Morgunblaðið - 06.12.1998, Qupperneq 20

20 B SUNNUDAGUR 6. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
í nýjustu Útkallsbók
Óttars Sveinssonar er
lýst fjórum átakamikl-
um atburöum. Sagt er
frá því er Bryndís
Brandsdóttir jarðfræð-
ingur og bandarískur
starfsbróöir hennar óku
í jeppa fram af Gríms-
fjalli, hröpuöu um 200
metra - og lifðu þaó
af. Sá atburður vakti
minningar um annan
hliöstæðan sem gerð-
ist níu árum áóur er
tveir menn fóru fram af
nánast á sama stað -
ótrúlegt atvik sem ekki
komst í fjölmióla á
sínum tíma.
Ljósmynd/Oddur Sigurðsson
HRIKALEGT hengiflugið á norðanverðu Grímsfjalli þar sem bíll Bryndísar og Williams fór fram af. Skálarnir standa uppi á bungunni hægra megin.
Fallið fram af fjalli
Ljósmynd/Pjetur Sigurðsson
WILLIAM Menke ásamt fjölskyldu sinni á Sjúkrahúsi Reykjavíkur.
IBÓKINNI er eimfremur sagt
frá því er fimm Vestmannaey-
ingar voru hársbreidd frá
drakknun við Bjamarey.
Þeirra eina von var GSM-
sími. Síðasta sagan lýsir því er átta
björgunarsveitarmanna frá Dalvík
var saknað í marsmánuði síðast-
liðnum. Þar er m.a. lýst nöturlegri
vist þeirra í þröngu snjóbyrgi í
1.250 metra hæð í manndrápsveðri.
Hér á eftir fer upphaf fyrsta
kafla bókarinnar sem fjallar um
það er þau Bryndís og William
Menke fóra í jeppa fram af Gríms-
fjalli í maí á þessu ári:
Eftir eldgos í Vatnajökli og stór-
hlaup úr Grímsvötnum síðla árs
1996 vora mikil verkefni fram und-
an hjá jarðvísindamönnum. Jökull-
inn var gjörbreyttur á stóram
svæðum. Nú var lag að rannsaka.
Þessi saga hefst í maí 1998. Þá var
fimm manna leiðangur á leið upp
að bækistöðvum Jöklarannsókna-
féJagsins á Grímsfjalli á Vatnajökli
eftir umfangsmikinn undirbúning
hér heima og erlendis.
Leiðangursstjóri var Bryndís
Brandsdóttir, jarðfræðingur við
Háskóla Islands: „Þessi ferð var
fyrsta skrefið í þriggja mánaða
rannsókn eldstöðvanna undir
norðvestanverðum Vatnajökli. Við
höfðum fengið 40 jarðskjálftamæla
að láni frá tækjabönkum í Banda-
ríkjunum og Bretlandi. Hver mæl-
ir kostar rúmlega eina milljón
króna. I fyrstu ferðinni ætluðum
við að setja út þá 30 mæla sem
komnir vora til landsins. Akveðið
hafði verið að snjóbíll Landsvirkj-
unar færi með í þessa ferð sem
„þungaílutningabíll" enda farang-
urinn mikill. Tækin vógu á annað
tonn og rafgeymarnir sem sjá
þeim fyrir rafmagni annað eins.
Einnig var nauðsynlegt að taka
með mikið af eldsneyti fyrir bflana.
Ætlunin var að snjóbíllinn flytti
tækjabúnaðinn að bækistöð okkar
á Grímsfjaili en að jeppar Raunvís-
indastofnunar Háskólans og Jökla-
rannsóknafélagsins yrðu notaðir
til þess að ferja tækin á áætlaðar
mælistöðvar.“
I fyrstu ferðina fóra Bryndís og
William Menke, prófessor frá Col-
umbia-háskóla, fyrr-
um kennari Bryndísar
og samstarfsmaður
síðastliðin 12 ár. Þau
óku Toyota double
cab, yfirbyggðum
palljeppa Raunvís-
indastofnunar. I ferð-
inni var einnig þraut-
reyndur jöklafari,
Hannes Haraldsson
frá Landsvirkjun.
Hann ók snjóbílnum.
Einnig var ákveðið að
Skotinn Nick Weir,
sameiginlegur doktor-
snemandi
Cambridgeháskóla og
Háskóla íslands, færi
með í leiðangurinn.
Hann hafði á tveimur síðustu áram
meðal annars unnið að sambæri-
legum verkefnum á Reykjanesi
undir leiðsögn Bryndísar. Nick var
farþegi í Dodge-jeppa Jöklarann-
sóknafélagsins en bflstjóri hans
var Árni Páll Arnason, bifvélavirki
úr Reykjavík.
Bryndís var full eftirvæntingar:
„Við héldum frá Reykjavík
mánudaginn 11. maí áleiðis austur
að Vatnajökli. Um kvöldið gistum
við í Jöklaseli sem er við Skálafells-
jökul, einn skriðjöklanna sem
ganga niður úr austanverðum
Vatnajökli.
Að morgni þriðjudagsins 12. maí
ókum við frá Jöklaseli upp á
Breiðubungu og vestur um jökul-
inn. Þetta var löng leið að aka. Við
voram ekki komin að Grímsfjalli
fyrr en um kvöldið. Skyggnið og
veðrið var ekkert allt of gott á
þessum slóðum. Við höfðum orðið
að þræða okkur varlega upp svo-
kallaðan rana austanvert í Gríms-
fjalli á farartækjunum
þremur. Við vorum nú
komin að skálum
Jöklarannsóknafélags-
ins sem era í 1722
metra hæð uppi á fjall-
inu.“
Bandaríkjamaður-
inn, William Menke,
var árrisull maður:
„Þegar ég fór á fæt-
ur klukkan sex um
morguninn var veðrið
mjög fallegt en er líða
tók á morguninn og
við voram að ganga
frá búnaðinum fór út-
litið versnandi.
Skömmu áður en við
hugðumst leggja af
stað hafði ég talað við Joshua, 9
ára son minn, í bílasíma. Hann var
að fara í skólann heima í New
York. Eftir símtalið fór veðrið
virkilega að verða slæmt. Eg hafði
hjálm á höfðinu. Astæðan var
kannski sú að um veturinn höfðum
við fjölskyldan farið í skíðaferð til
New Hampshire í Bandaríkjunum.
Aður en við fóram í ferðina hafði
maður úr Kennedyfjölskyldunni
lent í slysi á skíðum og dáið þegar
hann kastaðist á tré. Þetta slys
varð mjög umtalað og í kjölfarið
keyptu margir Bandaríkjamenn
sér hjálma til að nota á skíðum.
Það gerðum við líka. Mér fannst
það heldur ekki svo vitlaus hug-
mynd að kaupa mér hjálm því ég
er 1,90 metra hár og á því gjarnan
á hættu að reka mig upp undir.
Mér fannst þetta sérstaklega
heppilegt uppi á Grímsfjalli þegar
við vorum ýmist að ferma eða af-
ferma jeppana og maður sá vart út
úr augum.“
Örlagaríkur dagur
Bryndís leiðangursstjóri var
með ákveðna ferðaáætlun í huga:
„Fyrst ætluðum við að aka niður
af sjálfu Grímsfjalli þar sem skál-
arnir standa. Um 200 metram neð-
ar, niðri í Grímsvötnum, er oft mun
betra veður en uppi á fjalli, sér-
staklega í suðaustanátt. Miðað við
fyrri reynslu áttum við von á að
komast þar í skjól. Eg bjóst við að
við gætum hafið verkefnið í Grím-
svötnum - ef við kæmumst með
góðu móti niður. Við voram búin að
koma sex skjálftamælum fyrir í
pallhúsi Toyota-bflsins. Þeir vora
allir í rammgerðum kistum. Raf-
geymamir vora hins vegar komnir
á pall Dodge-jeppa Árna Páls. Eg
áætlaði að um hálfur dagur færi í
að koma mælunum sex fyrir á jökl-
inum.
Þar sem Hannes hafði nú lokið
verkefni sínu, að flytja búnaðinn
upp að skálunum, ætluðum við að
fylgja honum niður af Grímsfjalli.
Hann ætlaði síðan að halda til
Reykjavíkur. Við Árni Páll ákváð-
um að stika leiðina því hún er í
rauninni bara örmjó rönd niður
fjallið austanvert. Þarna verður að
fara með gát, sérstaklega í slæmu
skyggni.
Einnig urðum við að taka tillit til
þess að á síðustu misseram hefur
íshettan á jöklinum sigið. Árið
1996, þegar stóra hlaupið braut sér
leið út úr Grímsvötnum, varð til
mikill dalur við útfallið. Þar er því
ekkert aðhald að íshettunni á fjall-
inu og hún hefur líka öll rifnað og
sigið. I hana hafa myndast gapandi
gjár sem auðveldlega geta gleypt
sleða og jafnvel bfla.
Við voram á ferð snemma vors
og því ekkert farið að hlána. Um
nóttina hafði snjó kyngt niður. I
kringum skálana höfðu myndast
skaflar, einkum milli húsanna. Við
urðum því að fara varlega á jepp-
unum og aka á réttan hátt yfir
skaflana, sérstaklega þarna uppi á
hábungu Grímsfjalls sem er í raun
mjór pallur.
Eg fór út að vélageymslu þar
sem Bill var og sagði honum að við
væram að leggja í hann. Eg hafði
tekið aukaföt með sem ég geymdi í
aftursætinu. Um morguninn hafði
ég farið í föðurland, flísbuxur og
treyju en utan yftr var ég í
vélsleðagalla. Á fótunum hafði ég
vaðstígvél. Bill var með hjálminn
sinn á höfðinu sem hafði greinilega
komið að góðum notum þegar hann
var að brjóta klaka með ísexi utan
af vélageymslunni. Bill kom rak-
leiðis inn í bíl og settist í farþega-
sætið án þess að taka hjálminn af
sér.
Áður en við gátum ekið af stað
varð ég að hita bílinn til að fá móð-
una og hrímið af ráðunum. Hannes
á snjóbílnum og Á-ni Páll og Nick
á Dodge-jeppanum voru að leggja
af stað. Við sáum þá nú ekki leng-
ur.“
Árni Páll ók í humátt á eftir
snjóbíl Hannesar:
„Við voram öll eftirvæntingarfull
- að hefjast handa og setja upp
fyrstu mælana. Þegar við Nick vor-
um komnir smáspöl frá skálunum
var veðrið orðið gjörsamlega
stjömubrjálað. Jeppinn lenti í skafli
og ég var að reyna að hjakkast
Ljósmynd/Brynjar Gauti
Bryndís
Brandsdóttir