræða er nauðsynleg
um svo stórt mál, segja
menn. Laukrétt!
Ég hefi fylgst með
greinum og ljósvaka-
viðtölum, sem virðast
býsna einhæf. Mest
era þar ágætir vísinda-
menn, en aðeins örfáir,
sem tala fyrir hönd vísindasamfé-
lagsins eins og það leggur sig og
hins vegar fyrir munn okkar sjúk-
linga og væntanlegra sjúklinga. Því
má kannski koma fram viðhorf
einnar úr síðari hópnum, sem ekki
vill láta hræða sig frá að leggja til
og verða að gagni eða espa sig upp
í að það tillegg sé svo dýrmætt að
ekki megi láta það ókeypis. Mér
segir svo hugur að mín skoðun sé
nokkuð algeng meðal Islendinga.
Lítið atvik kann að skýra við-
horfið. Læknir hringdi til mín eitt
kvöldið og vantaði heilbrigða við-
miðunaiTnanneskju á mínum aldri
vegna rannsóknar á alzheimer og
parkinsson. Hvort ég hefði á móti
því að leggja til blóðdropa. Svarið
var að ég væri þvert á móti fegin ef
ég gæti lagt eitthvað til í leit að or-
sökum þessara sjúkdóma. Hann
kom svo morguninn eftir og tók
blóðsýnið, sem fór á viðkomandi
rannsóknastofu, þar sem borin eru
saman viss efni í blóðinu.
Aimenna viðhorfið sémsagt að ef
maður getur lagt eitthvað til gagns
sér að meinalausu, hvað þá að
leggja agnarögn í púkkið til að
finna og létta öðrum sjúkdóma, þá
sé það sjálfsagt. Maður er þá til
einhvers kominn í þennan heim,
fyrir utan bara að tóra lífið af sjálf-
ur. Fólk sem vinnur að_ rannsókn-
um segir mér að flestir Islendingar
séu mjög fúsir til að leggja slíkt lið.
Eflaust er mín skoðun mótuð af því
að hafa í 40 ár tekið viðtöl við fólk,
vísindamenn og oft sjúklinga. Mér
sýnist að flestir vilji segja sína
sjúkdómasögu og gjarnan barna
sinna, með það að markmiði að það
geti komið að gagni þeim sem
lenda í svipuðum hremmingum.
Þetta era góð rök. Og Islendingar
eru yfirleitt alveg óhræddir við að
aðrir viti um veikindin, segjast
meira að segja oft hafa styrk af því.
Fólk er ekkert að reyna að fela
veikindi í fjölskyldum. Enda erfitt.
Allir vita allt um alla.
Nú er mikið talað um trúnað
lækna, sem er sjálfsagður. En það
er ekki læknirinn einn sem sér
sjúkraskýrslurnar. Vinur minn
þurfti á heilsugæslustöð úti á landi.
Læknirinn spurði um nafnnúmer
og sló inn á tölvu sinni,
hvar komu allar upp-
lýsingar um hans veik-
indi. Komi maður slas-
aður á slysavarðstofu
þá fer kannski einhver
upp á spítalann og
sækir sjúkraskýrsluna,
lækninum til leiðbein-
ingar. Sem betur fer,
það bætir öryggið. En
enginn þarf að segja
mér að ef menn kann-
ast við manneskjuna
gjói ekki einhver aug-
unum á skýrsluna. Á
heilsugæslustöðvum
era margir læknar og
annað starfsfólk, ritar-
ar færa inn sjúkraskrár o.s.frv.
Semsagt þá treysti ég ekkert
síður þessu unga íslenska vísinda-
fólki og læknum, sem án Islenskr-
ar erfðagi-einingar hefði ekki getað
fengið starf við rannsóknir hér
heima, en mun nú vinna með
nafnalausan gagnagrann, sem er
dreginn saman úr upplýsingunum
um sjúklinga af spítölum, heilsu-
gæslustöðvum og frá læknum. Á
þeim stöðum hafa þeir þó nöfnin og
nafnnúmerin manns.
Mér sýnist, segir Elín
Pálmadóttir, að flestir
vilji segja sína sjúk-
dómasögu og gjarnan
barna sinna, með það
að markmiði að það
geti komið að gagni
þeim sem lendi í svip-
uðum hremmingum.
Sjálf hefi ég verið í úrtökum hjá
Hjartavernd, Krabbameinsfélag-
inu og alls kyns könnunum á heil-
brigðissviðinu. Aldrei man ég eftir
að hafi verið útskýrt nákvæmlega
hvað þeir ætluðu að gera með
þetta, taldi gott ef það kæmi að
gagni þar og við aðrar rannsóknir
eða til góðs á heilbrigðisstofnun-
um.
Er svona upphæð til reiðu?
Nú snýst málið, eins og ég skil
það, um að með söfnun og sam-
keyrslu á erfðum og sjúkdómum
muni Kári Stefánsson og hans vís-
indafólk hefja öfluga leit að orsök-
um vissra skæðra sjúkdóma, sem
herja á mannkyn, og einstakar að-
stæður séu til þess hér í okkar litla
vel upplýsta samfélagi. Til þess
þarf að safna öllum upplýsingunum
í einn gagnagrann. Þetta kostar of
fjár, áætlun upp á 12 milljarða
króna. Ekkert öryggi er fyrir því
að eitthvað finnist og því mikið
áhættufé í lagt. En ef eitthvað
finnst í erfðaþáttunum, þá er hægt
Elín
Pálmadóttir
að selja upplýsingar um það til ein-
hvers sem svo mun þróa þær
áfram til að finna lyf gegn sjúk-
dómnum. Löng og dýr leið er þá
eftir áður en framleitt er lyf, og því
verður einhver fjársterkur að taka
við. Þessu getur Kári Stefánsson
komið í kring, en þarf til þess 12
ára frið og einkarétt á heildarsafni
gagnanna þann tíma. Aðrir geta
eftir sem áður nýtt framskrárnar
sem safnið er samandregið úr, eins
og nú. Og við eigum gagnagrann-
inn á eftir.
Nú kemur fram rannsóknafólk
sem segir: Við eigum að gera þetta
sjálf. Háskólinn á að gera það, eða
ríkið gegn um einhverja stofnun!
Ja hérna! I öll þessi ár sem ég hefi
haft viðtöl við vísindamenn og
rannsóknafólk, var viðkvæðið alltaf
að ekkert fé sé að hafa hér heima,
það stöðvi allt. Nú botna ég ekki
neitt í neinu. Trúa menn því raun-
veralega að við höfum allt í einu 12
milljarða króna til að leggja í þetta
verk? Af hverju á að taka það? Og
ef við hefðum það á næstu 12 áram,
þá er ég ekki viss um nema ég vildi
að því fé yrði varið í annað, úr því
Kári getur gert þetta. Hugsið ykk-
ur ef við gætum veitt 12 milljarða
til spítala, sjúkrastofnana og þjón-
ustu við sjúklinga! Með því að veita
þetta einkaleyfi þá verður þessi
merkilegi gagnagrannur til og laus
til allra afnota eftir þessi 12 ár. Ef
ekkert hefur komið út úr honum þá
eram við Islendingar ekki með
þessa skuld á bakinu. En að sjálf-
sögðu vonum við að þetta verði til
þess að leysa gátur, lækna eða
bæta líðan sjúklinga. Og ég verð að
segja að mér er það alveg útláta-
laust þó að útlendir sjúklingar njóti
ekki síður góðs af því en Islending-
ar, sem þá munu geta nýtt afrakst-
urinn til betri heilbrigðisþjónustu
og lækningar sjúkdóma.
Hættan mikla
Ef þeir, sem eru að útmála hina
miklu hættu af því að upplýsingar
um mann og sjúkdómssaga fari í
samtengdan gagnabanka, trúa því
raunveralega að of hættulegt sé
að leggja til í bankann, þá hlýtur
að gilda svipað um að sleppa slík-
um upplýsingum yfirleitt lausum.
Séu menn sannfærðir um hætt-
una, þá er auðvitað hægt að
byrgja brunninn. Að ekkert fari út
frá læknum og spítölum. Að lækn-
arnir skrifi sjálfir inn í eigin lykl-
aða tölvu sjúkrasöguna, sem þeir
einir hafi aðgang að. Ætti að vera
óþarfi að láta ritara og aðra hafa
þar hönd á og vitneskju um. Og
síðan að eyða gögnunum um leið
og sjúklingurinn hverfur af sjón-
arsviðinu. Ég er hrædd um að
rannsóknasamfélagið á Islandi sé
ekki búið að bíta úr nálinni með
það ef tekst að hræða fólk frá því
að vilja fúslega taka þátt í og
leggja til rannsókna.
Þetta er rödd einnar, sem vill
endilega að þessi sérstaka aðstaða
sem íslendingar hafa til að leita og
finna sjúkdómavalda, verði nýtt
sem allra fyrst mannkyninu til
góðs og með þeim drifkrafti sem
mögulegur er. Á hverju ári bætast
við sjúklingar.
Höfundur er blaðamaður og rithöf-
undur.
M unið
brúðargjafalistann
Mörkinni 3, sími 588 0640
casa@treknet.is
-/elinet
Fegurðin
kemur
innan fró
PABBI
Sængurgjafir fyrir mömmu og barnið
ÞUMALÍNAs. 55i 2136
Kringlunni
s. 553 7355
I WARNERIS
Flott
undirföt