Morgunblaðið - 06.12.1998, Blaðsíða 10

10 B SUNNUDAGUR 6. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Þessi iðandi
þrá til að
Islenskar kvikmyndir hafa vakið athygli
fyrir það landslagsumhverfí sem þær sýna
og okkur hættir til að álíta að það umverfí
sé bara óvart þarna; nóg sé að velja töku-
staði. En á bak við hverja kvikmynd er
leikmyndahönnuður sem hefur útpælt hvar
hver flis skal liggja og hver steinn. Einn
áhrifa- og afkastamesti leikmyndahönnuð-
ur íslenskra kvikmynda er Arni Páll Jó-
hannsson og segir hann Súsönnu Svavars-
dóttur frá ævintýrinu sem byrjaði í Stykk-
ishólmi en hefur leitt hann um víðan völl, í
hönnun, myndatökum og kennslu.
ITT af þeim störfum
sem ég hef alltaf
ímyndað mér að
hljóti að vera
skemmtilegri en önn-
ur störf, er leik-
myndahönnun - að búa til heim
sem var, eða verður, eða lifir jafn-
vel sjálfstæðu lífi á eigin forsend-
um og lögmálum, óskyldur tíma og'
rúmi. Heim þar sem allt getur
gerst.
Og ef það er skemmtilegt að
hanna leikmyndir fyrir leiksvið, þá
hlýtur að vera ennþá meira gaman
að hanna leikmyndir fyrir kvik-
myndir. Þar er leikmyndin komin
út fyrir hluti og myndir; hún verð-
ur að skapa andrúmsloft, fá áhorf-
andann til að trúa því að allt sé þar
satt og rétt. Eins og, til dæmis, í
Biódögum, þar sem farið var aftur
til tíma sem stór hópur íslendinga
þekkir, í Djöfiaeyjunni sem fjallar
um tímabil sem mjög mörgum er í
fersku minni, svo fersku að maður
man lykt, bragð og snertingu, lykt-
ina af export kaffibæti, Chesterfi-
eld sígarettum sem voru seldar í
lausu, signum fiski og pönnukökum
frá því deginum áður, bragð af Sp-
ur og tólg, jólakökum og sveskju-
graut, snertingu af drullukökum.
011 þessi leðja, blauta mold, holóttu
götur.
Það hlýtur að vera gaman að
búa tíl heim úr minningum.
Arni Páll Jóhannsson er einn
þeirra manna sem fá að njóta þess
að skapa slíka heima. Hann hefur
átt aðild að um tuttugu kvikmynd-
um, og um tíu stuttmyndum, hann-
að leikmyndir í tveimur leiksýning-
um, auk þess sem hann hefur skrif-
að tvö handrit, hannaði íslenska
skálann á EXPO ‘98 í Lissabon og
svo eru það söfnin.
Rokkað á hausinn
Ævintýrið hófst á því að Árni
Páll tók að sér að vera B-kameru-
maður í Rokk í Reykjavík á sínum
tíma og þegar ég spyr hann hvort
sú kvikmynd hafi ekki bara verið
eitthvert flipp, segir hann:
„Nei, það var sterkur stíll á því
verkefni öllu og það er mjög góð
mynd. Handritið var ekki mjög
beisið. Það var nokkrar línur - ég
held meira að segja að ég kunni
það ennþá utan að. En það gerðist
eitthvað þarna. Það varð góður stíll
á myndinni. Við vorum saman allan
sólarhringinn - nokkrir gæjar, Jón
Karl, Ari Kristins, Friðrik Þór og
Þorgeir Gunnarsson.“
Hvernig var handritið?
„Ég held að handritið hafi hljóm-
að svona: „Taka myndir af ca. 20
hljómsveitum á Reykjavíkursvæð-
inu.“ En Friðrik var með eitthvað í
hausnum. Hann var með einhvern
stfl og Ari var líka með stíl. Ég var
að byrja að kenna í Myndlista- og
handíðaskólanum þegar Ari byrj-
aði í skólanum, þótt ég væri á svip-
uðum aldri, og kynntist honum þar.
Ari var alltaf að taka kvikmyndir,
gera „animation" og slíkt. Hann fór
að vinna með Frikka í Eldsmiðnum
og síðan fóru þeir í Rokk í Reykja-
vík. Þá vantaði kvikmyndatöku-
mann og hóuðu í mig og ég byrjaði
í kvikmyndabransanum sem B-
tökumaður hjá þeim.“
Þegar þetta gerðist var Árni Páll
nær eingöngu með ljósmynda-
reynslu. Hann hefur meistarapróf í
ljósmyndun, hefur kennt við Mynd-
lista- og handíðaskóla íslands, við
Iðnskólann, íslenska kvikmynda-
skólann og hefur undanfarin ár
verið kennari við Filmschule NRW
e.V. í Köln. En snúum okkur aftur
að Rokk í Reykjavík.
„Ég var náttúrulega vanur að
ljósmynda og var kominn með
minn stíl þar en varð að beygja mig
dálítið undir það sem Friðrik og
Ari voru að gera. Það fannst mér
mjög gott, vegna þess að ég kunni
að mynda en kunni ekkert á kvik-
myndatökuvélar.
Samt sé ég alveg mínar myndir í
Rokk í Reykjavík. Ég þekki alveg
stílinn úr, fyrir utan það að ég var
með kvikmyndatökuvél sem heitir
CP og linsan í henni er svo mjúk.
En, eins og ég sagði, við vorum
saman sólarhringum saman, vökt-
um og unnum. Þegar við tókum til
dæmis upp Þeysarana þá vorum
við að stanslaust í þrjá sólar-
hringa."
Veltuð þið því ekkert fyrir ykkur
að það væri hættulegt að vinna
svona?
Ekki þá. Það væri kannski vont
fyrir okkur eins og við erum í dag.
Höfuðuð þið eitthvað upp úr
þessu?
Nei, nei, það fór náttúrulega allt
apparatið ó hausinn. Það fékk eng-
inn laun. Við vorum að reyna að
taka auglýsingamyndir til að borga
skuldirnar. Það var dálítið fyndin
períóda. Við vorum að taka inni í
Glæsibæ einhverja safnauglýsingu
og bókaauglýsingar og eitthvað
svona til að skrapa saman fyrir
skuldunum. Það sem var fyndið,
var að það vissi enginn hvað hann
var að gera. Við höfðum ekki gert
þetta áður.
Þetta var á þeim tíma sem ekki
var kominn svona mikil tækni. Það
væri dálítið gaman að sjá þetta
núna. Annars held ég nú að útlitið
á þessu hafi verið alveg skammar-
laust.
Einhvern veginn lifðum við þetta
af.“
En létuð þetta ykkur ekki að
kenningu verða?
„Nei, nei, maður lærir aldrei
neitt af neinu. Það þarf greindara
fólk en okkur til að læra af lífínu.“
Myndlistarbrölt
„Upp úr þessu fórum við sinn í
hvora áttina. Ég var alltaf að reyna
að vera myndlistarmaður. Við vor-
um það reyndar allir. Öll þessi
grúppa var myndlistarsinnað fólk.
Ég var áfram að kenna uppi í
Myndlista- og handíðaskóla og eitt-
hvað á Dagblaðinu á sumrin. Svo
var ég í þessu myndlistarbrölti. Það
tók nú dálítinn tíma. Ég var allur í
konseptkúnstinni, ljósmyndakúnst.
Ég hélt sýningar úti um allt. Svo
komst ég á ágætan samning við
gallerí í Hollandi og sýndi dálítið
hjá þeim í Rotterdam og í Nýlista-
safninu og á samsýningum. Við
Magnús Kjartansson unnum dálítið
saman á þessum tíma. Lentum í
skúlptúrum; gerðum saman skúlpt-
úra. Það var mjög skemmtilegt.
Svo fór þetta hollenska gallerí á
hausinn. Það fór allt hollenska
myndlistarsamsullið á hausinn. Það
hætti bara allt að virka - alls staðar
í heiminum - á tímabili. Það stopp-
aði allt myndlistardót en er eitt-
hvað að vakna aftur núna. Og ég
hef sýnt tvisvar á samsýningum hjá
þessum hollensku aðilum eftir það.“
Var þetta arðbært?
„Ja, ég kvarta ekki. Einhvern
veginn fór maður að því að hafa það
þokkalegt á þessu.“
Tómas drukknaði og
Skammdegi
Árni Páll tók aftur að starfa með
Friðriki og Ara í Skyttunum. Hann
hafði þá unnið með Þráni Bertels-
syni í nokkrum verkefnum. Þeir
hófu reyndar samstarf fljótlega eft-
ir að vinnu lauk í Skyttunum. Hjá
Þráni var Árni Páll leikmynda-
hönnuður, leikmyndasmiður, props-
ari og leikari, fyrst í Skammdegi.
„Það voru allir látnir gera allt hjá
Þráni. Ef vantaði menn hóaði hann
bara í tökuliðið til að leika. Hann
hringdi í mig og spurði hvort ég
gæti ekki búið til manneskju fyrir
hann. Tómas Zoéga var í upphafs-
atriðinu hjá honum og átti að vera
drukknaður. En hann gat ekki
haldið nógu lengi niðri í sér andan-
um fyrir titlana í upphafinu.
Ég tók að mér að búa til Tómas
Zoéga drukknaðan. Við fórum til
tannlæknis sem hjálpaði okkur að
taka mót af andlitinu á honum og
svo klömbruðum við saman skrokk
á hann. Þetta leit allt vel út og ég
lauk síðan við leikmyndina.
Skammdegi var tekin í tveimur
hlutum. Hún átti að gerast í kafsnjó
en það var enginn snjór. Jörð var
alauð. Þá hauguðum við stórum
sköflum fyrir framan vélina og
vélsleðarnir keyrðu á bak við þá,
þannig að þetta leit út fyrir að vera
meiri snjór en var. Það var ýmis-
legt brallað á þessum tímum. Nú er
hægt að gera þetta í tölvu, þótt það
sé enn mjög dýrt. Það er ennþá
miklu ódýrara að búa þetta til.
Hvernig býr maður til snjó?
„Með snjó. Það var sóttur snjór á
vörubílum. Þegar ég vann við Cold
Fever með Frikka, sóttum við snjó-
inn í íshús í Grindavík.“
Árni Páll vann með Þráni í
tveimur kvikmyndum. „Það var al-
veg jafn geggjuð vinna og í Rokk í
Reykjavík. Þegar maður fór að
reikna þetta saman, var maður með
90 krónur á tímann. Þetta var fyrir
daga allra samninga. Það var ekk-
ert svoleiðis í gangi. Leikstjórinn
fékk sér kannski nýjan bíl, starfs-
fólkið fékk sér kannski ferðaútvarp
þegar það var búið að kaupa í mat-
inn. En þetta var mikið batterí sem
Þráinn var með.
Ari var að mynda fyrir Þráin, svo
það má segja að við höfum alltaf
hangið saman í gegnum kvik-
myndavinnuna. Og með Friðriki
lentum við aftur saman í Skamm-
degi. Þar var ég í ölíu sem þurfti að
gera; special effect maður og hvað-
eina. Ég man ekki einu sinni hvað
ég var titlaður þar. Við gerðum
leikmyndir, smíðuðum og gerðum
allt. Það var dálítið þannig í kvik-
myndunum þar, að allir gengu í öll
störf. Það var ofsalega fínn skóli
vegna þess að það var ekki til neinn
leikmyndaskóli hérna, eða neitt
svoleiðis. Við urðum því að nota allt
sem við gátum skrapað saman í
hausnum á okkur.
Reyndar hafa hvergi verið til
skólar fyrir leikmyndahönnuði fyrr
en mjög nýlega. Fyrir tveimur ár-
um byrjaði ég að kenna úti í Þýska-
landi í fyrsta skólanum sennilega í
heiminum sem kennir eingöngu
hönnun fyrir kvikmyndir. Ég var
fyrsti kennarinn sem kenndi hönn-
un. Ég veit ekki hvers vegna þeir
kölluðu í mig. Ég hef nú reyndar
unnið fyrir þýsk fyrirtæki og þessi
kvikmyndaheimur fyrir utan
Hollywood er svo lítill. Hollywood
er alveg sér. Meira að segja New
York er eiginlega Evrópumegin."
Myndir úr bernsku
„En, áfram með Skytturnar. Sú
kvikmynd var að mestu tekin í og
kringum Reykjavík. Það var mjög
skemmtileg mynd og alveg brjáluð
vinna. Það var reyndar ekki fyrr en
í Bíódögum að menn fóru að skipu-
leggja hlutina betur. Jú, kannski
Börnum náttúrunnar. En þar var
ég bara seinni hlutann af tímabilinu
og vann við að búa til fyrri partinn
myndinni. Fyrri parturinn var tek-
inn síðast." Það fór ekkert fram-
hjá okkur borgarbúum þegar
Skytturnar og Bíódagar voru í
vinnslu.
„Nei, það voru mikil læti í okkur.
I Bíódögum þurftum við að breyta
útlitinu á miðborginni."
Á hverju byggðirðu þær breyt-
ingar?
„Þetta var svona tilfinning frá
því að maður var krakki og kom til
Reykjavíkur. Ég er náttúrulega úr
sveit - úr Stykkishólmi. Það voru
vissir hlutir sem ég mundi eftir -
t.d. voru koparbólurnar í gang-
brautunum alveg stimplaðar í haus-
inn á mér, neonskærin hjá Vogue,
Málaraskiltið, klukkan á Torginu
og svo framvegis."
Var ekkert mál að fá leyfi til að
rútta þessu öllu til?
„Nei, íslendingar eru alveg ótrú-
lega liprir og samvinnufúsir, enda
höfum við reynt hjá Kvikmynda-
samsteypunni - að minnsta kosti á
meðan ég hef verið í þessum leik- ►