Morgunblaðið - 19.02.1999, Qupperneq 24

24 FÖSTUDAGUR 19. FEBRÚAR 1999
ÚR VERINU
Morgunblaðið/Sigurður Pétur Björnsson
TOGARAINN Belomorsk, áður Runólfur, landar ísfiski úr Barentshafi á Húsavík.
Löndunarbaim í Noregi
hrekur togara til Islands
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Breskir umhverfissinnar láta til sín taka
í umræðunni um erfðabreytt matvæli
Sojabaunum
hellt við
bústað Blairs
London. Reuters, The Daily Telegraph.
NOKKUR umræða hefur verið í
Noregi að undanfómu um Smugu-
togarana og svarta listann, sem
norsk stjómvöld hafa sett þá á. Skip-
in fá hvorki að veiða innan lögsögu
Noregs né landa afla sínum þar þótt
hann sé tekinn innan rússnesku lög-
sögunnar. Lögfræðingurinn Halfdan
Mellbye ritar nýlega grein um þetta
mál í Fiskaren þar sem hann kemst
að þeirri niðurstöðu, að aðgerðir
norsku stjórnarinnar séu ólöglegar
og brjóti í bága við stjórnarskrána.
Mellbye er lögfræðingur Vanna-
samsteypunnar, sem rekur fisk-
vinnslu í Bergsfírði í sveitarfélaginu
Loppa í Norður-Noregi. Fyrrum
„Smugutogaramir" Mir og
Belomorsk (Már og Runólfur) fá
ekki að landa afla sínum þai- og hafa
þess í stað hafið landanir á Húsavík.
Sveitarstjóri Loppa, Arne Dag Isak-
sen, hefur krafíst afsagnar Peters
Angelsens, sjávarútvegsráðherra
Noregs vegna þessa. An afla rúss-
nesku togaranna er fískvinnslan í
Bergsfirði úr sögunni að sögn
Isaksens.
í upphafi greinar sinnar spyr
Halfdan þriggja spuminga. í fyrsta
lagi hvort unnt sé að banna mönnum
aðgang að norskri fiskveiðilögsögu
vegna atburða, sem gerðust mörgum
ái'um áður. Með því er hann að vísa
HRÁEFNISVERÐ á loðnu hefur
lækkað mikið frá því sem var á síð-
ustu vetrarvertíð, samhliða miklum
verðlækkunum á afurðamörkuðum.
Útflytjendur telja mjöl- og lýsisverð
nú hafa náð lámarki en ekki megi þó
búast við miklum verðhækkunum á
næstu mánuðum.
Fiskimjölsverksmiðjur borga nú
á bilinu 4.000-4.500 fyrir tonnið af
loðnu en verðið er misjafnt eftir
staðsetningu verksmiðjanna.
Þannig borga þær verksmiðjur sem
fjærst eru miðunum hverju sinni
hæsta verðið. I upphafi yfirstand-
andi vertíðar var hráefnisverðið
um 5.900 krónur fyrir tonnið en bú-
ast má við að þá hafi verksmiðjurn-
ar verið að framleiða upp í eldri
samninga en einnig var fituinnihald
loðnunnar talsvert meira í upphafi
ársins en það er nú. A síðustu vetr-
arvertíð fór hráefnisverð lægst í
5.800 krónur fyrir tonnið. Skilaverð
Ölöglegar að
gerðir stáórn-
valda gegn
„Smugutogurum“?
til gagnkvæmra samninga Norð-
manna og Rússa um fiskveiðar og
þeirra rússnesku skipa, sem áður
voru íslensk. I öðru lagi spyr hann
hvort norsk stjórnvöld hafi rétt til að
grípa til aðgerða án nokkurra sann-
ana og í þriðja lagi hvort þau geti
beitt sér gegn kaupendum skipa,
sem hafi að mati stjórnvalda stundað
ólöglegar veiðar áður fyrr.
Smuguveiðarnar
eru löglegar
Halfdan bendir á, að í 97. grein
norsku stjórnai-skrárinnar sé lagt
bann við aftunirkni laga. Það þýði,
að ekki sé hægt að refsa neinum fyr-
ir tiltekið athæfí áður fyrr þegar það
var löglegt. Veiðar í Smugunni séu
vissulega löglegar, jafnvel þótt menn
séu með þeim að nýta sér „gat“ í lög-
unum. Rétt viðbrögð stjómvalda
ættu því að vera að loka þessu
„gati“.
Með því að neita skipum, sem hafa
áður verið notuð til veiða í Smug-
unni, sé um ræða refsingu, sem þó sé
úr hráefnistonni er nú svipað og
skipin fengu fyrir tonnið fyrir ári.
Verksmiðjurnar og skipin skipta
því nú á milli sín kökunni sem skip-
in fengu í heilu lagi fyrir ári. Á
meðan á loðnufrystingunni stendur
greiða framleiðendur venjulega
sérstaklega fyrir þann hluta loðnu-
farmsins sem fer í vinnálu. Nú fást
u.þ.b. 8-9 krónur fyrir loðnukílóið
til frystingar.
Ekki von á verðhækkunum
á næstunni
Þróun á afurðamörkuðum hefur
verið neikvæð allt frá því fyrir ára-
mót. Verð á mjöli náði hámarki á
síðasta ári, en þá fengust allt að 55
þúsund krónur fyrir mjöltonnið og
svipað verð fyrir tonnið af lýsi. Að
sögn Elfars Áðalsteinssonar, fram-
kvæmdastjóra Fiskimiða ehf., er af-
urðaverð nú lítillega lægra en í
meðalári. Nú fáist á bilinu 34.800-
ákveðin án þess nokkuð sé gert til að
færa sönnur á sektina. Lögin kveði
þó á um, að þeir, sem séu bornir sök-
um, hafi rétt til að sýna fram á sak-
leysi sitt en stjórnvöld virði þessa
meginreglu að vettugi.
Pólitískur tilgangur
Halfdan segir, að þegar stjórnvöld
beiti sér gegn nýjum eigendum
skipa, sem áður stunduðu Smugu-
veiðar, réttlæti þau það með því að
vitna til konunglegrar tilskipunar frá
13. maí 1977. Þessi tilskipun geti þó
verið svo ósanngjörn, að hún sé bein-
línis ólögleg. Fyrir það fyrsta verði
að ganga úr skugga um, að nýju eig-
endurnir hafi haft ástæðu og kost á
að kanna, að skipið hafi verið í
Smugunni. Það sé þó ekki gert enda
tilgangurinn umfram allt pólitískur:
Að gera eigendum skipanna erfitt
með að selja þau og rýra þannig
verðmæti þeirra.
Halfdan segir, að niðurstaðan sé
einfaldlega sú, að aðgerðh' norskra
stjórnvalda séu ólöglegai' og fyrsta
skylda þeirra sé að taka málin fyrir á
ný. Það þýði ekki endilega, að um-
rædd fiskiskip muni fá aðgang að
norskri efnahagslögsögu en aftur á
móti eigi eigendur þeirra rétt á bót-
um úr hendi norskra stjórnvalda fyr-
ir ranga málsmeðferð.
37.100 krónur fyrir tonnið af mjöli
en lýsistonnið sé nú komið niður í
22.000-23.500 krónur. Hann telur
markaðinn þó hafa náð lágmarki en
býst þó ekki við verulegum hækk-
unum á næstu mánuðum. Hann tel-
ur að hráefnisverð þurfi að fara nið-
ur í að minnsta kosti 4.000 krónur
fyrir tonnið. „Það er ekki útlit fyrir
verulegar breytingar á afurða-
verðsmörkuðunum á næstunni. Nú
er veiðibann í Perú, sem er stærsta
ansjósuveiðiþjóð heims. Á meðan er
talsvert framboð af mjöli frá Chile
og reyndar Perú sömuleiðis. Þegar
veiðibanninu verður aflétt í Perú
eru ekki miklar líkur á að markað-
urinn rétti úr kútnum. Þá eykst
framleiðsla á hágæðamjöli jafnt og
þétt í Skandinavíu og Skotlandi
sem selt er inn á norska laxeldis-
makaðinn sem skiljanlega tekur
ekki endalaust við,“ segir Elvar.
BRESKA lögreglan handtók í gær
sjö umhverfisverndarsinna eftir að
þeh' höfðu hvolft fjórum tonnum af
erfðabreyttum sojabaunum frá
Bandaríkjunum á götuna framan
við opinber húsakynni breska for-
sætisráðherrans, Tonys Blairs.
„Þetta heimili virðist vera eitt af
þeim fáu í Bretlandi þar íbúarnir
virðast vilja borða þetta rusl,“
sagði Peter Melchett, yfirmaður
samtaka Grænfriðunga í Bretlandi,
í þann mund sem lögreglan fjar-
lægði vörubíl umhverfisverndar-
sinnanna.
Girtu risastórir baunapokarnir
af innkeyrslu Downingstrætis 10 í
London, þar sem Blair býr og
starfar, en forsætisráðherrann
hefur rekið harðan áróður fyrir
því að engin ástæða sé til að óttast
erfðabreytt matvæli. Umræða um
þessi mál hefur mjög sett svip
sinn á þjóðmálaumræðu í Bret-
landi síðustu daga og ríkisstjórnin
hefur ásamt verslunareigendum
reynt að sannfæra almenning um
að hvorki heilsu fólks né umhverf-
inu stafi hætta af því sem bresk
dagblöð hafa kallað „Franken-
steinfæðið".
MEÐ ÁKVÖRÐUN sinni að mæla
gegn því að því verði frestað enn
um sinn að afnema tollfrjálsa verzl-
un innan Evrópusambandsins
(ESB) hefur framkvæmdastjórn
ESB kallað yfir sig hörð viðbrögð
stjómvalda í nokkrum aðildarlönd-
um, sér í lagi í Bretlandi og Þýzka-
landi.
Talsmaður Tonys Blairs, forsæt-
isráðherra Bretlands, sagði eftir að
framkvæmda-
stjómin hafði til-
kynnt um þessa
niðurstöðu sína í
fyrradag, að
brezka stjómin
styddi áform
þýzku stjórnar-
innar, sem nú
gegnir formennsku í ráðherraráði
ESB, um að setja spurninguna um
framtíð fríhafnai’verzlunar innan
sambandsins á dagskrá fundar
leiðtoga aðildarríkjanna 15 í næsta
mánuði, hafi fjármálaráðherrarnir
ekki leyst málið fyrir þann tíma.
Gerhard Schröder Þýzka-
landskanzlari brást við niðurstöðu
framkvæmdastjórnarinnar með því
að segja að hann muni þrýsta á um
fimm ára frest til viðbótar bæði á
fundum fjármálaráðherranna og
ESB-leiðtoganna.
Á síðasta leiðtogafundi í Vínar-
borg í desember samþykktu leið-
togamir, m.a. að áeggjan Blairs og
Schröders, að fela framkvæmda-
stjórninni að kanna hvort ekki gæti
verið fýsilegt að fresta frekar af-
námi fríhafnai'verzlunar fram yfir
1. júlí nk., með tilliti til neikvæðra
áhrifa þeirrar breytingar á vinnu-
markaðinn. Hagsmunaaðilar, eink-
um ferjurekendur og flugstöðvafrí-
hafnarkaupmenn, hafa haldið því
Ríkisstjórnin hefur sætt nokk-
um gagnrýni vegna afstöðu sinnar
í málinu og reyndi Wilfiam Hague,
leiðtogi íhaldsflokksins, í fyrradag
að fá Blair til að sættast á tíma-
bundið bann við ræktun erfða-
breyttra matvæla í Bretlandi.
Kvaðst Hague sjálfur kjósa lífrækt
ræktuð matvæli fremur en þau
sem hefðu verið erfðabreytt en
varð þó að viðurkenna að hann
hefði engar sannanir í höndunum
fyrir því að erfðabreytt matvæli
væm hættuleg heilsu manna. Neit-
aði hann jafnframt að íhaldsmenn
væm að reyna að hræða almenning
heldur sagði að mikilvægt væri að
rannsaka áhrif matvælanna áður
en þau væra sett á almennan
markað í Bretlandi.
Michael Pragnell, forstjóri
breska fyrirtækisins Zeneca
Agrochemicals, sem unnið hefur að
þróun erfðabreyttra matvæla, var-
ar hins vegar við allri frestun og
segir að Bretar eigi á hættu að
tapa forystu sinni á sviði landbún-
aðar og líftæknivísinda fari svo að
tímabundið bann verði lagt við því
að erfðabreytt matvæli fari á
markað í Bretlandi.
fram að tugir þúsunda starfa væra
í húfi, en mörgum ríkisstjórnum
ESB þykir ekki á atvinnuleysið
bætandi.
„Ófullnægjandi“
„Ríkisstjórnin vill, í samvinnu
við aðrar ESB-ríkisstjómir, halda
áfram að þrýsta fast á fram-
kvæmdastjómina að fríhafnar-
verzlun lifi áfram eins lengi og þarf
til að betra fyrir-
komulag sé til
reiðu, sem tekið
gæti við eftir af-
námið,“ sagði
talsmaður Bla-
irs. Hann gagn-
rýndi niðurstöð-
ur könnunar
framkvæmdastjórnarinnai' hvað
varðar áhrif afnámsins á vinnu-
markaðinn. „Röksemdir fram-
kvæmdastjórnarinnar um að ekki
sé þörf á neinni frekari frestun (...)
era ófullnægjandi og ósannfær-
andi,“ sagði talsmaðurinn.
Afnámið var uppranalega ákveð-
ið árið 1991, á þeirri forsendu að
ft-íhafnarverzlun innan sambands-
ins væri í mótsögn við reglur um
frjálsa samkeppni á innri markaði
Evrópu, en frestur var gefinn fram
á mitt ár 1999. Eina leiðin til að
breyta því er að allar ríkisstjórnir
aðildalandanna komi sér einróma
saman um að framlengja frestinn.
Þrátt fyrir að meirihluti ríkis-
stjómanna sé fylgjandi lengri
fresti eru nokkrar á móti, þar á
meðal sú danska, og eftir að fram-
kvæmdastjórnin kvað upp úr með
að henni þyki ekki ráðlegt að veita
lengri frest er mjög ólíklegt orðið
að eini'óma samþykki fáist fyrir því
í ráðherraráðinu.
Um 4 þúsund krónur fást nú fyrir tonnið af loðnu
Hráefnisverð lækkað
samhliða afurðaverði
Tilmæli framkvæmdastjórnar ESB um að
staðið verði við að afnema fríhafnarverzlun
Bretar og Þjóð-
verjar óánægðir
London. The Daily Telegraph, Reuters.