Morgunblaðið - 26.08.1998, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
________________________________MIÐVIKUDAGUR 26. ÁGÚST 1998 23
LISTIR
INNLEGG í BANKANN
Notfærðu þér 800 númerin, gjaldfrjáls þjónustunúmer fyrirtækja,
stofnana og félagasamtaka. i
NÚMER
HÁSKÓLINN í Haifa gnæfir á
KarmelQalli í 30 hæða turni.
Leikrit hans „Morð“, sem fjallar
um ofbeldisfull samskipti ísraels-
manna og Palestínumanna, sópar til
sín verðlaunum. Leikendur eru bæði
gyðingar og arabar og frumsýning-
una bar upp á dag þann, sem
sprengja Palestínumanna sprakk í
strætisvagni í Tel Aviv og fjöldi Isra-
ela lét lífið. Tilgangsleysi grimmdar-
innar var auðsæjara við þennan
sprengjublossa og fyrir vikið varð
leikritið enn ákafara ákall um frið.
Nýjasta leikrit Levin heitir
Hóran frá Ohio. Ekkert
skortir á, að tungutak sé
gróft, en leikritið segir af sjötugum
betlara, sem vill halda upp á afmælið
með gleðikonu. En þegar til kast-
anna kemur, hefur hann hvorki gjald
né getu til þess. Leikritinu vindur
svo fram í heimog tilveruna, of lang-
dregnum i lokin, en allt er það ein-
manaleikinn í leit að einhverjum til-
gangi, en umfram allt vináttu og ást.
Leikendur eru þrír og hafa allir ver-
ið verðlaunaðir fyrir leik sinn.
Eg horfi á leikritið flutt á hebr-
esku, en fæ enskan texta í eyrað.
Stundum læt ég það eftir mér að
leggja heyrnai-tækið frá mér og
hlusta líka á hebreskuna, sem ber
mér oft töfrandi, ljóðræna hrynjandi.
Þessi leikrit eru sýnd í Cameri -
leikhúsinu í Tel Aviv. Vagga þjóð-
leikhússins, Habima, stendur reynd-
ar í Moskvu. Þaðan komu á þriðja
áratugnum rússneskii' leikarar, sem
léku á hebresku, en með rússneskum
hætti. Camerileikhúsið varð til út úr
því.
En leikarar koma enn frá Rúss-
landi. Jevgeni Arye starfaði við Bols-
hojleikhúsið í Pétursborg og þegar
hann komst úr landi 1989, fann hann
fyrir fjöldann allan af atvinnulausum
rússneskumn leikm-um í ísrael. Þar
með varð Gesher - leikhúsið til; eitt
fái'ra leikhúsa, þar sem jöfnum
höndum er leikið á tveimur tungum;
hebresku og rússnesku.
En nú er allt leikið með ísraelsk-
um brag.
að ritlistinni í landi Bókarinnar þá ligff-
ur leiðin til Haifa, en líka er litið um öxl til
leiksviðsins í Tel Aviv.
Ferðabrot frá Israel II
Naglasúpa á
krossgötum
Hér heldur Freysteinn Jóhannsson áfram
frásögn sinni af Israelsferð. Nú er komið
MEÐAL ieikrita á fjölutn Gesherleikhússins er Þorpið eftir Joshua
Sobol, þar sem Ísraelsríki verður til í lífi þorpsbúa, lifandi og látinna.
Miðjarðar-
haf
ÍSRAEL
Tel Aviví • Na*lus
/ bakkinn
EGYPTA-
IHAIFA, sem er hafnarborg og
miðstöð tækniiðnaðarins í ísrael,
segja menn, að meðan íbúar Tel
Aviv leiki sér og Jerúsalembúar biðj-
ist fyrir, þá vinni þeir í Haifa fyrir
öllum.
Háskólinn í Haifa gnæfir á Kar-
melfjalli í 30 hæða turni, sem kennd-
ur er við Levi Eshkol, fyrrverandi
forsætisráðherra. Þar hittum við
Abraham B. Yehoshua, sem er
snaggaralegur karl, í lægra lagi og
rautt nefið kórónar hrjúft andlitið.
Hann er einn þekktasti rithöfundur
Israela, skrifar á hebresku, er marg-
verðlaunaður heima og erlendis, og
situr í stól bókmenntaprófessors við
háskólann í Haifa.
Hann segir bókmenntirnar betur
bundnar Zionismanum en aðrar list-
greinar. Margir frumkvöðlar Zíon-
ismans voru rithöfundar og þar sem
rithöfundar hafa náið samband við
fólkið í gegnum tungumálið, sáu rit-
höfundarnir öðrum fremur þiirfina á
þjóðlandi og þjóðtungu
fyrir Gyðinga.
Og hebreskan, hún
svaf líkt og Þymirós.
Reyndar var hún notuð
til skrauts við trúarat-
hafnir, en hún lék ekki
almenningi daglega á
tungu. En hún var vak-
in til lífsins og varð allt
í einu kona; önnum kaf-
in á öllum sviðum.
Og þetta mál er
kjarni ísraelsku þjóð-
arinnar. Án þess væri
engin þjóð til. Og það
sýnir hversu mikilvæg-
h- rithöfundamir vora,
að 1939, þegar aðeins
um 2% Gyðinga voru
komin tO Palestínu, þá
voru 90% þeirra, sem skrifuðu á
hebresku, mætt til landsins.
Yehoshua heldur áfram að lýsa
mikilvægi rithöfundanna.
Stundum brotnar andlitið á
honum upp í bros, sem er bæði hlýtt
og nær til augnanna. Það má segja,
segir hann, að mín kynslóð og sú
næsta á undan, að við höfum talið
okkur hafa sérstökum skyldum að
gegna við landsfeðurna. Þess vegna
varð til bandalag á milli þeima rit-
höfunda, sem skrifuðu á hebresku,
og Zionistanna.
En hvað með rithöfunda og lands-
feður nú?
Það eru breyttir tímar, segir
Yehoshua. Rithöfundar líta ekki
lengur á sig sem boðbera tungumáls-
ins eða varðmenn þjóðarsálarinnar.
Þeir líta fýrst og fremst á sig sem
listamenn og eru dæmdir á sömu
forsendum og aðrir slíkir, eins og
myndlistarmenn og tónlistarmenn;
eingöngu eftir listrænum gæðum
þess, sem þeir gera.
En breytast þá ekki bókmenntwn-
ar líka?
Spurningin um þjóðemi og trú
mun áfram búa með ísraelskum rit-
höfundum með sérstökum hætti.
En á endanum eigum við frið við
allar þjóðir og þá þurfa ísraelskir rit-
höfundar að finna ný söguefni og
nýjar frásagnarleiðir. Deilur Israela
og Araba hafa nefnilega lagt bók-
menntunum lið að því leytinu til, að
það hefur verið svo sjálfsagt og auð-
velt að sækja í þær efni.
Hvað tekur þá við?
Nú er það einhvern veginn þannig,
að þegar ógnin utanífrá minnkar, þá
HORFT yfir Haifa ofan úr háskólaturninum.
Abraham B. Hanoch
Yehoshua. Levin
verðum sjálfir okkar verstu óvinir.
Mesta hættan, sem að okkur steðjar
nú er að fólk fjarlægist trúna og
þjóðin skiptist í hópa, sem ekki tala
saman.
Sjálfur hef ég allt mitt á hreinu,
því ég er þannig alinn upp að ég skil
þá trúuðu og tákn þeirra. En sonur
minn aftur á móti er algjörlega úti að
aka í þessum efnum. Hann þekkir
ekki siði þeirra og venjur og þess
vegna skilur hann þá ekki. Og þeir
skilja ekki hann.
Þessar kringumstæður búa bók-
menntunum nýtt hlutverk; að hjálpa
fólkinu í landinu til þess að lifa sam-
an í sátt og samlyndi. Ef fólk hættir
að geta talað saman, þá er stutt í
hnefaréttinn. Og þá verður engin
þjóð til.
Þetta vill enginn sjá gerast. Þess
vegna er það hlutverk okkar rithöf-
undanna að leggjast enn á árar og
byggja brýr milli þjóðfélagshópa;
brýr, sem fólkið getur farið um til
fundar hvað við annað.
Og þau orð Abrahams B.
Yehoshua, að öllu megi trúa
tungunni fyrir, blasa ekki
bara við í sögum og Ijóðum, heldur
rætast þau líka á leiksviðinu.
Hanoch Levin er talinn fremsta
leikritaskáld Israela nú um stundir
og einhvers staðar sé ég honum
jafnað til Pinters hins enska. Levin
lætur ekkert standa upp á sig í þjóð-
félagsmálum, heldur vekja leikrit
hans jafnan athygli, umræður og
jafnvel deilur í þingsölum. Hann er
sagður opna augu manna með
áhrifamiklum hætti og hefur verið
nefndur skjálftamælir ísraelsku