Morgunblaðið - 13.02.1999, Blaðsíða 58

58 LAUGARDAGUR 13. FEBRÚAR 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ hafa eflaust
margir fagnað þegar
fyrsta skóflustungan
var tekin í haust að nýj-
um bamaspítala Land-
spítalans. Breyttar
áherslur við meðferð
sjúkleika barna og ung-
linga gera allt aðrar
kröfur til starfsfólks og
spítalaumhverfisins en
v áður. Þekking á sam-
spili andlegra og líkam-
legra þátta við meðferð
flestra sjúkdóma hefur
stóraukist. Sömuleiðis
áhrif líkamlegra þátta í
tilurð geðsjúkdóma
bama og unglinga. Með
endurnýjun starfsfólks
og endurmenntun koma nýjar
áherslur sem ekki rúmast við núver-
andi aðstæður. Aðstaðan hefur í
þessu tilliti farið versnandi undan-
farin ár og því löngu tímabært að
reistur verði barnaspítali með nýjum
áherslum í meðferð.
Nú bregður hins vegar svo við að
byggingarleyfi hefur verið afturkall-
að. Fleiri en ein ástæða sýnist fyrir
’ því að svo er komið. Ekki hefur verið
hugsað nægilega vel fyrir aðkomu
sjúkrabíla og bílastæðamálum auk
þess sem bæta á fyrirlestrarsal við
spítalann. Það virðist vera að koma á
daginn að staðsetning hans á „írí-
merkinu“ milli kvennadeildar og
gamla kennaraskólans gengur ekki
upn. Það dugar ekki til að byggingin
hafi sífellt verið minnkuð á undir-
búningsstiginu og þar með þjónusta
þess barnaspítala sem á að rísa
þrengd. Það er hins vegar engin
nauðsyn á að svo fari. Með fyrirhug-
uðum flutningi Hring-
brautar til suðurs fæst
nóg landsvæði til fram-
kvæmda.
Það sem mér finnst
hins vegar alvarlegast í
þessu máli er að barna-
spítalinn verður ekki
allra bai’na ef fram fer
sem horfir. Börn, ung-
lingar og fjölskyldur
þeirra, sem leita þurfa
eftir sérhæfðri heil-
brigðisþjónustu vegna
sállíkamlegra vanda-
mála, s.s. óútskýrðra
verkja, þunglyndis,
átraskana, þroska-
vandamála, hamlandi
kvíða og annarra geð-
rænna vandamála fá ekki þá þjón-
ustu sem nauðsynlegt er að veita í
Barnaspítali
Það sem mér fínnst
alvarlegast í þessu
máli, segir Ólafur Ó.
Guðmundsson, er að
barnaspítalinn verður
ekki allra barna ef
fram fer sem horfir.
nútíma barnaspítala. Barna- og ung-
lingageðdeildinni (BUGL) var nefni-
lega sópað út úr spítalanum þegar
veríð var að sníða hann til inn á „frí-
meririð". Bömin og unglingarnir
með ofannefnd vandamál eiga áfram
að sækja sína heilbrigðisþjónustu á
Dalbraut en fá hana ekki í tengslum
við aðra sérhæfða heilbrigðisþjón-
ustu nýs barnaspítala. Sál og líkami
er ekki eitt í huga framkvæmda-
nefndar barnaspítala. Eg fullyrði að
afleiðingarnar verða slakari þjónusta
og dýrari þegar upp er staðið.
Fyrir um tuttugu árum var af-
drifaríkt skref tekið í fullorðinsgeð-
lækningum með byggingu geðdeild-
arbyggingar á Landspítalalóð og var
þar fyrst og fremst að þakka fram-
sýni og ötulli baráttu Tómasar
Helgasonar prófessors. Einangrun
geðlækninga var rofin til ótvíræðra
hagsbóta fyrir Landspítalann og
ekki síst fyrir þá sem þjónustunnar
njóta, sjúklingana. Einangrun barna
og unglinga í sömu sporum er hins
vegar enn órofin.
Líkamlegir og geðrænir þættir
eru samtvinnaðir en vægi þeirra
mismikið efth sjúkdómsmyndum,
jafnvel milli einstaklinga með sama
sjúkdóm því upplag og aðstæður eru
mismunandi. Til að ná góðum ár-
angri í meðferð er því nauðsynlegt
að sérfræðingar á geðheilbrigðissviði
séu hluti sérfræðiþjónustu barna-
spítala. Með þeim hætti nýtast
naumt skammtaðir fjármunir einnig
best.
Eg skora á lesendur og ráðamenn
að setja sig í spor þeirra fjölskyldna
sem þurfa á sérhæfðri geðheilbrigð-
isþjónustu að halda, hvort þeir kysu
að sækja hana í húsnæði úti í bæ úr
tengslum við aðra heilbrigðisþjón-
ustu eða til bamaspítala á Landspít-
alalóð. Það er gleðilegt til þess að
vita að heilbrigðisráðherra hefur
verið talsmaður þess að þjónusta
BUGL eflist og fái inni í barnaspít-
ala. Það er hins vegar verkefni yfir-
valda heilbrigðismála og Landspítala
nú að sjá til að svo verði.
Höfundur er yfirlæknir barna- og
unglingageðdeildar Landspítalans
(BUGL).
Allra barna
spítali?
Ólafur Ó.
Guðmundsson
Vandamál félagsráðgjafar
í áhættuþjóðfélagi
ÞETTA er stór
spurning en álit þjóðfé-
lagsins á félagsráðgjöf
er frekar lélegt, viður-
kenningin er engin og
endurspeglast t.d. í litlu
fjármagni til félags-
þjónustu samanborið
t.d. við það fjármagn
sem sett er í þjónustu
skólaskrifstofa.
Fjölmiðlar eru fljótir
að taka upp neikvæð
mál og skeyta þá ekkert
um sársauka þeirra
sem fjallað er um og því
síður að þeir athugi að
oft er þetta fólk sem
gerir sér ekki grein fyr-
ir þeim áhrifum sem op-
inber umfjöllun hefur á líf þeirra.
Fyrir félagsráðgjafana sjálfa er
oft erfitt að þurfa að berjast á tveim
vígvöllum, þ.e. að vinna að spamaði
fyrir hið opinbera og þjóna skjól-
stæðingum þar sem raunveruleikinn
og kröfurnar fara oft ekki saman.
Hefur þetta þau áhrif á félagsráð-
gjöfina að hún verður ekki nógu skil-
virk, ekki nógu markviss? Eitt er þó
víst, að í því áhættuþjófélagi sem við
búum í er félagsráðgjöf nauðsynleg.
Hvað er það sem gerir félagsmála-
stofnanir svo óvinsælar sem raun
ber vitni? Er það vegna þess að fé-
lagsráðgjafar era sjálfír ekki nógu
stoltir af starfi sínu og eiga erfitt
með að sætta sig við það álit sem
þjóðfélagið virðist hafa á þeim? Til
þess að geta bætt úr þessu er ýmis-
legt sem við þurfum að gera okkur
grein fyrir. Félagsráðgjöf þarf að
vera skipulögð og liggja opin fyrir al-
menningi og stjómvöldum. Stjóm-
völd þurfa að gera sér grein fyrir því
að félagsráðgjöf er komin til að vera
og þörfin fyrir þessa aðstoð sívax-
andi. Það þarf að vera öllum Ijóst og
þá ekki síst félagsráðgjöfum sjálfum
og þeim sem stjórna félagsmála-
stofnunum að hlutverk
okkar er að hjálpa því
fólki til sjálfshjálpar
sem einhverra hluta
vegna hefrn- ekki náð að
átta sig og bjarga sér í
þessu flókna og hraða
þjóðfélagi sem við bú-
um í, þar sem sú
ákvörðun sem við tök-
um í dag getur verið
orðin röng á morgun.
Það er hlutverk félags-
ráðgjafa að koma auga
á þá hættu sem þessi
mótsögn í félags- og
neyslukröfum annars
vegar og félags- og
neyslustaðreyndum
hins vegar felur í sér.
Félagsráðgjöf er ekki eins viður-
kennd og aðrar stéttir í „hjálpandi"
störfum eins og t.d. læknar, prestar
og sálfræðingar em. Ein skýringin
kann að vera sú að upphaflega virð-
ast skjólstæðingar félagsráðgjafa
eiga við fjárhagslega erfiðleika að
stríða og hafa ekki efni á að leita til
t.d. sálfræðinga, auk þess þarf fé-
lagsráðgjafínn oft að þvinga ráðgjöf-
inni upp á fólk.
Hér áður fyrr fólst félagsráðgjöf
aðallega í fátækrahjálp en hefur nú
breyst í að leiðbeina fólki út úr því
völundarhúsi sem þjóðfélag okkar er
orðið. í þessu „velferðarþjóðfélagi“
sem við búum í hafa sjónir okkar
beinst að vandamálum í sambandi
við félags- og sálfræðilega erfiðleika
sem fólk býr oft við. Þar kemur síðan
að ekki dugar eingöngu fjárhagsleg
aðstoð.
Það er i auknum mæli orðið hlut-
verk félagsráðgjafar að leiðbeina
fólki um að taka ákvarðanir sem fela
í sér sem minnsta áhættu miðað við
þann síbreytileika sem við búum við.
Markmiðið á að leiða til þess að kom-
andi kynslóðir nái áttum og verði
ekki þjóðfélagslegt vandamál sem
mun koma til með að kosta þjóðfé-
lagið allt miklu meira fé en það sem
til þarf til að félagsmálastofnanir
landsins geti unnið þá vinnu sem
þarf nú í dag. Þetta kallar á breytt
viðhorf ráðandi stjórnmálaafla.
Stjórnmálamenn nota félagsleg
vandamál sér til framdráttar fyrir
kosningai- og ræða þá gjarnan hvað
þarf til úrbóta en þegar þeir eru
sestir í stólana sína vilja þeir helst
ekki vita af þessum vandamálum,
skera niður eins og þeir geta alla
Félagsráðgjöf
Það hefur alltaf vakið
furðu Herdfsar Hjör-
leifsdóttur hvað stjórn-
málamenn eru sér með-
vitandi um félagsleg
vandamál fyrir kosn-
ingar en svo hverfa þau
með alveg ótrúlegum
hraða eftir kosningar.
þjónustu á félagsmálastofnunum og
afneita þeim loforðum sem þeir gáfu
fyrir kosningar. Það hefur alltaf vak-
ið furðu undirritaðrar hvað stjórn-
málmenn eru sér meðvitandi um fé-
lagsleg vandamál fyrir kosningar en
þau virðast hverfa með alveg ótrú-
legum hraða eftir kosningar. Ef við
ætlum okkur í framtíðinni ekki að
breikka bilið enn meir á milli þjóðfé-
lagshópanna þá verður að styrkja
starfsemi félagsmálastofnana og þá
starfsemi og ráðgjöf sem þar á að
fara fram.
Höfundur er félagsráðgjafi.
Herdís
Hjörleifsdóttir
Upphaf
hitaveitumálsins
í Hafnarfírði
ÞAÐ hefur verið
sagt frá því í fréttum
að Hafnfirðingar væru
óánægðir með samn-
irig sinn um kaup á
heitu vatni af Hita-
veitu Reykjavíkur. Sú
bæjarstjórn sem fór
frá á sl. vori í Hafnar-
firði hafði hreyft þessu
máli, og tvö síðustu ár-
in, 1997 og 1998, var
gert ráð fyrir arð-
greiðslu frá hitaveit-
unni til bæjarsjóðs
Hafnarfjarðar, þrjátíu
milljónum króna á ári.
í skýrslu sem Eyjólfur
Sæmundsson verk-
fræðingur, tengiliður Hafnarfjarð-
arbæjar við Hitaveitu Reykjavíkur,
sendi bæjarstjórninni í desember
1996 er þessum samningum, við-
skiptum og skyldum þáttum lýst í
löngu máli.
Það bæjarráð, sem nú situr, fól 7.
desember sl. Hreini Loftssyni hrl.
að gera lögfræðilega álitsgerð um
Afgjald
Bæjarfulltrúar í Hafn-
arfirði allir sem einn,
segir Jón Ólafur
Bjarnason, ættu nú að
bretta upp ermar og
taka á þessu máli með
festu og framsýni.
samning Hafnarfjarðarbæjar og
Hitaveitu Reykjavíkur. „Aðallega
er óskað eftir almennri réttarstöðu
Hafnarfjarðarbæjar, hvort og með
hvaða hætti Hafnarfjarðarbær geti
losnað undan samningnum og hver
sé réttur bæjarins til arð-
greiðslna.“
Álit Hreins er ítarlegt og þar
ginpið á mörgum þáttum þessa
máls. I niðurstöðu sinni kemst
Hreinn svo að orði: „Að ofan-
greindu virtu er ótvírætt að skatta-
álögur Reykjavíkurborgar á not-
endur vatns frá Hitaveitu Reykja-
víkur styðjast ekki við gilda skatt-
lagningarheimild og eru þar af leið-
andi ólögmætar. Bæjarstjórn
Hafnarfjarðar ætti að láta reikna
út þessi ofteknu gjöld og beita sér
fyrir leiðréttingu gagnvart íbúum
bæjarfélagsins, fremur en að leggj-
ast í hernað til að krefjast hlut-
deildar í gjaldtöku umfram sannan-
legan stofn- og rekstrarkostnað
veitunnar."
Það er því ljóst að hans áliti, að
það eru notendur heita vatnsins en
ekki bæjarsjóður sem eiga endur-
kröfurétt á Hitaveitu Reykjavíkur.
Þessi niðurstaða Hreins er athygl-
isverð í ljósi þess, að hinn 5.2. 1997
kærði Gísli Jónsson prófessor
þessa gjaldtöku Hitaveitunnar tO
félagsmálaráðuneytisins og fylgdi
henni úr hlaði með ítarlegri grein-
argerð. I niðurlagi kærannar segir
Gísli: „Með vísan til framanritaðs
er það krafa mín að félagsmála-
ráðuneytið ógildi ákvörðun borgar-
stjómar Reykjavíkur um greiðslu
Hitaveitu Reykjavíkur á afgjaldi
íyrir árið 1997 og árin á undan, að
því marki sem lög leyfa.“ Gísli
gerði ítarlega grein fyrir skoðun
sinni í Morgunblaðinu hinn 11.2.
1997. I niðurstöðu langrar og ítar-
legrar greinargerðar Hjörleifs B.
Kvarans borgarlögmanns dags.
17.3. 1997 er lagt til að borgarráð
samþykki að beina því til félags-
málaráðherra að kæra Gísla verði
hafnað. Hinn 26.3.
1997 tilkynnti borgar-
stjóri Gísla að borgar-
ráð hefði samþykkt til-
lögu borgarlögmanns.
Með bréfi .1.4. 1997
bauð félagsmálaráðu-
neytið Gísla að koma á
framfæri athugasemd
við umsögn borgarlög-
manns. I bréfi 11.4.
1997 sendi Gísli félags-
málaráðuneytinu at-
hugasemdir sínar við
greinargerð borgar-
lögmannsins.
Urskurður félags-
málaráðuneytisins er
dags. 18.11. 1997 og
segir í niðurstöðu ráðuneytisins að
kærandi sé ekki bær til að skjóta
umræddri ákvörðun borgarstjórn-
ar til ráðuneytisins á grandvelli 1.
mgr. 119. gr. Sveitarstjórnarlaga
nr. 8/1986. Urskurðarorð: „Kæru
Gísla Jónssonar á hendur borgar-
stjóm Reykjavíkur er vísað frá fé-
lagsmálaráðuneytinu." Þessum úr-
skurði vísaði Gísli til umboðsmanns
Alþingis með bréfi dags. 27.11.
1997. I niðurlagsorðum bréfsins til
umboðsmanns segir hann: „Eg get
ekki falíist á þau rök, sem ráðu-
neytið byggir úrskurð sinn á, og
leyfi mér því að kæra hann til yðar,
hr. umboðsmaður Alþingis."
Þetta erindi liggur enn í dag, 9.2.
1999, óafgreitt hjá umboðsmanni
þar sem félagsmálaráðuneytið hef-
ur ekki ennþá afhent umboðsmanni
Alþingis umbeðna greinargerð,
þrátt fyrir ítrekun.
Af framanrituðu má sjá að Gísli
Jónsson er mikill áhugamaður um
þetta mál og afreksmaður við að
fylgja því eftir. Hann hefur hvorki
sparað tíma né fyrirhöfn í viðleitni
sinni til að krefjast þeirra stjórnar-
skrártryggðu réttinda Hafnfirðing-
um til handa, sem hann telur að
þeir eigi í þessu máli. Hann hefur
áður komið í veg íyrir að skatt-
greiðendur í Hafnarfirði væra
beittir valdníðslu við álagningu op-
inberra gjalda.
Álit Hreins Loftssonar er efnis-
lega samhljóða þeirri skoðun sem
Gísli hefur haldið fram og rökstutt,
og styrkir mjög hans málstað, þar
sem Hreinn er virtur lögfræðingur
auk þess sem hann hefur verið að-
stoðarmaður þriggja ráðherra og
deildarstjóri í stjórnarráðinu.
Hann er því þaulkunnugur skúma-
skotum stjórnsýslunnar og því ætti
að vera hægt að treysta áliti hans
betur en annarra í þessu máli og
þar um breytir engu álit Hjörleifs
B. Kvarans borgarlögmanns sem
tilkynnt var um í kvöld (9.2.1999).
Bæjarfulltrúar í Hafnarfirði allir
sem einn ættu nú að bretta upp
ermar, taka á þessu máli með festu
og framsýni og láta ekki deigan
síga, fyrr en málið er í höfn. Hafn-
arfjarðarbær hefur áður lagt út í
tvísýnni málaferli en hér um ræðir.
Félagsmálaráðuneytið ætti ekki að
geta vísað kæra bæjarstjórnar frá
á þeirri forsendu, að hún sé ekki
bær til að skjóta máhnu tO ráðu-
neytisins. Brautryðjendastarf Gísla
Jónssonar ætti líka að koma að
góðum notum við sókn málsins,
enda sést það á skýrslu „Tengilið-
arins“, sem er dæmigerð langloka
er menn semja, þegar þeir eru í að-
stöðu til að fá umtalsverða greiðslu
fýrir, að hann hefur farið í smiðju
Gísla. Raunar læðist að sá grunur,
að bæjarráð hafi verið búið að
kynna sér málatilbúnað hans þegar
Hreinn Loftsson var fenginn til að
vinna sitt verk þótt hans sé hvergi
getið í meðferð bæjaryfirvalda á
málinu.
Höfundur er fyrrv. Ijámiálasíjóri.
Jón Ólafur
Bjarnason